Adam Suzin h. Pierzchała (Roch III)

żródła: [EP PWN-1987];Tygodnik Ilustrowany nr.215/1062 z dnia 6 lutego 1880 r.

Student Uniwersytetu Wileńskiego -filareta. Na procesie młodzieży wileńskiej w 1824 r. skazany jako jeden z najciężej obwinionych na twierdzę i zesłanie do Orska, następnie Orenburga ( do 1838r.).Upamiętniony jako adresat improwizacji Mickiewicza z 1824 r. oraz jeden z bohaterów sceny więziennej z III cz. Dziadów. Po powrocie z zesłania ożenił się z najmłodszą z sióstr A.E. Odyńca, który pośmiertne wspomnienie o nim wydrukował w Tygodniku Ilustrowanym nr.215/1062 z dnia 6 lutego 1880 r.

List otwarty A.E Odyńca Do redaktora Tygodnika Ilustrowanego Szanowny Panie ! Kładziesz na mnie trudny, acz święty obowiązek, któremu nie wiem jak sprostać. Chcesz, abym do pisma twojego i to koniecznie z podpisem mego imienia, podał pośmiertne wspomnienie o ś.p. Adamie Suzinie, który od pierwszej młodości był zawsze jednym z najbliższych moich przyjaciół, a następnie wskutek tej przyjaźni, związał się ze mną najbliższemi węzłami powinowactwa, poślubiając rodzoną siostrę moją. Czyż więc zdanie i świadectwo moje w tym razie nie będzie mogło komu wydać się podejrzanem o stronność ? Ale też czy mi wolno, przez ten wzgląd na siebie samego, odmówić uprzejmemu wezwaniu pańskiemu i uchylić się od oddania zmarłemu czci publicznej, którą już mu skądinąd oddano, a której sprawiedliwość mogę tylko czuć lepiej od innych? Brodziński powiedział niegdyś:

"Nie zważaj, że cię zarzut samolubstwa czeka, Mów o sobie, gdy w sobie zbadałeś człowieka" Otóż i ja dziś mówię sam o sobie: Nie zważaj, że o stronność posądzi cię wielu, A hołd cnocie i prawdzie oddaj w przyjacielu.

Lecz obok tego jest jeszcze i drugi szkopuł. Od naocznego świadka życia, gdy ten chce sercom innych cześć swą dla zmarłego przekazać, ci inni słusznie mogą domagać się faktów, które byłyby potwierdzeniem słow jego. Tymczasem bywają okoliczności, że właśnie te najbardziej przekonywujące fakta nie mogą być ogłoszone publicznie. W takim razie mówiący musi zastrzedz to zgóry, ażeby w posądzenie o przesadę nie popadł. Najgłowniejszym znamieniem osobistosci ś.p. Suzina, wyróżniającym go wybitnie od innych stanowiącem, rzec można. Główne jego prawo do chlubnej pośmiertnej pamięci, był jego charakter moralny, a mianowicie, rzadko dające się spotkać połączone w jednej osobie niezłomna, nieugięta, moc duszy, z niezwyczajną skromnością umysłu i serca, a spokojnością i łagodnością temperamentu. Temu to był on winien ogólny szacunek i życzliwość lub przyjaźń najznakomitszych ludzi swego czasu, z którymi okoliczności stawiły go w stosunku temu wszystkie pomyślne, ale też i wszystkie przeciwne życia swego wypadki. O nich więc powiem pokrótce, co wiem i co można. Syn obywatela ziemskiego, z dawnej szlacheckiej rodziny, urodził się Adam Suzin w r. 1800, w dziedzicznej wsi ojcowskiej Kulinowszczyznie , w powiecie kobryńskim. Ojciec jego Dominik był kapitanem artyleryi za czasów Stanisława Augusta, i podczas ostatniego jego pobytu w Grodnie pełnił czasowo przy nim obowiązki adiutanta. Matką była Eulalia z domu Rozenbaum. Młody Adam po ukończeniu nauk szkolnych w Światłoczy, w r.1819 przybył na uniwersytet do Wilna. Był to czas najświetniejszego rozwoju naukowego i koleżeńskiego w nim życia. Suzin, z zapałem oddając się nauce, na wydziale fizyczno- matematycznym, zwrócił wkrótce na siebie szczególniejszą uwagę kolegów, przez usposobienie swoje i temperament. Do najbardziej charakterystycznych rysów owej epoki, w obcowaniu pomiędzy nimi, należały ustawne, zażarte dysputy w przedmiotach naukowych lub moralnych, nieprzeradzających się nigdy w osobiste spory, lecz owszem, stanowiąca jakby niezbędne ogniwo bliższych koleżeńskich stosunków. Jeden Suzin nie brał w nich nigdy udziału i tem właśnie odróżniał się od wszystkich. Był zawsze biernym tylko na pozór, ale wcale nie obojętnym słuchaczem. Wyrozumiewał bacznie argumenta. i słuszności tej lub owej strony, ale sam na wyraźne chyba zagadnięcie, zdanie swoje lakonicznie objawiał. Raziło to zapewne z początku, ale gdy ja w rok potem także do uniwersytetu przybyłem, znalazłem już ustaloną sławę Suzina, jako właśnie rozjemcy lub pośrednika. owych, dysput, w których obie strony nakoniec odwoływały się do niego, a on zawsze miał jakiś szczególniejszy sposób pogodzenia wzajemnych sprzeczności. Doszło do tego, że stosowano doń żartem przysłowie o Zawiszy, i nietylko już fizycy i matematycy, ale też literaci i tak zwani poeci, to jest piszący wiersze, zasięgali niejednokrotnie jego zdania względem nowych prac swoich, licząc z ufnością na szczerość, a jakkolwiek irritabile genus, nie bojąc się prawdy z ust jego, tak ją umiał łagodnością osładzać. Takie było wydatne stanowisko Suzina pomiędzy uniwersytecką młodzieżą, a zwłaszcza w gronie tak zwanych, "przyjaciół czy miłośników cnoty", którzy też bez względu na lata, policzyli go niejako w poczet swojej starszyzny, wybierając na przewodnika jednego z gron, czy kółek, na które się zgromadzanie dzieliło. Do najbliższych osobistych jego przyjaciół liczył się Adam Mickiewicz. W pismach jego zostały ślady przyjaźni tej i szacunku. Na jednym zaś z koleżeńskich wieczorków, w połowie roku 1824,w osobnej improwizacji do niego, poeta przemawiał jako tłumacz opinii, przyczem i sam swe własne uczucia wyraził. Żałuję, że nie mogę w całości wiersza tego tutaj powtórzyć, Przytaczam wszakże parę strof, które pamiętam, a z których łatwo odgadnąć, jakie je uczucie natchnęło.

"Nim wkrótce może nasza drużyna W świat się rozpierzchnie nieznany; Wznieśmy, o bracia, zdrowie Suzina: Niech żyje Suzin kochany!"

I potem dalej przy końcu:

"Lecz ten, w kim zawsze słodycz taż sama, A duch się nigdy nie zgina: W nim mamy bracia, obraz Adama, W nim wierny portret Suzina".

Wspólność losu i dalszych przeznaczeń ściślej jeszcze złączyła imię jego nazawsze z imionami Tomasza Zana i Jana Czeczota, przewodników ówczesnej młodzieży wileńskiej, której kierunek i dążność określa piosenka pierwszego z nich, mówiąc:

„Próżniactwo, pychę i zbytek Niech każdy przed progiem miota, Bo tu ma tylko przybytek Przyjaźń, nauka i cnota”.

W lipcu 1824 roku Suzin, wraz z obydwoma nimi, wyjechał z Wilna do gubernii orenburskiej, gdzie przez pierwsze pięć lat sam w twierdzy Orsku, a przez dziewięć następnych w samem Już mieście Orenburgu razem z Zanem przebywał. Czeczot bowiem, po pięcioletnim też pobycie w twierdzy Uralsku, zamieszkiwał osobno w Uffie, stolicy gubernii orenburskiej. Tu i tam umiał Suzin zjednać sobie szacunek i względy ogólne, tak, że komendant twierdzy Orska, pułkownik Isajew, poruczył mu wychowanie swych synów; w Orenburgu zaś z rozporządzenia generał-gubernatora przyjęty został do służby rządowej, jako urzędnik przy komisyi pogranicznej, Komisya ta, oprócz handlowych stosunków z Azyą środkową, miała też sobie poruczony zarząd nad koczowniczemi plemionami Kirgizów, rozsiadłemi w stepach uralskich. Do wydziału właśnie Suzina należały stosunki z tymi ostatnimi, a ich ustawne między sobą kłótnie, z któremi się udawali, do władzy, nastręczały mu ciągle sposobność bliższego poznania się z nimi. I rzecz godna zastanowienia, jak te same odznaczające go cechy charakteru, które mu niegdyś w Wilnie przyjaźń młodych. kolegów jednały, oddziałały widać podobnież na tych prostych, wpół-dzikich ludzi. Parę lat nie ubiegło, a już imię i sprawiedliwość Suzina znane były powszechnie w aulach: i zdarzało się niejednokrotnie, że umyślne deputacye od nich przybywały z prośbą do niego, aby nie już jako urzędnik, lecz jak wybrany polubowny sędzia spory między nimi rozstrzygał. To też gdy w r. 1834, osłabiony na zdrowiu, udał się w stepy, za poradą lekarzy, dla używania tamże kuracyi i kumysowej, uprzejmość z jaką go przyjął sułtan Baj Muhamed, jeden z najpierwszych naczelników plemienia, przypomniała mu, jak sam nieraz powiadał, najserdeczniejszą naszą rodzimą gościnność. Ciekawy opis tej gościny pt. "Wycieczka w stepy kirgizkie", drukowany był przed dziewięciu laty w wychodzącej w Warszawie "Kronice Rodzinnej". Pełna wdzięku prostota, i barwność tego opowiadania budzą słuszny żal w czytelniku, że autor w podobnyż sposób dalszych swoich wspomnień nie skreślił. Ale ujemną stroną skromności Suzina była, pod względem zwłaszcza literackim, tak zbyteczna nieufność w siebie i swoje zdolności, że żadne najgorętsze namowy przyjaciół nie mogły go ku temu nakłonić. Literatura wszakże i nauka były dlań zawsze najmilszą rozrywką w chwilach wolnych od obowiązkowych zatrudnień, i za pobytu jeszcze w Orenburgu, wespół z Karolem hrabią Chodkiewiczem, który tam również przebywał, przetłumaczył w większej połowie dzieło pani de Staël "0 Niemczech”, podczas gdy Czeczot w Uffie przekładał "Życie Kolumba" przez Amerykanina Irwinga. Rękopis tego tłumaczenia, dotąd drukiem nie ogłoszony, znajdować się musi zapewne w bibliotece hr. Chodkiewiczów w Młynowie. Po czternastoletnim oddaleniu, Suzin wrócił do kraju w r. 1838. Pierwsze wszakże dwa lata po tym powrocie nie były dlań. zgoła pomyślne. Wzdychał do wiejskiej ciszy i swobody, a mimowolnie znowu rok przeszło musiał zamieszkiwać w Kijowie. Wreszcie, oddawszy dobrowolnie dwom starszym od siebie siostrom w dożywocie poojczystą wioskę w Kobryńskiem, sam w końcu r. 1841 udał się do Wilna, dla szukania posady i pracy, i tam znowu spotkał się z Zanem. Niewielu dawnych przyjaciół znaleźli jeszcze mieszkających w Wilnie, a Suzin z nimi tylko żyć pragnął. Ztąd wynikło pierwsze poznanie i w rok potem małżeństwo z najmłodszą siostrą moją Karoliną, która przy mnie wtedy mieszkała, Zan był jego drużbą przy ślubie, tak jak w kilka lat później Suzin bratnią ręką zamknął powieki i oddał ostatnią posługę Czeczotowi, zmarłemu w Druskiennikach w r. 1847. Losy tych ludzi łączyły się jakoś zawsze w najważniejszych życia wypadkach. Po jednorocznym gospodarowaniu na wsi w pobliżu Wilna, Suzin otrzymał posadę w administracyi dóbr po-Radziwiłłowskich, będących naówczas w posiadaniu księcia Ludwika Wittgen-Steina, jako męża ostatniej ich dziedziczki i ojca jej dzieci. Ogromne te dobra, rozsiane na przestrzeni między Bugiem i Dźwiną, a przewyższające obszarem niejeden kraj udzielny w środkowej Europie, podzielone były naówczas na wielkie, osobne dzierżawy i oddawane w wieloletnią posiadłość pojedynczym prywatnym dzierżawcom. Istniejący zaś Jeszcze stan poddaństwa włościan i niedość określony system pańszczyźniany zwracały ciągłą baczność samego właściciela i administracyi, aby się im krzywda nie stała.. Na dział, właśnie Suzina przypadło zlikwidować rachunki i uregulować na przyszłość powinności włościan w jednym z najobszerniejszych kluczów. Przystąpił do tej pracy z bezstronną, lecz zarazem ze ścisłą sprawiedliwością. Nie podobało się to możnemu dzierżawcy, gdy zaś ani ofiarami, ani groźbą nie mógł ująć lub zachwycić Suzina, spełnił ostatnią i oskarżył go o demagogiczne dążności. Silna opieka szlachetnego księcia Wittgensteina zasłoniła go od złych skutków w tej skardze; sam zaś książę tak był nią oburzony, że nie wahał, się ponieść znacznych, kosztów i kłopotów procesu, aby kontrakt korzystnej dzierżawy przed upływem terminu zniweczyć. Odtąd Suzin używany był wciąż po kolei do odbywania podobnychże czynności w innych dobrach książęcych, a jak się z tego trudnego zadania wywiązał, świadczy najlepiej powierzenie mu w administracyą zupełną obszernych dóbr bialsko-podlaskich.. Na taj posadzie Suzin przebywał lat przeszło dwadzieścia, a gdy skołatany wiekiem i pracą, usunął się na koniec od niej, właściciele jemu samemu polecili wybór następcy. Ostatnie pięć lat życia Suzin wraz z żoną przepędził w Warszawie, ażeby być w pobliżu jedynej swej córki i wnucząt. 0 rodzinnych jago uczuciach i pożyciu w kółku domowem zbytecznem byłoby mówić po tem, co się już. rzekło o stosunkach jego z obcymi, Nie mogę wszakże pominąć milczeniem, że dom jego, erce i ręka były zawsze równie otwarte dla potrzebujących dachu, opieki lub pomocy, tak krewnych jak powinowatych, i że wielu z nich jemu wyłącznie dalszy swój los i pomyślność zawdzięcza. A i nie same tylko węzły pokrewieństwa były pobudką jego uczynności. Doznał jej zawsze każdy, kto możliwego sprawiedliwie żądał Wzglądem zwłaszcza kształcącej się młodzieży Suzin wypełniał święcie obowiązek, zalecony na pierwszem miejscu w prawidłach "Przyjaciół cnoty"; nie odmówił jej nigdy dobrych rad lub wsparcia. Miewał też zwykle młodych aplikantów, którzy się przy nim w gospodarstwie lub w rachunkowości ćwiczyli. Takim był między innymi syn zasłużonego profesora, a synowiec słynnego naszego naturalisty, ś.p. Władysław Waga, którego niepospolite zdolności i poetyczny talent śmierć zbyt wczesna, niestety, przecięła.. Nakoniec dodam jeszcze to jedno, że we wszystkich tych pojedynczych objawach, czy hartu duszy, czy dobroci serca, przeważny zawsze udział przy szczęśliwem usposobieniu z natury, miała w Suzinie prosta, szczera, bogobojna wiara. Nie rozprawiał on o niej nigdy, lecz się nią we wszystkiem kierował. W ostatniej zwłaszcza przedśmiertnej chorobie, trwającej prawie dwa lata, był on prawdziwie budującym wzorem pokornego poddania się woli Bożej i chrześcijańskiej ufności w miłosierdzie Jego z jaką się wciąż do wieczności w myślach swych i przez wielokrotne przyjmowanie Sakramentów świętych gotował. Ostatnie też chwile jego słusznie możnaby nazwać uwieńczeniem całego życia, tak się w nich całe to życie w najpiękniejszych swych barwach odbiło. Niezachwiany, cichy, łagodny, zasnął w Panu spokojnym snem sprawiedliwego, 11 grudnia 1879 roku. A. E. Odyniec Testament jaki Suzin po sobie pozostawił w jakiś sposób potwierdza to co Odyniec napisał o jego charakterze i osobowości, więc przytaczam go poniżej.

Testament Adama Suzina ( .................... nierozpoznany tekst wstępu w jęz. rosyjskim.............................) Doznając coraz większego w całym moim organizmie osłabienia, a także częstszych i silniejszych ataków piersiowych i czując że lada chwila wypadnie pożegnać się z tym światem, uważam za potrzebne zostawić piśmienne objaśnienie co do mojego funduszu, aby zapobiec nieporozumieniom jakie by wyniknąć bez tego mogły. Fundusz ten składa się: 1. Z folwarku Zaleszan w guberni Grodzieńskiej powiecie Brzeskim położonego. Folwark ten jako spadkowy, po mojej śmierci naturalnie, staje się własnością Córki mojej Michaliny Fiszerowej. Nie jest on obciążony żadnemi długami prócz długu posagowego sióstr moich Magdaleny i Julii, z których każdej należy po rubli srebrem czterysta pięćdziesiąt (450) a po śmierci Magdaleny obie te sumy razem rubli 900 stały się własnością Julii, która mając dotąd folwark ten w swoim zarządzie, przypadający prawny procent podwójnej należności z dochodów jego pobiera, resztę zaś tych dochodów na utrzymanie i reperacyę budowli i inne nieprzewidziane potrzeby obraca bez wymagania od niej z mojej stronay żadnych w tej rzeczy rachunków. Życzeniem mojem jest, aby Córka moja Michalina i nadal Córkę swoją na tych samych warunkach w Zaleszanach zostawiła i tego kawałka ziemi jako pamiątki familijnej nie przedawała. 2. Z łaźni w mieście Biały numerem policyjnym oznaczonej nabytej od Tomasza Mickiewicza, któremu zostawione zostało prawo wykupu nadto zapewniona dzierżawa tej łaźni na warunkach w urzędowych aktach notaryalnych wyszczególnionych. Summa wykupu oznaczona jest na rubli 2509. Dzierżawy zaś rocznej Tomasz Mickiewicz obowiązany jest płacić rubli srebrem dwieście (200). 3. Z sum rozdanych na procenta, a mianowicie:Na banku Petersburskim rubli 1700 i u Cyryaka Suzina rubli 325 razem rubli srebrem dwa tysiące dwadzieścia pięć. Obie te sumy jako też łaźnia i dochód z niej zostawuję dla Córki mej Michaliny Fiszerowej. 4. Co do mebli, sprzętów i wszelkiego rodzaju ruchomości, te jako staraniem i własnym mojej Żony Karoliny kosztem sporządzone lub nabywane są niezaprzeczalną jej własnością .Równie też są jej własnością wszystkie książki jako przez nią lub dla niej nabywane, oprócz encyklopeyi powszechnej którą chciałbym aby na pamiątkę wnuczkom moim została. To samo stosuje się i do odzienia mojego kosztem żony mojej sprawianego dlatego też i rozporządzenie się nim po śmierci mojej jedynie do niej samej należeć będzie. Upraszam też i zobowiązuję tak Żonę moją Karolinę jak też Córkę Michalinę, aby pogrzeb mój odbył się bez żadnej wystawy i jak najskromniejszy, aby nie było na nim żadnej mowy lub kazania, a także , aby na tym pogrzebie same nie były obecne. Wiadome im są przyczyny tego mojego żądania i spodziewam się że tej ostatniej mojej najsilniejszej prośbie zadość uczynić zechcą. Pisałem w Warszawie własną ręką dnia 1/13 listopada 1878 roku /podpisał/ Adam Suzin Nadto dodać tu winienem, iż na dokończenie restauracji łaźni, pożyczyłem u W.Zofii Buchowieckiej rubli srebrem trzysta /300/ od której to summy umówiony procent powinien się wypłacać z dochodów łaziennych dopóki z tychże dochodów, lub też z innego źródła cła ta summa spłacona nie zostanie /podpisał/ Adam Suzin Do tego własnoręcznie przez W Adama Suzina podpisanego, objaśnienia i rozporządzenia jego funduszów, jako obecny i uproszony świadek własnoręcznie podpisuję się. Warszawa 1/13 Listopada 1878 r. /podpisał/ Antoni Edward Odyniec Jako świadek obecny przy sporządzeniu własnoręcznego objaśnienia W.Adama Suzina co do jego funduszów podpisuję się. Warszawa 1/13 Listopada 1878 r. /podpisał/ X.Józef.Kroszczyński