Wanda Wyhowska de Andreis

Wczesne dzieciństwo upłynęło jej w besarabskich Negurenach i Kickanach nad Reutem. Po rozwodzie rodziców w 1910 r. dobra te, choć były wniesione w posagu przez matkę, pozostały jednak w rękach ojca. Mieszkała wówczas wraz z matką i rodzeństwem u krewnych: dziadków Micińskich w Jałańcu, wujostwa Micińskich w Mokrej i ciotki Tworkowskiej w Wasylówce. Edukację rozpoczynała prywatnie oraz w szkołach we Lwowie, gdzie z matką i rodzeństwem spędzali zimy (mieszkali tam przy ul. Sapiehy 9), na letnisko zjeżdżając do kupionego przez matkę w międzyczasie majątku Stawki na Podolu. Po wybuchu I wojny światowej kontynuowała naukę w gimnazjum Wacławy Peretjakowiczowej w Kijowie oraz w Odessie, skąd po opanowaniu miasta przez bolszewików rodzinie udało się wydostać 1919 r. Po krótkim pobycie u babki Wyhowskiej i ciotki Kadenowej w Krakowie od lipca 1920 r. zamieszkali wraz z wujostwem Micińskimi i babką Micińską w ośmiopokojowej willi z ogródkiem, którą ta ostatnia kupiła w niemieckiej kolonii urzędnikczej przy ul. Litewskiej 11 na Bielawkach w Bydgoszczy za parę brylantowych kolczyków. Tam uczyła się w żeńskim gimnazjum pani Rolbieskiej. Maturę zdała eksternistycznie w Poznaniu.

W 1924 r. wstąpiła na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego. W trakcie studiów pracowała jako nauczycielka gimnazjum w Rybniku (1927-1928), podróżowała też do Paryża, gdzie zdobyła dyplom Alliance Française (1928), uprawniający do uczenia języka i literatury francuskiej za granicą, oraz kilkakrotnie do Rzymu, gdzie dzięki stypendium wymiennemu rządu włoskiego zbierała materiały do dysertacji doktorskiej "o Dantem w Polsce" (1928-1930). Tam też poznała swego przyszłego męża.

Po obronie doktoratu w Krakowie 15 marca 1932 r. wyjechała doń do Włoch. Wygłaszała odczyty w rzymskiej bibliotece PAU, katalogując jednocześnie tamtejsze zbiory z zakresu historii sztuki pod kierunkiem Karoliny Lanckorońskiej, a także uczyła języka polskiego w Instituto per l'Europa Orientale (w serii IEO ukazał się podręcznik jej autorstwa "Avviamento allo studio del Polacco", Roma 1934). W 1934 r., będąc w ciąży, przeniosła się razem z mężem do Polski, gdzie najpierw przez kilka miesięcy mieszkali u jej rodziny w Krakowie i gdzie urodził się ich pierwszy syn. Jesienią tr. przeprowadzili się do Warszawy. Zamieszkali w nowoczesnej kamienicy przy ul. Częstochowskiej 40 na obrzeżach Ochoty, skąd w 1937 r., oczekując na drugie dziecko, przenieśli się do większego lokum na Elsterską 8 na Saskiej Kępie (wtedy też zamieszkała z nimi jej matka). W tych latach, oprócz opieki nad dziećmi, opracowywał słownik na zlecenie Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Włoskiej.

W ostatnich dniach sierpnia 1939 r. wyjechała z synami do Włoch (jej matkę mąż odesłał wtedy do jej siostry). W październiku rodzina już w komplecie zamieszkała ponownie w Nettuno pod Rzymem (z końcem roku dołączyły do nich jej matka i siostra). W latach 1939-1941 prowadziła lektorat polski w rzymskim uniwersytecie La Sapienza. W 1941 r. wraz z synami i matką przeprowadziła się do Budapesztu, gdzie jej mąż został korespondentem Agenzia Stefani. Tam urodził się ich trzeci syn.

Po kapitulacji Włoch jesienią 1943 r. i proniemieckim przewrocie na Węgrzech zostali wiosną 1944 r. internowani w Csakány-Doroszlo. W październiku przeniesiono ich do wsi Felsömarác pod Pécsem. 27 grudnia kazano im opuścić kwatery i nieogrzewanym pociągiem w ciągu 12 mroźnych dni zostali repatriowani, jadąc przez bombardowaną Austrię i północne Włochy. Dwa miesiące koczowali w Brescii, po czym w połowie marca 1945 r. przenieśli się do pobliskiego Fornaci. Tu na początku maja zastało ich wyzwolenie.

Po wojnie wróciła z rodziną do Rzymu, gdzie mieszkała aż do śmierci. Prowadziła pracę naukową jako edytor źródeł historycznych, wydawanych w seriach "Antemurale" i "Elementa ad fontium editiones" (Romae 1960-1992). Była członkiem i współpracownikiem Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie oraz Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Uprawiała również dziennikarstwo, m.in. jako autorka audycji dla Radia Wolna Europa w Monachium i polskojęzycznego dziennika w rozgłośni RAI (1951-1962) i publicystka miesięczników politycznych "Civitas" i "Ragguaglio Politico” (1952-1954). Opublikowała również wspomnienia "Między Dnieprem a Tybrem" (Londyn 1981, wyd. II Warszawa 1998), przetłumaczone także na włoski: "Dalla pista dei Tartari alle rive del Tevere racconto d'altri tempi" (Roma 1991).

Biogram: "Polonia Włoska. Biuletyn Informacyjny", R. XI, 2006, nr 2(39), s. 16, http://62.121.143.165/images/biuletyn/2006/2-2006.pdf

Informacja o jej śmierci w "Il Giornale" z 5 V 2006 r.: http://www.ilgiornale.it/news/morta-storica-wanda-wyhowska-de-andre...

---

Maria Wanda Wyhowska De Andreis urodziła sie w 1906 r. w Krakowie. Wczesne dzieciństwo spędziła na Kresach, młodość w niepodległej Polsce. Odbyła liczne studia: Diplôme Supérieur Alliance Française (Paryż 1928), Uniwersytet Jagielloński w Krakowie – doktorat filozofii (1932), Università degli studi di Roma “La Sapienza” (1940). Lektorka języka polskiego na tymże Uniwersytecie (1939-1941), autorka audycji radiowych dla radia Free Europe w Monachium i dziennika w języku polskim w Radiu RAI (1951-1962). Prowadziła odczyty o Polsce w Stacji Naukowej PAU i w Istituto per l’Europa Orientale (1933-1934). W czasie wojny przebywała wraz z rodziną na Węgrzech. Współpracowała z miesięcznikami o tematyce politycznej “Civitas”, “Ragguaglio Politico” (1952-1954). Opracowała źródła historyczne dla publikacji “Antemurale” i “Elementa at Fontium Editiones”. Była autorką przekładów na jęz. francuski wierszy Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej (Paryż 1928) oraz książki biograficznej “Między Dnieprem a Tybrem” (Londyn 1981), która ukazała się też po włosku “Dalla pista dei Tartari alle rive del Tevere”,(1998). Wspólnie z prof. Enrico Damiani przygotowała do wydania w języku włoskim wiele poezji i opowiadań polskich autorów. Członek i współpracownik Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie oraz Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. We Włoszech w latach 1928 – 1932. Po ponownym przyjeździe, od roku 1944 do śmierci mieszkała w Rzymie. Na podst. “Polacy we Włoszech: Kto jest kim”, Rzym, 2005