prince Christoph Mikolay "The Thunderbolt" Radziwill

Prince Krzysztof Mikołaj Radziwill, nicknamed The Thunderbolt (Lithuanian: Kristupas (Mikalojus) Radvila "Perkūnas", 1547–1603) was a Reichsfürst of the Holy Roman Empire and a Polish-Lithuanian noble (szlachta).

He was Podczaszy of Lithuania since 1569, Field Lithuanian Hetman since 1572, castellan of Trakai, Deputy Chancellor of Lithuania since 1579, voivode of Vilnius Voivodeship since 1584, Great Lithuanian Hetman since 1589, Starost kokenhauski, solecki, żyżmorski, urzędowski, aiński, borysowski and nowomyski.

Krzysztof Mikołaj Radziwiłł was one of the most talented commanders in the service of Polish–Lithuanian Commonwealth during the wars against Muscovy and Sweden (he won the Battle of Kokenhausen). His achievements combined with his powerful Radziwiłł family backing helped him rise to his various voivode and starost offices and further increased his family wealth.

Like his father, brother and nephew he was an ardent Calvinist and defender of the Polish Reformed Church from mounting Counter Reformation.

Kristupas Radvila Perkūnas (lenk. Krzysztof Radziwiłł Piorun, 1547 m. Vilniuje – 1603 m. lapkričio 20 d. Lososnoje) – Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės didikas, Abiejų Tautų Respublikos valstybės ir karinis veikėjas.

Kunigaikštis, kilęs iš Gediminaičių Biržų Radvilų giminės, Mikalojaus Radvilos Rudojo ir Kotrynos Ivinskaitės iš Tomičių sūnus. Brolis Mikalojus Radvila.

Valstybės tarnyba

1564 m. septyniolikmetis su tėvu dalyvavo Lietuvos – Rusijos kare, išgarsėjo kaip sumanus kariūnas, buvo pramintas Perkūnu. Nuo 1566 m. LDK didysis raikytojas, nuo 1569 m. Lietuvos pataurininkis, 1572–1579 m. Lietuvos lauko etmonas, 1579–1584 m. Lietuvos pakancleris ir Trakų kaštelionas, nuo 1584 m. Vilniaus vaivada, nuo 1589 m. Lietuvos didysis etmonas. Be to, Kuoknesės, Soleco, Žiežmarių, Uržendovo, Borisovo, Novomysko seniūnas.

Kariuomenės vadas

Pagrindinis straipsnis – Livonijos karas. 1577 m. Ivanas Rūstusis užpuolė ir nusiaubė Infliantų žemes, tuo pradėdamas penkerius metus trukusį karą. Etmonas Radvila pasižymėjo kautynėse prie Velikyje Luki miestelio, vadovavo jo apgulčiai.

Dalyvavo Stepono Batoro žygyje prieš Pskovą ir pasižymėjo 4000 raitelių reidu per centrinę Rusiją, kad ta negalėtų sukaupti jėgų Pskovo apsiausčiai atremti. Nuo 1579 m. rugpjūčio 5 d. iki rugsėjo 22 d. jo kariuomenė nukeliavo 1400 km per Vitebską, Rževą, Staricą, kur buvo apsistojęs pats caras, per Toropecą ir Starą Rusą prie Ilmenio ežero, kelis kartus susikaudamas su rusais. Šis žygis į karybos istoriją įėjo „Radvilos reido“ pavadinimu. 1583 m. Infliantai įėjo į Abiejų Tautų Respublikos sudėtį kaip bendrai valdoma teritorija, jos valdytoju buvo paskirtas Vilniaus vyskupas Jurgis Radvila.

1601 m. atrėmė Švedijos kariuomenės puolimą ties Kuoknese Dauguvos dešiniajame krante ir išvadavo Vendeno pilį.

Biržų valdytojas

Kristupas Radvila Perkūnas karstas Kėdainių evangelikų reformatų bažnyčios mauzoliejuje Siekdamas apsaugoti šiaurines Lietuvos sienas ir savo valdas, pastatydino Biržų pilį. Dar 1575 m. buvo užtvenktos Apaščios ir Agluonos upės ir karstinės kilmės Širvėnos pelkė virto pirmuoju dirbtiniu 400 ha tvenkiniu Lietuvoje, kuris buvo panaudotas tvirtovės bei miesto prieigoms apsaugoti. Biržų bastioninės itališko tipo tvirtovės statyba pradėta 1586 m., baigta 1589 m. Biržai tapo svarbiausia LDK karine tvirtove ir Radvilų šeimos rezidencija. 1589 m. gegužės 1 d. Biržams buvo suteiktos Magdeburgo teisės.

Reformacijos platintojas

Tęsė tėvo pradėtą evangelikų reformatų tikėjimo plėtrą Lietuvoje, tuo siekdamas atriboti Lietuvą nuo katalikiškos Lenkijos ekspansijos. Pastatė evangelikų reformatų bažnyčias 1584 m. Biržuose ir Nemunėlio Radviliškyje, 1595 m. Papilio Radvilų dvare. Rėmė Biržų gimnaziją, Kėdainių mokyklą. Karalius Zigmantas Vaza, kaip aršus katalikas nekentęs protestantų, buvo priverstas skaitytis su etmono kariniais sugebėjimais.

Dėl religinių įsitikinimų skirtumų vos neprasidėjo karas tarp Radvilų ir Chodkevičių. Kai Kristupo Radvilos sūnus Jonušas ir Chodkevičių globotinė našlaitė Sofija Olelkaitė dar buvo vaikai, Kristupas Radvila Perkūnas ir Sofijos globėjas Jurgis Chodkevičius buvo sudarę vedybų sutartį. Pagal ją Jonušas ir Sofija, sulaukę pilnametystės turėjo būti sutuokti. Bet atėjus metui Chodkevičiaus broliai atsisakė savo globotinę, turtingiausią Lietuvos nuotaką, išleisti už Jonušo. Radvilos kreipėsi į Tribunolą ir Chodkevičiams buvo priteista išmokėti 6 mln. grašių kompensaciją už sutarties nevykdymą. Atsakydami į tai Chodkevičiai griebėsi ginklo. Dvi galingiausios Lietuvos giminės Vilniuje ruošėsi karui: didysis etmonas Radvila Perkūnas surinko apie 6 000 karių, o Lietuvos lauko etmonas Jonas Karolis Chodkevičius – virš 2000 ir atgabeno 24 pabūklus. Ir tik vyskupo pastangomis ir karaliaus paliepimu buvo išvengta brolžudiško karo. Jonušas ir Sofija buvo sutuokti.

Palaidotas Kėdainių evangelikų reformatų bažnyčios mauzoliejuje.

Krzysztof Mikołaj Radziwiłł zw. Piorunem herbu Trąby (ur. 1547, zm. 20 listopada 1603 w Łosośnej) – hetman wielki litewski od 1589, wojewoda wileński od 1584, kasztelan trocki i podkanclerzy litewski od 1579, hetman polny litewski od 1572, podczaszy wielki litewski od 1569, krajczy wielki litewski od 1566, starosta kokenhauski, solecki, żyżmorski, urzędowski, aiński, borysowski, nowomyski.

Syn Mikołaja Radziwiłła zw. Rudym wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego. Matką Pioruna była Katarzyna Tomicka. Krzysztof reprezentował linię birżańską Radziwiłłów. Przydomek „Piorun” otrzymał z powodu metody prowadzenia działań wojskowych.

Wojny inflanckie

W młodości walczył w czasie wojny litewsko-rosyjskiej 1558–1570, biorąc udział w odpieraniu rosyjskiego najazdu w roku 1564. To samo powtórzyło się w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1577-1582 kiedy w 1577 car Iwan IV Groźny po raz kolejny zaatakował Inflanty. W tej wojnie uczestniczył już jednak jako hetman, którym został w 1572. Odznaczył się w czasie bitwy pod Wielkimi Łukami w 1580.

W czasie wyprawy króla Stefana Batorego na Psków – i jeszcze w czasie samego oblężenia – dowodził liczącym około 4 tysiące koni zagonem (nazwanym od jego nazwiska „zagonem Radziwiłła”), który wyruszył 5 sierpnia w celu spowodowania jak największego zamieszania w centrum Rosji, by ta nie mogła skupić sił na oblężeniu. W dniach 5 sierpnia-22 października jego wojska przebyły 1400 km (od Witebska do Rżewa i Staricy, przez Toropiec i Starą Russę nad jeziorem Ilmeń pod Psków), po drodze tocząc walki m.in. pod Szełowią i Toropcem. W czasie tego rajdu wojska Radziwiłła zagroziły też Staricy, gdzie rezydował sam car. Wydarzenie to opisał Jan Kochanowski w dedykowanym mu poemacie Jezda do Moskwy, ale najważniejszym opisem tego wydarzenia jest dzieło Andrzeja Rymszy (Dziesięćroczna powieść wojennych spraw... zwana też Deketeros Akroama), gdzie autor dokładnie opisał dokonania hetmana. Opis zagonu zawarty jest też w łacińskim poemacie Hodoeporicon Moschicum (Wyprawa moskiewska) Franciszka Gradowskiego.

Przybycie Radziwiłła pod Psków 22 października wraz ze swym oddziałem wywołało powszechny entuzjazm. Właśnie wtedy zyskał przydomek „Piorun”.

Życie polityczne

W 1575 roku podpisał elekcję Maksymiliana II Habsburga.

Po pomyślnym zakończeniu wojen z Rosją w 1584 roku otrzymał tytuł wojewody wileńskiego i został podkanclerzym wielkiego księstwa i w 1589 hetmanem wielkim litewskim. Po śmierci ojca stał się głównym obrońcą dysydentów i innowierców. Podczas zamieszania związanego z podwójną elekcją w roku 1587 z początku stał po stronie Maksymiliana Habsburga, lecz po zwycięstwach Zygmunta Wazy w wojnie (Bitwa pod Byczyną w 1588) przeszedł na stronę Szweda. W 1589 roku był sygnatariuszem ratyfikacji traktatu bytomsko-będzińskiego na sejmie pacyfikacyjnym.

Był opiekunem różnowierców litewskich, po śmierci Batorego zapewnił im swobodę wyznania, starał się przeszkodzić unii brzeskiej i zjednoczyć dyzunitów z dysydentami.

Był wybrany prowizorem przez protestancko-prawosławną konfederację wileńską w 1599 roku.

Wojna polsko-szwedzka (1600–1611)

Razem z Janem Karolem Chodkiewiczem walczył przeciw Szwecji w wojnie polsko-szwedzkiej 1600-1611, a w 1601 pobił 23 czerwca armię szwedzką pod Kokenhausen gdzie wraz z 3-4 tysiącami wojsk polskich pokonał 5 tysięcy żołnierzy Carla Carlssona Gyllenhielma (nieślubnego syna Karola Sudermańskiego – króla Szwecji). Było to jedno z pierwszych polskich zwycięstw tej wojny przeciw Szwedom, którzy zajęli prawie całe Inflanty poza Rygą. Po nadejściu na Inflanty Jana Zamoyskiego wraz z dwunastotysięczną armią koronną przekazał mu swe wojska i udał się na Litwę.

W 1588 roku ufundował zbór kalwiński w Siemiatyczach.

Pochowany w kościele ewangelicko-reformowanym w Kiejdanach, gdzie zachowała się jego metalowa trumna.