Barend Josua Katan

Barend Johua Katan is op 20 januari 1905 geboren te Rotterdam. Hij was van Joodse afkomst. Na zijn schoolcarrière werd hij Godsdienstleraar in de Joodse Gemeente in Gorichem. Op 1 mei 1932 kwam hij naar Dordrecht om Samuel Dasberg op te volgen en te gaan werken als rabbijn, ook nog steeds werkend in Gorichem.Met 14 stemmen voor en 1 tegen benoemde de gemeenteraad Katan tot leraar en werd hij leraar Hebreeuws aan het gymnasium in Dordrecht. Katan was benoemd, omdat zijn onderwijs fris en vruchtbaar was.13 . De herringeringen aan Katan waren als volgt: hij was een statig heerschap en uiterst voorkomend en hartelijk voor zijn leerlingen, haast kameraadschappelijk. Op straat droeg hij een hoed, maar voor de klas zette hij een keppel op. Ook stopte hij daar zijn pijp om rustig les te kunnen geven. Ordeproblemen had hij niet, ook al omdat de leerlingen voor zijn vak gekozen hadden.Katan liet in zijn lessen niet vaak zijn jodendom naar voren komen en gaf geen mening over het christendom, toch had hij het een keer niet voor zich kunnen houden, dat hij als jood niet begreep waarom het boek Prediker ook bij joden canoniek was geworden. Een jood dacht volgens hem niet in termen als alles is ijdelheid. Verder zong hij voor de klas wel eens zoals een rabbijn in de synagoge.In 1940 zou de klas een bezoek brengen aan de synagoge in de Kwekelstraat, maar de Duitse bezetting verhinderde dat. Katan probeerde de Duitsers te negeren, maar kwam op een dag wel, op aanraden van zijn bezorgde vrouw, zonder baard naar school, om zo minder als jood herkenbaar te zijn. In de klas sloeg hij een keer demonstratief de Deutsche Zeitung in den Niedetianden op en gaf als commentaar, dat bij de Duitsers alles wel héél goed georganiseerd was. Met andere (niet uitgesproken) woorden: wat kunnen we daar nog van verwachten? Al voor de oorlog had Katan gewaarschuwd tegen het anti-semitisme. Zijn waardige houding heeft Katan echter niet geholpen. De rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied gelastte op 4 november 1940, dat alle joden van diensten bij de overheid werden ontheven, zij het met behoud van salaris. Zoals voorgeschreven, had Katan in oktober een verklaring ondertekend over zijn joodse afstamming. Eind november bereikte het gemeentebestuur een departementaal schrijven over het Berufsverbot en ondanks dat Katan een goede verhouding met de schoolleiding had, kon hij zijn biezen pakken. Toch bleef Katan bijna wekelijks in Gorinchem komen. Volgens het door hem van 29 juli 1938 tot 4 november 1941 in telegramstijl bijgehouden dagboek was dat vooral voor de (godsdienstige) lessen die hij aan de Gorcumse voorganger Max Seyffers gaf.Op 3 december 1940 schreef Katan een brief aan zijn leerlingen in Gorinchem:

Nu het mij niet vergund is officieel van jullie afscheid te nemen, nu ik ontheven ben van mijn Ieraarsambt op jullie gymnasium, wil ik door deze jullie mijn wensen voor jullie verder leven doen toekomen. Al is het hard voor hem die het treft, toch is het belangrijk deze tijd te beleven en zo mogelijk te overleven. Ik kan mij voorstellen hoe jullie gevoelens op ‘t ogenblik zijn en daarom vraag ik jullie: komt hem die mijn opvolger zal zijn, met dezelfde ijver en aangename houding tegemoet als jullie het mij steeds gedaan hebt, Je weet dat ik het prettig vond jullie les te geven en dus kun je je voorstellen, wat de ontheffing voor mij betekent. Maar als ik jullie een laatste clandestiene les mag geven, is het deze: als men overtuigd is dat G’d de wereld leidt en dat men van Hem het goede en het kwade moet accepteren, en als men later dikwijs begrijpt en leert inzien, welk goeds begrepen was in het kwade, dan leert men de lijfspreuk van een groot joods geleerde tot de zijne maken en leert men onder alle omstandigheden zeggen: gam z é letobah, d.i. ook dit ten goede. Jullie wens ik: tsilchoe richboe (weest voorspoedig en gaat uit). Jullie ontheven leraar B.J. Katan.

Op 21 februari 1941 volgde het officiële ontslag als leraar Hebreeuws. Het salaris werd stopgezet.

Ook was Katan nog tijdelijk leraar aan het gymnasium te Tiel. Maar spoedig moest Katan van de Cornelis de Wittstraat in Dordrecht verhuizen naar de eenvoudiger Levensverzekeringstraat aldaar, waar hij op nummer 22 ging wonen met zijn vrouw en kinderen. Op 1 mei 1935 trouwde hij met Rosa Duizend, waar hij drie kinderen mee kreeg. In 1936 kregen ze een zoon, Samuel Katan. In 1938 kregen ze opnieuw een zoon, Joseph Katan. Als laatst kregen ze nog een dochter in 1940, Milkah Katan. Katan ging klagen bij de gemeenteraad, want alleen van zijn baan als rabbijn kon hij niet leven. Op 6 november 1942 stuurde de gemeenteraad het formulier voor een utikering naar Katan. Het kwam echter niet ingevuld terug. De joodse oud-wethouder van Dordrecht I.van Huiden schreef op 28 november in opdracht van de Joodsche Raad aan het Gorcumse gemeentebestuur, dat Katan met zijn hele gezin in Westerbork verbleef. Het hele gezin, behalve Barend Joshua Katan is op 23 november in Auschwitz overleden. Barend Joshua zelf overleed later, op 30 april 1943, op de leeftijd van 38.

In 1998 is er een boek over hem geschreven door Jeroen Kostense: ‘ Barend Joshua Katan: de laatste rabbijn van Dordrecht ’

cf.:https://stolpersteine-dordrecht.nl