Isidore (Henri, Henk) Eyl

http://www.stolpersteine-dordrecht.nl/het_voorbije_joodse_dordrecht...

Passeur In zijn brief beschrijft Isidore Eijl gedetailleerd hoe en waarom hij uitweek uit Nederland. Daaruit wordt hier geciteerd, om het artikel over de familie Eijl te kunnen aanvullen.

       Eijl sloeg op de vlucht op 17 juli1942, vertelt hij, nadat hij door de Duitsers was opgeroepen in Duitsland te gaan werken, de Arbeitseinsatz. Hij vond dat hij zijn diensten “beter ter beschikking van de Nederlandsche regering kon stellen”, en vertrok. Hij overschreed de Belgische grens, verbleef enkele dagen in Essen “om valsche papieren te verzorgen”, maar moest hals over kop naar Brussel vluchten, omdat zijn verblijfplaats werd ontdekt.

       Hij ging door naar Gent, de Belgische ondergrondse beloofde hem vandaar per vliegtuig naar Engeland te laten gaan. Dit lukte niet, de Duitsers kwamen achter het transport. Eijl trok de Franse grens over en wist in Chalon sur Saône een “passeur” te vinden die hem zou helpen. De man bleek echter “niet betrouwbaar” en liet hem “middenin in de steek”. Toch wist hij “het onbezette gebied” te bereiken, al werd hij in St. Marcelle door een gendarme gesnapt en gearresteerd. De commissaris van politie was gelukkig “een patriot” en liet hem naar Lourdes vertrekken.

       [Chalon-sur-Sa%C3%B4ne, licht Janssen toe, ligt vlak bij de demarcatielijn tussen het onbezette en bezette deel van Frankrijk. Die lijn moest Eijl oversteken om in St. Marcelle te geraken. “Probleem was dat de regering van het onbezette gebied [Vichy] collaboreerde met de Duitsers. Vandaar het geluk dat hij na arrestatie een “patriot” tegenkwam, die hem verder liet reizen.”]

Reiskosten Eijl bereikte via een andere passeur bij Arudy de grens met Spanje, werd evenwel door de Franse politie ontdekt en overgebracht naar het concentratiekamp ‘Gurs’, waaruit hij na tien dagen wist te ontsnappen. Opnieuw volgde er een arrestatie, nu werd hij veroordeeld tot drie maanden gevangenisstraf in Pau. Nadat hij op 9 november 1943 was overgebracht naar een werkkamp in Geus, wist hij wederom te ontsnappen, op 2 januari 1944.

       Pas begin februari zag Eijl kans Spanje in te trekken. Na een tocht van drie dagen arriveerde hij in Zaragoza, waar hij zich bij de Nederlandse vertegenwoordiger “direct na aankomst” opgaf voor “dienstneming in de Koninklijke Nederlandsche Landmacht”, een aanmelding die hij later in Madrid op het consulaat herhaalde.

       Nadat Eijl als Engelandvaarder Engeland had bereikt, kreeg hij een “vergoeding voor reiskosten” uitbetaald. Per 29 november 1944 werd hij ingedeeld bij het Detachement Londen. Een jaar later stuurde hij zijn brief naar de minister.

Kruis Heeft Isidore Eijl zijn felbegeerde onderscheiding nu ook gekregen? Nee, zegt Frans Janssen.

       “De medaille waarvoor Eijl het request indiende, was het Kruis van Verdienste (KvV). Deze medaille werd veelvuldig aan Engelandvaarders uitgereikt, maar zeker niet alle Engelandvaarders kregen deze. Het was een gunst, geen recht. Verder golden er enkele criteria. Men moest bijvoorbeeld ontsnapt zijn, met het doel “zijn diensten ter beschikking van de Nederlandsche regering te stellen”, En de ontsnapping moest gevaarvol zijn geweest dan wel met moeilijkheden gepaard.”

       Isidore Eijl, die op de kaart in het Amsterdamse bevolkingsarchief zijn voornaam heeft laten veranderen in Henri, kreeg de medaille niet. Janssen: “Waarom niet; daarover kunnen we alleen speculeren. Was het ’t feit dat hij pas besloot naar Engeland te vluchten, nadat hij zijn oproep voor de Arbeitseinsatz had gekregen? Was de ontsnapping niet moeilijk en gevaarvol genoeg geweest?”

       “Helaas is bekend”, rondt Janssen af, “dat tegenover joodse Engelandvaarders een zekere vorm van discriminatie gold. Ze moesten maar eens aantonen dat ze naar Engeland gegaan waren om te strijden tegen Duitsland, in plaats van dat ze uit lijfsbehoud waren gevlucht.”

       Een laatste opmerkelijk feit dat Janssen tijdens zijn archiefonderzoek vond, is dat hij in het Militieregister de inschrijving van luitenant Isidore Eijl vond, en dat de Keuringsraad hem op 1 mei 1931 nog afkeurde, en “voorgoed ongeschikt” noemde…

Op de website Digitaal Monument is te lezen dat twee kinderen van Hendrik Eijl de oorlog hebben overleefd. Maar hun namen worden om privacyredenen niet genoemd. Na enig speurwerk konden de namen van de broers worden achterhaald, via de Betty Fiszbajn- Kukenheim (Den Haag, 1935).

       Haar vader was de jongste broer van Hendrik’s vrouw Rachel Kukenheim, zo zit het. Zelf trouwde zij met Daniel (‘Danny’) L. Fiszbajn, die is overleden in 2007. Ze heeft twee zonen, John en Don, en een trits kleinkinderen.

       Betty Fiszbajn kan vrijwel niets vertellen over Lena Eijl en de kinderen; zij heeft ze nooit ontmoet. “Ik was zelf pas vijf jaar toen de oorlog uitbrak, dus veel herinner ik mij niet”, verontschuldigt ze zich. Van Mary en Betty, de gedode dochters van Hendrik, weet ze dat zij bruidsmeisjes waren bij het huwelijk van haar vader. Ze herinnert zich ook nog dat het gezin van Hendrik in de Sarphatistraat (20 huis) woonde, want “ik ben daar geweest”.

       Voor preciezere feiten over de overlevende Edward (Amsterdam, 17 augustus 1912) en Henk (Amsterdam, 28 augustus 1908) verwijst ze naar Peter L. Eyl, zoals de familienaam in de VS wordt gespeld, een zoon van Henk. Peter schrijft dat zowel zijn vader als Edward in dienst was van het Nederlandse leger, beiden als officieren, voordat zij Nederland in de oorlog wisten te ontvluchten. Henk ontsnapte via België en Frankrijk (“waar hij tweemaal werd beetgenomen, maar beide keren wist te ontsnappen”). Over de Pyreneeën belandde hij in Spanje en ten slotte in Noord-Afrika. 

       Vandaar bereikte hij Engeland. Hij trad daar weer toe tot het Nederlandse leger, en deed er administratief werk. Hij trouwde in Engeland met een Canadese, die hij daar had leren kennen. Na de oorlog vertrokken ze kort naar Canada, om uiteindelijk in 1946 in New York te belanden – eerst wonend in Queens, later in Centerport, Long Island. 

       Na zijn echtscheiding in 1962 verhuisde Henk Eyl naar Cold Spring Harbor, in New York, in 1983 naar Franklin Lakes, New Jersey.