Andrzej Marcin Rydzowski

Rydzowski Andrzej Marcin (1829–1881), adwokat, poseł do sejmu galicyjskiego i do Rady Państwa w Wiedniu. Ur. 7 XI w Ciężkowicach (obwód grybowski), pochodził z niezamożnej rodziny, był synem Antoniego i Marii Filipowicz. Po śmierci ojca, matka wyszła za mąż za Antoniego Radlera, kupca w Gorlicach.

Tam R. spędził dzieciństwo i uczył się w szkole ludowej. W l. 1840–2 uczęszczał do gimnazjum w Nowym Sączu, a następnie w Tarnowie. W r. 1848 rozpoczął studia na Wydz. Prawa UJ, które przerwał w r. 1851 i przez rok pracował jako nauczyciel prywatny w domu Stanisława Żeleńskiego w Grodkowicach (obwód bocheński), a przez n. r. studiował filozofię na Uniw. Lwow. Nie zdecydował się jednak na zawód nauczycielski i w r. 1854 podjął przerwane studia prawnicze na UJ. Utrzymywał się wówczas z korepetycji, m. in. uczył synów historyka Tadeusza Wojciechowskiego. W r. 1856 uzyskał absolutorium i pracował (do 21 IX 1858) w Prokuratorii Skarbu, początkowo w charakterze praktykanta konceptowego, a następnie koncypienta. Dn. 27 XI 1858 otrzymał stopień doktora praw na podstawie rozprawy wydanej drukiem pt. Sätze aus sämmtlichen Rechts und Staatswissenschaften (Kr. 1858). W r. 1860 R. złożył egzamin adwokacki i od 10 VI 1861 osiedlił się w Złoczowie i otworzył tam kancelarię adwokacką.

R. powrócił jednak do Krakowa, gdy w r. 1864 wyłoniła się sprawa obsadzenia Katedry Filozofii Prawa i Wydz. Prawa UJ wysunął kandydaturę R-ego na zastępcę profesora. Ministerstwo nie rozpisując konkursu mianowało R-ego zastępcą profesora z zakresu filozofii prawa i prawa narodów. Od 1 IV 1864 rozpoczął R. wykłady, nie przeprowadził jednak habilitacji. Przygotował w tym okresie do druku pozostawione w rękopisie prace swojego teścia, profesora Jana Rzesińskiego i wydał pt. „Wykład europejskiego prawa narodów według W. Hefftera, wypracował i przełożył J. H. S. Rzesiński, a podług najnowszego wydania niemieckiego z r. 1861 uzupełnił…” (Kr. 1864). Ponadto w okresie pracy na UJ opublikował artykuł: O urządzeniu ksiąg hipotecznych włościańskich i miejskich w Galicji („Przegl. Pol.” R. 2: 1868 s. 296–307, odb. Kr. 1868), w którym uzasadniał potrzebę zaprowadzenia ksiąg hipotecznych oraz opracował Sprawozdanie komisji hipotecznej w przedmiocie zaprowadzenia ksiąg gruntowych w kraju naszym (Lw. 1871). Wraz z Adamem Bocheńskim, Leonardem Jaroszem, Wiktorem Kopffem, Feliksem Szlachtowskim przygotował Projekt ustawy o księgach hipotecznych w Galicji i W. Ks. Krakowskim (Lw. 1871). Ponadto ogłosił: Kilka słów o prawie zastawu („Przegl. Sąd. i Admin.” 1877 t. 2). Z funkcji zastępcy profesora R. zrezygnował 21 VII 1871 z powodu licznych zajęć związanych z kancelarią adwokacką i działalnością społeczną.

R. prowadził od r. 1864 kancelarię adwokacką w Krakowie i szybko zyskał sobie popularność jako obrońca w sprawach karnych. Równocześnie rozpoczął działalność polityczną: w r. 1865 po śmierci posła Karola Rogawskiego wybrano go w wyborach uzupełniających z okręgu Gorlice–Biecz na posła do Sejmu Krajowego we Lwowie. Dn. 1 VIII 1866 został radnym w pierwszej autonomicznej Radzie miejskiej w Krakowie, brał udział w pracach Komisji odbudowy Sukiennic, przygotowując program i sprawozdania z jej działalności. (Program odbudowy Sukiennic przedstawiony Radzie miasta Krakowa, Kr. 1869). W r. 1867 znów kandydował do sejmu galicyjskiego z okręgu Gorlice–Biecz. Wówczas jednak większość wyborców opowiedziała się za Franciszkiem Józefem I oddając na niego 58, a na R-ego 53 głosy.

Wybory zostały powtórzone i posłem został Sebastian Barszcz. R. kandydował ponownie w tym okręgu w r. 1870 i wygrał wybory. Do sejmu galicyjskiego posłował aż do śmierci, w l. 1877–81 należał do Komisji Prawniczej. W r. 1870 został także wybrany przez sejm do Rady Państwa w Wiedniu, a następnie po wprowadzeniu wyborów bezpośrednich w l. 1874 i 1879 był dwukrotnie delegatem z Krakowa do parlamentu austriackiego.

Jako poseł sejmowy R. po długich zabiegach przeprowadził uwolnienie fundacji teatralnej Skarbkowskiej od obowiązku utrzymywania sceny niemieckiej we Lwowie. Przyczynił się do organizacji Wydz. Krajowego oraz do utrzymania fundacji Pelagii Russanowskiej, która zapisała cały swój majątek na pomoc dla inwalidów polskich. Tymczasem rząd próbował przejąć ten fundusz na rzecz inwalidów austriackich. Dzięki zabiegom Piotra Moszyńskiego i R-ego udało się wygrać sprawę w najwyższej instancji i odtąd wspomagano z fundacji polskich inwalidów wojennych. R. opublikował wówczas szczegółową relację pt. Fundacja śp. Pelagii Russanowskiej (Kr. 1869). Przyczynił się także do rozdzielenia na okręgi sądów obwodowych, ale największą jego zasługą było przeprowadzenie w sejmie w r. 1877 ustawy przeciw lichwie, obowiązującej naprzód w Galicji, a R. postawił również w Radzie Państwa wniosek o ustanowienie jej w całej monarchii, który wywołał ostrą dyskusję. R. wygłosił dwie mowy w parlamencie wiedeńskim (4 i 18 III 1877) i wszedł w skład dziewięcioosobowej komisji w Radzie Państwa, która opracowała projekt ustawy zapobiegającej lichwie w drodze cywilnej i karnej. Uchwalenia tej ustawy (20 V 1881) R. już nie dożył. Ustawa przeciw lichwie wywołała w Galicji popłoch wśród lichwiarzy, zwłaszcza Żydów, którzy gwałtownie występowali przeciw R-emu. Jako poseł krakowski i przyjaciel Jana Matejki w r. 1875 złożył R. wniosek w sejmie o umieszczenie w budżecie krajowym 100 tys. złr. na budowę gmachu Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie oraz o stałą subwencję. Ponadto R. przemawiał w sejmie w r. 1878 w dyskusji nad projektem ustawy budowlanej dla Krakowa, wprowadzając w nim wiele uściśleń. Wspólnie z posłem Ferdynandem Weiglem zabiegał o przebudowę i rozszerzenie krakowskiej fabryki cygar dla zwiększenia zatrudnienia robotników. Wbrew projektowi rządu austriackiego, który w ramach centralizacji chciał przenieść księgi hipoteczne do Lwowa, przeforsował zatrzymanie ich w Krakowie, a sąd krakowski stał się drugą instancją w sprawach tabularnych na Galicję Zachodnią. Jako deputowany do Rady Państwa obok spraw lichwy zajmował się R. ułożeniem ustawy przeciw pijaństwu. Ponadto pracował w komisji kolejowej, gdzie domagał się budowy odcinka linii kolejowej Grybów–Zagórze, i pilnował, aby przed załatwieniem tego rząd nie wydatkował sum na inne inwestycje. Był także zastępcą członka do delegacji wspólnej austro-węgierskiej. Od chwili wybrania na deputowanego do Rady Państwa w Wiedniu R. należał do Koła Polskiego. Bronił zasady solidarności Koła Polskiego, krytykował podziały polityczne i nakłaniał do zgody, w imię obrony autonomii Galicji. «Będąc więcej człowiekiem pióra i stolika» – jak sam utrzymywał – przemawiał rzadko, ale spokojne jego mowy robiły wrażenia zarówno w sejmie, jak i w parlamencie. Skromny, solidny, cieszył się R. dużą popularnością w Krakowie, a powszechnie nazywany był «pogromcą lichwy i pijaństwa». Związany był z konserwatystami krakowskimi, zaprzyjaźniony z prezydentami: Józefem Dietlem i Mikołajem Zyblikiewiczem, popierany gorąco przez „Czas”, który w okresie kampanii przedwyborczych usilnie zalecał jego kandydaturę.

R. był członkiem zarządu krakowskiej Kasy Oszczędności, członkiem Tow. Naukowego Krakowskiego, w którym od 30 X 1869 należał do komisji językowej, a następnie od 23 XII 1872 nadzwyczajnym członkiem AU. Pogarszający się stan zdrowia R-ego spowodował, że w r. 1880 wziął dłuższy urlop w sejmie galicyjskim. Zmarł 20 I 1881 w hotelu w Wiedniu, pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W katedrze Św. Szczepana w Wiedniu odprawione zostało uroczyste nabożeństwo żałobne, na które przybyli członkowie Rady Państwa, Koła Polskiego oraz Polacy przebywający w Wiedniu. Nagła śmierć R-ego wzbudziła podejrzenia, że został on otruty, jednakże sekcja zwłok tego nie potwierdziła.

R. ożeniony był z Heleną Rzesińską (1840–1878) córką Jana (zob.), potomstwa nie zostawił.

W testamencie dom przy ul. Poselskiej 141 (obecnie nr 12) odziedziczony po żonie zapisał R. miastu z przeznaczeniem na mieszkanie prezydenta, a 1 tys. złr. na budowę kościoła parafialnego w Gorlicach. Wykonanie testamentu napotkało duże trudności, sprawa ciągnęła się do r. 1906. Kamienica nie nadawała się bowiem na mieszkanie prezydenta i gmina po odrestaurowaniu postanowiła włączyć ją do kompleksu budynków magistratu i umieścić tam biura. Dla upamiętnienia R-ego Rada Miejska postanowiła umieścić tablicę pamiątkową na tej kamienicy oraz zamówić portret R-ego i zawiesić go w sali obrad, co nie zostało zrealizowane.