GD Jan Klemens Branicki h. Gryf

Jan Klemens Branicki (urodzony 21 września 1689 w Tykocinie lub Białymstoku - zmarł 9 października 1771 roku w Białymstoku). Kasztelan krakowski, hetman wielki koronny, jeden z największych polskich magnatów XVIII wieku.

Ostatni męski przedstawiciel rodu Branickich herbu Gryf.

Był jedynym synem wojewody podlaskiego Stefana Mikołaja Branickiego i Katarzyny z Sapiehów. Drugie imię Klemens przybrał później, zamiast nadanego na chrzcie imienia Kazimierz, nawiązując tym do tradycji rodu, w którym imiona Jan Klemens nosili zasłużeni przodkowie. Rodzice wybrali dla niego karierę wojskową. W celu zapoznania się z uważaną wówczas za przodującą francuską sztuką wojskową, służył w młodości w wojsku francuskim. Do Polski wrócił w 1709 roku. W tym samym roku umarł jego ojciec.

Młodego, obiecującego, a pozbawionego doświadczenia politycznego magnata chciały skaptować dla siebie różne, zwalczające się nawzajem stronnictwa. Branicki związał się z kanclerzem litewskim Karolem Stanisławem Radziwiłłem. Ożenił się z jego córką Katarzyną (1709) i zasadniczo, mimo przejściowych związków z Czartoryskimi, przez całe życie wspierał działania Radziwiłłów i frakcji patriotów, dążących do utrzymania ustroju Rzeczpospolitej.

Przez następne kilkanaście lat nie udzielał się praktycznie publicznie, czas spędzając głównie na upiększaniu wraz z żoną wersalu podlaskiego oraz zabawach i hulankach w magnackich siedzibach i na królewskim dworze Augusta II. Był w tym czasie nie najpośledniejszym członkiem Bractwa Wrogów Wstrzemięźliwości, któremu patronował August Mocny. Pozycja społeczna i majątkowa Jana Klemensa powodowała, że nie zapominano o nim przy rozdawnictwie dochodowych beneficjów i urzędów. Teść załatwił mu jeszcze w 1709 roku starostwo brańskie. Następnie otrzymał starostwo bielskie (1719) i krośnieńskie (1720). W 1723 roku został podczaszym litewskim, a w 1724 rozpoczął karierę wojskową od chorążostwa koronnego. Już w lutym 1726 roku udało mu się uzyskać ważne stanowisko generała artylerii koronnej po zmarłym Janie Stanisławie Kątskim. W tym też roku miał okazję zaprezentować szerokiej publiczności swój słynny już białostocki pałac, a jednocześnie zaskarbić sobie królewską wdzięczność. Przez kilka miesięcy gościł króla, który zachorował podczas powrotu z sejmu w Grodnie. Około 1730 roku zmarła pierwsza żona Branickiego. Drugie małżeństwo z Barbarą Szembekówną zostało szybko rozwiązane.

W 1733 roku opowiedział się oczywiście za Augustem III. Powracającego z koronacji królewskiej w Krakowie generała artylerii uwięzili walczący w obronie interesów Stanisława Leszczyńskiego, konfederaci dzikowscy pod przewodnictwem Adama Tarły. Branicki kilka miesięcy spędził jako więzień w Jarosławiu i Kamieńcu. Został uwolniony przez wojsko rosyjskie wspierające Augusta III. Wierność królowi wynagrodzona została mianowaniem 9 listopada 1735 roku, nie mającego zasług wojskowych, Jana Klemensa Branickiego hetmanem polnym koronnym. Postawiło to go wśród najważniejszych dygnitarzy królestwa. Nadal zbierał również intratne starostwa. W 1744 roku mościskie, a w 1750 złotoryjskie. Pozycję magnata utwierdziło mianowanie go przez króla w 1746 roku wojewodą krakowskim, jednym z trzech najbardziej prestiżowych świeckich urzędników senatorskich. W 1745 roku Branicki założył w Białymstoku pierwszą w Polsce uczelnię wojskową – Wojskową Szkołę Budownictwa i Inżynierii.

Wyrastającego na ważną postać publiczną i zdobywającego wpływy w wojsku hetmana starali się przeciągnąć na swoją stronę Czartoryscy. Celowi temu miało służyć małżeństwo Branickiego z młodziutką wówczas Izabelą Poniatowską (koniec 1748). Zabiegi te nie dały jednak długotrwałego rezultatu. Gdy w 1751 roku umarł hetman wielki koronny Józef Potocki, Branicki w naturalny sposób, ze względu na piastowane stanowiska i majątek, stał się przywódcą, będącego w opozycji do Familii stronnictwa patriotycznego. Buławę wielką otrzymał 5 czerwca 1752 roku.

Nie mający zbytniego doświadczenia wojskowego, niezbyt również, według świadectwa współczesnych, grzeszący roztropnością oraz podatny na naciski i pochlebstwa magnat, stał się przedmiotem intryg i gier politycznych. Już wcześniej ulegał, będącemu agentem francuskim, generałowi Andrzejowi Mokronowskiemu, częstemu gościowi w Białymstoku, posądzanemu zresztą o zażyłe kontakty z młodą żoną hetmana. Teraz nad Branickim pracował ambasador Francji. Wojewoda krakowski, hetman wielki koronny, jeden z najbogatszych ludzi w Rzeczpospolitej zaczął od rządu francuskiego pobierać pensję i realizować francuską politykę. Utrzymywał też kontakty z dworem pruskim.

W czasie wojny siedmioletniej (1756 – 1763) hetman nie podejmował praktycznie żadnych środków przeciwko naruszeniom granic Polski przez obce armie. Konflikt na tym tle z Potockimi oraz sojusz Francji z Rosją i Habsburgami przeciw Prusom spowodował zagubienie przywódcy partii hetmańskiej i jego ponowne zbliżenie około 1759 roku do Czartoryskich. W tym czasie Branicki stał się reformatorem. Pod jego patronatem powstał memoriał Stanisława Konarskiego O skutecznym rad sposobie postulujący między innymi zniesienie liberum veto. W 1762 roku hetman wielki koronny został kasztelanem krakowskim, tym samym piastował dwie najwyższe godności świeckie w królestwie. Zamyślał już w tym czasie o wystawieniu swojej kandydatury podczas nieuchronnie zbliżającej się elekcji po schorowanym Auguście III. Plany te doprowadziły do poróżnienia z Czartoryskimi, gdy stało się jasne, że mają oni swojego kandydata w osobie wojewody ruskiego Augusta Aleksandra Czartoryskiego.

Branicki zbliżył się do dworskiej partii saskiej i skupił wokół siebie przeciwników Czartoryskich. Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku „piastowski” kandydat na króla przegrał z Czartoryskimi wspieranymi przez Rosjan. Próbował uzyskać pomoc Turcji i chciał organizować zbrojny opór. Czartoryscy doprowadzili do pozbawienia hetmana władzy nad wojskiem ustanawiając Komisję Wojskową Koronną. 75–letni Branicki szybko został zmuszony przez wojska Familii i rosyjskie, dowodzone przez Franciszka Ksawerego Branickiego (z innej linii Branickich, późniejszego hetmana wielkiego i targowiczanina), do wycofania się na Węgry. Dzięki wstawiennictwu dyplomacji francuskiej oraz pośrednictwu żony (siostry nowego króla) doszedł do porozumienia z Familią i powrócił do ukochanego Białegostoku.

Pozbawiony faktycznego wpływu politycznego i podeszły już wiekiem Branicki nie mógł wybaczyć Czartoryskim doznanych upokorzeń. Niegdysiejszy protektor Konarskiego ostrzegał przed nimi dwór berliński i petersburski zarzucając im, że dążą do zniesienia liberum veto. W kontrolowanej przez ambasadora rosyjskiego w Rzeczpospolitej, antykrólewskiej konfederacji radomskiej (1767 - 1768), widział szansę na powrót do znaczenia politycznego i przywrócenie hetmańskich prerogatyw. Szybko jednak zrozumiał, że dla aroganckiego Mikołaja Repnina jest jedynie pionkiem w grze o przywołanie do porządku, czyli posłuszeństwa wobec Rosji, Czartoryskich i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wziął udział w przygotowaniu konfederacji barskiej (1768 – 1772). Ze względu na wiek, czynny udział w działaniach zbrojnych był dla niego już niemożliwy. Udzielał jednak konfederatom wsparcia finansowego. Zmarł w Białymstoku 9 października 1771 roku.

Ocena Jana Klemensa Branickiego jako postaci historycznej nie jest zasadniczo pozytywna. Był typowym przedstawicielem XVIII-wiecznej magnaterii z jej przywarami. Nie można mu odmówić patriotyzmu, rozumianego jednak w swoisty sposób i zdominowanego przez osobiste ambicje, które powodowały dostosowywanie działań politycznych do prywatnych oczekiwań. Próby wykorzystywania pomocy obcych dworów i wojsk były wówczas na porządku dziennym i w tym względzie Branicki nie wyróżniał się na niekorzyść w stosunku do swoich głównych przeciwników, Czartoryskich. Charakteryzowany przez współczesnych jako człowiek wzrostu miernego, twarzy miłej, przystojny, noszący się po polsku, z reprezentacyjnymi manierami byłby dobrym marszałkiem nadwornym. Okoliczności uczyniły go hetmanem i jednym z głównych rozgrywających sceny politycznych. Ta rola raczej go przerosła.

GEDCOM Note

Иоанн-Клементий или Ян-Клеменс Браницкий (Jan Klemens Branicki; 21 сентября 1689 — 9 октября 1771) — последний и наиболее значительный представитель польского дворянского рода Браницких герба Гриф. Гетман великий коронный с 1752 года. Строитель города Белосток и «подляшской Версалии».
В царствование Августа III, при помощи французского посла де Брольи, Браницкий стал во главе так называемой «народной», а впоследствии «гетманской» партии, которая, имея в числе своих приверженцев такие могущественные роды, как Радзивиллы и Потоцкие, боролась со стремившими достигнуть путем реформ власти Чарторыйскими.
Биография
Он был единственным сыном Стефана-Николая Браницкого, воеводы подляшского (ум. 1709) и Екатерины, урождённой Сапега, и внуком Иоанна-Клементия, придворного коронного маршала и Александры-Екатерины, урождённой Чарнецкой. Молодость свою он провёл во французском войске; затем, вернувшись в Польшу, занимал многочисленные должности, а в 1720 года был назначен генералом коронной артиллерии.
Овдовев после 1-го брака с Катаржиной Барбарой Радзивилл (1693—1730), дочерью великого канцлера литовского Радзивилла в 1730 году, он вступил в 1732 году во второй брак с Барбарой, урождённой Шембеко, разведённой с Северином Юзефом Ржевуским, с которою впоследствии и сам развелся. После смерти Августа Сильного он деятельно поддерживал саксонскую партию и за свое усердие подвергся даже заключению в лагере противников (Война за польское наследство, 1734).
С воцарением Августа III Браницкий принял главное начальство над польским войском и вскоре был назначен польным коронным гетманом (1735), затем — краковским воеводой (1746), а в 1752 году великим коронным гетманом. В 1748 году он женился на 18-летней Изабелле Понятовской (1730—1808), дочери каштеляна краковского Станислава Понятовского и старшей сестре будущего короля.
После смерти польского короля Августа III и сына его Фридриха-Христиана, Ян Клеменс Браницкий сам стал мечтать о короне, рассчитывая на поддержку Франции. Но когда планы его разрушились, после избрания королем его шурина Станислава Понятовского, Браницкий должен был волей-неволей признать нового монарха и удалился в свою резиденцию Белосток, который стал центром всех недовольных правительством.
Здесь, занимаясь устройством и украшением города, Браницкий должен был пережить упадок великогетманского достоинства, подвергшегося в то время значительным ограничениям, шедшим вразрез со сложившимися веками у польской шляхты взглядами на этот государственный пост, и неудачу Барской конфедерации, которой тайно содействовал. Великий гетман коронный и каштелян краковский Ян Клеменс Браницкий скончался 9 октября 1771 года, на 82-м году, не оставив после себя потомства. Имения его перешли к графам Иоанну и Феликсу Потоцким и графине Марианне Мостовской, урождённой Потоцкой.
Должности
Великий подчаший литовский (1723), шеф пехотного полка (1726), генерал коронной артиллерии (1728), гетман польный коронный (1735—1752), воевода краковский (1746—1762), гетман великий коронный (1752—1771), каштелян краковский (1762—1771), староста бранский, бельский, янувский, богуславский, злоторыйский, кросненский, мостиский и езижерский.
Источник
При написании этой статьи использовался материал из Русского биографического словаря А. А. Половцова (1896—1918).

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%...