Derslaus of Rytwiane - Palatinus Cracoviensis

Dersław z Rytwian (ur.1414 - zm. 14.01.1478) [PSB],

                  kanonik katedralny gnieźnieński, st. sandomierski, kaszt. sieradzki, krakowski,

                  woj. sieradzki, sandomierski, krakowski

                  1 ż. (śl.ok.1457) Anna Tęczyńska z Morawicy [ur.+/-1415], 

                         ojc. Jan Tęczyński [ur.+/-1455], kaszt. krakowski

                  2 ż. (1461) Petronela Odrowąż ze Sprowy (ur.1449 - zm.ok.1463 z dzieckiem po porodzie)

                         [ Petronela w chwili ślubu miała 12 lat ]

                         ojc. Piotr Odrowąż [ur.+/-1420]

                   bezpotomni

                  [ Dersław najeżdża Zator i okolicę 25.02.1438 r. wg przekazu Długosza 

                    (lub w 1440 r. wg niektórych historyków).

                    Zostaje m.in. właścicielem Polanki Starej k. Oświęcimia, którą przekazuje 

                    krewnemu Mikołajowi Myszkowskiemu ] 

****************

Dziersław z Rytwian, także Dersław z Rytwian, Dziersław Rytwiański herbu Jastrzębiec (ur. 1414, zm. 14 stycznia 1478) – kasztelan krakowski od 1477, wojewoda krakowski od 1472, wojewoda sandomierski od 1460, wojewoda sieradzki od 1455.

Syn Marcina z Rytwian, wojewody łęczyckiego, i Doroty z Tarnowa; brat Jana Rytwiańskiego, bliski krewny biskupa poznańskiego Wojciecha Jastrzębca z Łubnic.

Odebrał solidne wykształcenie, od 1428 studiował razem z Janem Długoszem na Akademii Krakowskiej. Drogę do kariery politycznej miał znacznie ułatwioną dzięki wpływom ojca, a przede wszystkim - krewnego biskupa. Dzięki temu ostatniemu w 1429 uzyskał godność kanonika gnieźnieńskiego, a w 1430 scholastykiem łęczyckim. W 1431 porzucił karierę duchowną, a posiadane przez niego beneficja objął Dobiesław z Lubienia.

Zakochał się w Eufemii, córce Bolesława Mazowieckiego. Zauroczenie kosztowało go bardzo wiele, rujnował się na wystawne podróże do, jak miał nadzieję, przyszłej teściowej. Kłopoty finansowe zaprowadziły go czynu przestępczego - wybrał się do kościoła w Beszowej, skąd zrabował srebra kościelne. Biskup postanowił nie przepuścić zniewagi i odebrać skarby, wybrał się przeto zbrojnie pod rytwiański zamek. Dziersław ostrzelał drużynę krewnego z armat zamkowych i to był koniec jego marzeń o odziedziczeniu jego dóbr - ten od zamku odstąpił, sreber poniechał, ale młodzieńca wydziedziczył, na rzecz młodszego jego brata.

Nie wiedząc, skąd wziąć kolejne sumy na imponowanie książętom mazowieckim, wybrał się w 1440 na prywatną wojnę na Śląsk, zdobywając Oświęcim i Zator. Ślązacy wnieśli skargę do króla, ten przyznał im rację i nakazał zwrot zrabowanych dóbr, udzielając na osłodę, czy może raczej licząc na uspokojenie krewkiego młodzieńca, starostwo chmielnickie.

Dziersław był też jednym z przywódców, obok Spytka z Melsztyna i Abrahama ze Zbąszyna opozycji wobec kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Klęska konfederacji nie spowodowała bynajmniej jego osobistego upadku.

W późniejszych latach był Dziersław jednym ze znaczniejszych polityków polskich XV wieku. W 1442 wziął zastawem starostwo sandomierskie. W latach 1455-1460 sprawował urząd wojewody sieradzkiego, następnie do 1472 sandomierskiego i potem (od 12 listopada 1472), do 1477 krakowskiego. Zrezygnował na korzyść brata, otrzymując kasztelanię krakowską. Był też kasztelanem rozperskim (od 1453).

W 1450 z ramienia króla posłował do papieża Mikołaja V.

W 1463 był wysłany wraz z Janem Tęczyńskim i Andrzejem Odrowążem do Kamieńca Podolskiego, by go ufortyfikować i wykupić z rąk prywatnych. Niespokojny duch zaniósł go jeszcze w 1471 na wyprawę węgierską, gdzie został pobity przez Mikołaja Czarnego.

Wiadomo też o nim, że pełnił funkcje dyplomatyczne; blisko współpracował z królem Kazimierzem Jagiellończykiem.

Być może żonaty z Anną Tęczyńską z Morawicy, córką Jana, kasztelana krakowskiego, z pewnością zaś z Petronelą Odrowążówną. Dziecko tej pary zmarło podczas porodu, przyczyniając się także do śmierci matki. Bibliografia:

   * Fałkowski W., Dziersław Rytwiański, (w;) Polski Słownik Biograficzny, t. 31, 1989-1991, s. 583-587.