Franciszek Ornass

Wspomnienie o Franciszku Ornassie – przedwojennym nauczycielu z Wielkiego Kacka.

Dzięki uprzejmości siostry Franciszka Ornassa – Władysławy Thiel, emerytowanej polonistki i łacinniczki, która udostępniła swój prywatny pamiętnik, mogę przybliżyć czytelnikom Gazety Wielkiego Kacka postać naszego przedwojennego nauczyciela ( „Z dziejów Wielkiego Kacka” str. 96-97). Franciszek Ornass był między innymi kandydatem na patrona SP nr 20.

Urodził się w Rajkowach w 1910 r. Pochodził z licznej rodziny ziemiańskiej. Miał siedmioro rodzeństwa. Mama Rozalia, z domu Bielińska, była szlacheckiego rodu herbu Junosza z Pączewa. Edukacją dzieci zajmował się domowy nauczyciel tzw. guwerner – pan Jabłoński. Franek z nauką nigdy nie miał kłopotów. Do gimnazjum dojeżdżał ze stacji Subkowy do Tczewa. Gdy rodzice przeprowadzili się do Wejherowa, gdzie zamieszkało dwoje starszych rodzeństwa, Franek zamienił gimnazjum na Seminarium Nauczycielskie. Po otrzymaniu dyplomu odbył roczną służbę wojskową w Podchorążówce w Śremie koło Poznania. Stał się zwolennikiem Piłsudskiego.

Pracę zawodową rozpoczął w Wielkim Kacku. Gdy odwiedzał rodzinę w Wejherowie, prowadził burzliwe dyskusje na tematy polityczne. Jako wielki patriota zaczął udzielać się w życiu społeczno – politycznym. W połowie lat 30-tych działał w Związku Zachodnim na Wybrzeżu. Panowały już nastroje antyniemieckie. Franciszek współpracował z majorem Zauchą i brał udział w wiecach organizowanych w Gdyni, gdzie razem przemawiali do zgromadzonych. Mieszkał u rodziny Melcerów – Jana i Agnieszki – przy ul. Wschodniej. Sąsiedni pokój zajmowała nauczycielka Helena Ladtkówna - przyszła żona. Na początku sierpnia 1939 odbył się ślub Franciszka i Heleny w kościele św. Wawrzyńca. Udzielił go młodym ks. proboszcz Jan Paweł Sieg, w zwykły dzień tygodnia bez rozgłosu. Obecni byli Jan i Agnieszka Melcer.

Pod koniec sierpnia małżonkowie pojechali do rodziny Franciszka, która przeprowadziła się do Tczewa, żeby pożegnać się przed mobilizacją. Już przed wojną Fanciszek Ornass był odznaczony srebrnym Krzyżem Zasługi. Wybuchła wojna. Franciszek w stopniu porucznika walczył w obronie Wybrzeża na Kępie Oksywskiej w II Batalionie Strzelców Morskich. Z pola walki przysłał rodzinie krótką wiadomość, że są oblężeni w ciężkim ogniu, cudem ocalał. Ranny został wywieziony do oflagu oficerskiego w Prenzlau na terenie Niemiec. Pewnego dnia rodzina otrzymała list, że został odosobniony, czym bardzo się niepokoił. Następna wiadomość dotarła przez przypadkowego człowieka. Franciszek informował, że jest w Gdańsku jako zivilgefangene i czeka go wyrok. Rodzina była bezsilna wobec sądu wojskowego.

Dnia 20 czerwca 1940 r. nadeszło urzędowe pismo ze Stutthofu, że więzień Franz Ornass zmarł 15 czerwca na Herzschlag – udar serca!

Wiadomo już było wtedy, że w tym obozie koncentracyjnym rozstrzeliwano więźniów. Potwierdził to mężczyzna, który przyszedł do rodziny na prośbę Franka. Człowiek ten był skazany na 6 miesięcy Stutthofu za nielegalny ubój świni. Opowiadał, że widział Franciszka w obszarpanym mundurze żołnierskim, posiniaczonego od bicia i katowania. SS-mani w szczególny sposób go szykanowali. Pewnego dnia jeden z oprawców kazał mu biegać, inny krzyknął: „Ornass ucieka!” – i strzelił do niego kilka razy. Tak zginął według tego człowieka młody, 30-letni nauczyciel z Wielkiego Kacka. W 1940 r. więźniów obozu chowano na Zaspie. Na miejsce pochówku wywiezieni byli w workach.

W 1945 r., w rocznicę śmierci Franciszka, dwie siostry i matka, pojechały szukać grobu. Strażnik, który był świadkiem pochowku więźniów Stutthofu, znalazł w księdze numer Franciszka Ornassa. Na cmentarzu zamiast grobów była trawa, na której stały cementowe słupki, oznaczone numerami. Tak wyglądało miejsce spoczynku tych, którzy zginęli za Ojczyznę. Rodzina postawiła Franciszkowi pomnik.

Pułkownik Stanisław Zaucha, dowódca I Gdyńskiego Batalionu Obrony Narodowej, świadek działalności politycznej i towarzysz walk o Kępę Oksywską, wystąpił do władz o przyznanie porucznikowi Franciszkowi Ornassowi pośmiertnie krzyża Virtuti Militari.

Spoczywające na Zaspie ofiary reżimu hitlerowskiego otrzymały jednakowe, piękne pomniki. W X LO im. Gdyńskich Nauczycieli Bohaterów II Wojny Światowej w Gdyni znajduje się izba pamięci i pamiątkowa tablica. Wśród bohaterów jest nasz nauczyciel. W kruchcie kościoła św. Wawrzyńca w Wielkim Kacku, z inicjatywy Klubu Zrzeszenia Kaszubsko - Pomorskiego została umieszczona pamiątkowa tablica, poświęcona ofiarom wojny, na której widnieje nazwisko Franciszka Ornassa. „Dulce et decorum est pro Patria mori” - „Słodko i zaszczytnie jest umierać za Ojczyznę” – tymi słowami zakończyła pamiętnik o swoim bracie Władysława Thiel.

Zofia Źywicka