Giovanni d'Anastasio

Υπό την ψευδεπωνυμίαν Ιωάννης Αναστασίου κρύπτεται εκ λόγων ασφαλείας και Παναγιώτης Πορφυρός. Τούτο εξάγεται: α.) εκ της επιστολής του Αλ. Μαυροκορδάτου προς την Γενικήν Γραμματείας της 23ης Μαρτίου 1825.

... δημοσιεύων τό γράμμα τού 'Αλ. Μαυροκορδάτου πρός τήν Γεν. Γραμματείαν έκ Τριπόλεως τή 23η Μαρτίου 1825 καί στηριζόμενος είς αύτό άναφέρει ότι ό Παν. Πορφυρός έστάλη πρέσβυς πρός τό Μαυροβούνιον. Είς σ. όμως 335-336 αναφέρει ότι κατά το 1825 εστάλη νέα έκκλησις εκ μέρους της Ελληνικής Διοικήσεως πρός το Μαυροβούνιον διά τού Ιω. 'Αναστασίου, περί του ονόματος του οποίου διερωτάται, εάν είναι πραγματικόν ή ψευδώνυμον.

... φερόμενον ως Ζαχαρίαν Βλαστόν από 6ης Μαΐου 1825 αναφέρεται ότι έλαβε το δώρον του παρά του Παν. Πορφυρού. α) αυτός ο Παναγιώτης Πορφυρός δι ' ίδιογράφου επιστολής του προς την Ελληνικής Διοίκησιν, εκ Κερκύρας τη 17η Αυγούστου 1825.

Reference: Hidryma Meletōn Chersonēsou Tou Haimou, Volume 115 (pages 26, 27). Institute for Balkan Studies, 1970

Giovanni d'Anastasio was a Greek from Thessaloniki who established himself as a wealthy merchant and antiquarian. In the 1840’s he was Consul-General at the court in Alexandria for Norway and Sweden. He purchased over a thousand Greek prisoners and gave them their freedom.

His nephew was Ioannis Papafis (*1792 Thessaloniki) (+1886 Malta), a merchant and philanthropist considered a national benefactor of Greece. Papafis founded orphanages and made considerable donations directed to public services in both Malta and Greece. He is commemorated for helping in the funding of the Greek War of Independence and in financing crucial sectors of the newly formed Greek state. Papafis was among the primary shareholders of the National Bank of Greece, a benefactor of the University of Athens and the Greek Orthodox Church through the Ecumenical Patriarch of Constantinople.

Ο Παναγιώτης Πορφυρός ενεφανίσθη εις τον Μαυροκορδάτον κατά Μάρτιον του 1825 και υπέσχετο βοήθειαν εκ μέρους των Βουλγάρων και Σέρβων.

Reference: Historikon Archeion Alexandrou Maurokordatou, Emmanouēl Geōrgiou Prōtopsaltēs: Volume 5 of Mnēmeia tēs Hellēnikēs historias, Akadēmia Athēnōn. Grapheion Dēmosieumatōn tēs Akadēmias Athēnōn, 1963

Κόμης Ιωάννης Δ’ Αναστάσης

Ο Δ ’Αναστάσης αναδείχθηκε σε έναν από τους πλουσιότερους Έλληνες ιστορικά. Δραστηριοποιήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις αρχές του 18ου αιώνα. Πέραν όμως των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων, επιδόθηκε με μανία στην αιγυπτιολογία, η οποία εκείνη την εποχή άρχισε να ακμάζει. Οι μελέτες του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της αιγυπτιολογίας ως επιστήμης. Ευεργέτησε τη χώρα μας, περισσότερο όμως ευεργέτησε την ελληνική κοινότητα της Αλεξάνδρειας.

Οικονομία και πολιτισμός ανέκαθεν συμβάδιζαν στην ιστορία της ελληνικής αποδημίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Ιωάννη Δ’Αναστάση, ο οποίος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη μεταξύ του 1780 και 1785, σταδιοδρόμησε όμως στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Το οικογενειακό του επώνυμο ήταν Αναστασίου, όπως αυτό αναφέρεται σε επιστολή του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Ιερόθεου Α’ στις 15 Ιουνίου 1844. Αργότερα προστέθηκε το πρόθεμα «δ’» πριν το αρχικό του επώνυμο, καθότι του δόθηκε ο τίτλος ευγενείας του κόμη.

Για την παιδική του ηλικία στερούμαστε οποιαδήποτε πληροφορία. Αρχικά ξενιτεύτηκε στη Μάλτα όπου συνεταιρίστηκε με κάποιον άλλον έμπορο και ξεκίνησε να εμπορεύεται. Γρήγορα όμως χρεοκόπησε και ήρθε σε συμβιβασμό με τους πιστωτές του καταβάλλοντάς τους το ένα τέταρτο της αρχικής του οφειλής λαμβάνοντας εξοφλητική απόδειξη.

Έπειτα κατήλθε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπου έμελλε να εξελιχθεί σ’ έναν από τους πλουσιότερους παράγοντες εκεί. Μαζεύοντας τα πρώτα λεφτά, συγκάλεσε αυτοβούλως τους παλιούς δανειστές του από τη Μάλτα και εξόφλησε οικειοθελώς το υπόλοιπο 75% της παλαιάς οφειλής του μαζί με τους νόμιμους τόκους. Έκτοτε έχαιρε βαθιάς εκτίμησης σε ολόκληρη την επιχειρηματική κοινωνία της Μάλτας.

Ως έμπορος ο Δ ’Αναστάσης προμήθευε τον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου με όπλα και πολεμοφόδια που εισήγαγε από τη Μάλτα, τη Γαλλία και την Ιταλία. Ανάμεσα στις πολυσχιδείς του δραστηριότητες, ίδρυσε τράπεζα και ήταν ο μεγαλύτερος πλοιοκτήτης της Αιγύπτου. «Στα 1836 και 1837», γράφει ο ιστορικός Στρατής Τσίρκας, «μοναχός του ο Δ’ Αναστάσης είχε δικά του τα μισά πλοία που μπαινόβγαιναν στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, σκάφος και φορτίο». Έτσι, υπήρξε προστατευόμενος του ηγεμόνα της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, καθώς και πολύ στενός φίλος με τον γιο του, τον Ιβραήμ Πασά.

Η σχέση του με την αιγυπτιολογία

Ο Δ’Αναστάσης εντρύφησε στην αιγυπτιολογία και πραγματοποίησε πολλές σημαντικές εργασίες. Οι παρατηρήσεις του έγιναν διεθνώς γνωστές, ιδιαίτερα όσες περιλαμβάνονται στο λεγόμενο «Πάπυρο του Αναστάση», που αποτέλεσαν πολύτιμο βοήθημα για πολλούς αρχαιολόγους.

Ο ίδιος χρηματοδότησε ανασκαφές σε διάφορα μέρη της Αιγύπτου και αναδείχθηκε σε έναν εκ των σημαντικότερων κατόχων αιγυπτιακών αρχαιοτήτων της εποχής του. Το εμπόριο αρχαιοτήτων που έκανε τον κατέστησε διάσημο σε ολόκληρη την Ευρώπη και έτσι οι Γάλλοι του απέδωσαν τιμητικά τον τίτλο του κόμη, ενώ η Σουηδική κυβέρνηση τον διόρισε Πρόξενο Σουηδίας και Νορβηγίας στην Αλεξάνδρεια.

Την πολύτιμη αρχαιολογική συλλογή του την αγόρασε ολόκληρη το Βρετανικό Μουσείο. Ανάμεσά τους βρίσκονται εννέα πάπυροι που ανάγονται χρονικά στον 14ο αιώνα π.Χ. Ο μακρότερος και αξιολογότερος εξ αυτών, μεταφρασμένος υπό τον Chabas, περιέχει μια πολύ ενδιαφέρουσα αφήγηση ενός Αιγυπτίου αξιωματικού που είχε καταφύγει στη Συρία.

Η ανάδειξη του Ιωάννη Παπάφη

Η μητέρα του Ιωάννη Παπάφη ήταν αδελφή του Δ’Αναστάση. Όταν πέθανε ο πατέρας του Παπάφη, τότε ο Ιωάννης εστάλη στην Αλεξάνδρεια δίπλα στον θείο του. Ο Δ’Αναστάσης διέκρινε τις αρετές του ανιψιού του και τον προώθησε στην Μάλτα εμπιστεύοντας του τη διαχείριση του τοπικού του υποκαταστήματος. Αυτό το σύστημα αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των εύπορων Ελλήνων της Διασποράς ήταν σύνηθες και συνέβαλε ουσιωδώς στην ανάδειξη νέων Ελλήνων επιχειρηματιών.

Οι ευεργεσίες

Στο βιβλίο Saint Elme που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1831 από την βαρόνη Μινουτόλι αναφέρονται τα εξής: «Ο κ. δ’ Αναστάση απολαύει εν Αιγύπτω φήμης τιμιότητος ήτις τω προσπορίζει τόσους φίλους όσους και η λαμπρά ευημερία του κόλακας. Νέος ακόμη και φυσιογνωμίας ελκυστικής και καλοκαγάθου ασφαλέστατα κατορθώνει εν μέσω των διαφόρων δυσχερειών της ευκοσμίας να απαλλάσσεται των οχληροτήτων των». Τα χρήματα και η εκτίμηση των ξένων δεν κατέστησαν τον Δ’Αναστάση υπερόπτη. Δεν χρησιμοποίησε τον πλούτο του προς ικανοποίηση εγωιστικών σκοπών και χυδαίων ορέξεων όπως οι περισσότεροι πλούσιοι κάθε εποχής. Αντίθετα, επιδόθηκε στη διάθεση ποσών για εθνωφελείς και κοινωφελείς πράξεις.

Το 1843 υπήρξε ιδρυτικό μέλος της ελληνικής κοινότητας Αλεξάνδρειας μέσω της οποίας ιδρύθηκαν σχολεία, ελληνορθόδοξοι ναοί, νοσοκομεία και γηροκομεία. Επιπλέον, ο Δ’Αναστάσης κατέβαλε τη μισή από τη δαπάνη ανέγερσης της Αλεξάνδρειας Σχολής των κορασίδων. Αφενός μεν η τιμιότητά του, αφετέρου δε η πληθώρα των δωρεών του, ο Δ’Αναστάσης κατείχε εξέχουσα θέση μεταξύ των μελών της ελληνικής μεγαλοαστικής τάξης της Αιγύπτου.

Οι άρρηκτοι δεσμοί που συνδέανε τον Δ’Αναστάση με την Ελλάδα φάνηκαν όμως κατά την Επανάσταση του 1821. Όχι μόνο συνεισέφερε οικονομικώς κατά την οκταετή διάρκεια του πολέμου, αλλά και μετά την παύση αυτού υπολογίζεται ότι εξαγόρασε περισσότερους από χίλιους αιχμαλώτους τους οποίους απελευθέρωσε και τους έστειλε πίσω στην πατρίδα. Μεταξύ των αιχμαλώτων υπήρξε και μια νέα γυναίκα από την Πελοπόννησο την οποία υιοθέτησε και κατέστησε κληρονόμο. Η θετή θυγατέρα του Δ’Αναστάση νυμφεύθηκε με τον Γενικό Πρόξενο της Γαλλίας Benedetti.

Ο Ιωάννης Δ’Αναστάσης απεβίωσε κατά το 1857. Ο τάφος του βρίσκεται στο Ελληνικό Κοιμητήριο Αλεξανδρείας όπου εγείρεται μαρμάρινο μνημείο με τέσσερις κίονες δωρικού ρυθμού. Η πρόσοψη του μνημείου φέρει με κεφαλαία ελληνικά γράμματα το όνομά του Δ’ΑΝΑΣΤΑΣΗ και στα γαλλικά D’ANASTASY.

Ο φιλογενής αυτός ανήρ και ακραιφνής Έλλην κληροδότησε δια της διαθήκης του το τεσσαρακοστό της περιουσίας του στην Ελληνική Κοινότητα Αλεξάνδρειας και ειδικά στην Τοσιτσαία Σχολή, στην οποία μάλιστα δώρισε 1.400 τόμους στη βιβλιοθήκη της.