Ivar Jonassen Svendsbøe

Copy from Ivars familysite:http://home.online.no/~gretevik/ijs.htm

The storries orginal written by the auther Ivar Orgeland Ivars grandchild.

Minneartikkel i Morgenbladet (Oslo), lørdag morgen 22. januar 1927 (usignert artikkel):

Tidlegare stortingsmann I.J. Svendsbøe er død i en alder av 79 år. Svendsbøe var i sin ungdom utdana som underoffiser og tenestegjorde som det frå 1871-1891. Ved sida av denne tenesta var han kontorist på Nordhordalands 'fogedkontor' i 1878, og fråå 1880-1891 i same eigenskap hjå stadsingeniør og branddirektør Hansen i Bergen (titlene uendret frå artikkelen). Frå 1891-1911 var Svendsbøe lensmann i Vikebygd i Sunnhordaland. For valperioden 1889-1891 vart Svendsbøe valt til 1. suppleant til Stortinget og for Søndre Bergenhus amt og møtte som det ei kort tid i 1890. I periodane 1892-1897 og 1900-1915 var han stortingsrepresentant og tenestegjorde då utan avbrot. Han har altså vore medlem av 22 stortingssesjonar. Han var i nokre år sekretær i val-, fullmakts- og militærkomiteen. Det største og viktigaste arbeidet gjorde han som medlem av militærkomiteen; men utanom dette pliktarbeidet interesserte han seg sterkt for den statlege utbygginga av vegar, telefonnett, hamneutbedringar og fyrljos. Frå 1911 var Svendsbøe medstyrar av Norges banks avdeling i Haugesund og frå 1917 ordførar i Vikebygd.

(Artikkelen er omskrevet av Ivar Orgeland, og er å finne i 1989-utgaven av Vikebygd sogeblad).

I.J. Svendsbøe var bestefaren til dikteren Ivar Orgeland, og her følger hans egen historie om bestefaren (som døde da han var 6 år gammel):

På den nyare delen av kyrkjegarden i Austre Vikebygd kan vi finna gravstaden til lensmann, stortingsmann I.J. Svendsbøe (født 15. mars 1848, død 20. januar 1927), og kona hans Magdalene Sofie (født Qualem, 2. august 1846, død 9. juni 1931). Dette var den fyrste gravstaden på den 'nye' kyrkjegarden, og han ligg inst i det nordvestre hjørnet. Når gravstader med støtter vert haldne vel ved lag, kan dei tena som forvitnelege kjelder til opplysningar om menneske som ikkje lenger lever sitt jordliv. Det er som å slå opp i ei namnebok med dei viktigaste data. Det står i den attgjevne minneartikkelen at morfaren min var lensmann i Vikebygd -som den gongen femnde om både Austre Vikebygd, på austsida av Ålfjord, og vestre Vikebygd, på vestsida av fjorden -ei inndeling som fyrst vart endra gjennom arbeidet til Scheikommiteen etter andre verdenskrigen. Sjølv minnest eg det alltid vart sagt at han var lensmann i Fjelberg (av det norrøne 'fjolby', ein stad særmerkt av mange skiftande vindar). Det var smått med vegar den gongen. Det viktigaste sambandet var sjøvegen, og det er det naturlegvis enno når ein skal til Fjelberg. Og bessen hadde tre staslege robåtar i naustet sitt: Storbåten på vel tjue fot, mellomstebåten på kring atten, og littlebåten på vel seksten. Storbåten var var åtteing, dei to andre var færingar. storebåt vart mellom anna nytta som gravferdsbåt. Det var fyrst i 1938 dei fekk kyrkje i Vestre Vikebygd. Tidlegare måtte folket der dra til gudsteneste over fjorden, og på kyrkjegarden der kom mange kister sjøvegen frå stader ved fjorden og elles der vegsambandet var lite eller inkje. Storebåten var ein gasta båt, kvitmåla utanpå og høgraud inni, med svarte æsingar og tofter, svarte årar med kvite åreblad. Det var segl til alle båtane; og når Bessen skulle i lensmannferd la han i veg med segl og årar, eit ekstra par av dei siste, og ausefat. Han må ha vore litt av ein sportsmann som ferdast på sjøen så lange vegar. Når han lauga seg, høyrde eg, gjekk han ut i støaneset i Kvamstø, kledde heilt av seg og bykste uti. -Då eg såg han fyrst, var han ein mann på 75 år, ein nokså høg alder på dei dagane. Han gjekk med stav og hadde tunt kvitt hår; eg undrast på om det meste hadde blåse av han. -Det stod tydeleg nok stor vørnad av Bessen min. Han var ikkje berre lensmann og stortingsmann; han var og stort familieoverhovud.

Om røttene og oppveksten hans veit eg såre lite. Han kom frå garden Norda-Svendsbøe (motsett Søra-Svendsbøe) og var Jonasson -som etter dansk namneskikk vart Janassen den gongen på mange av bygdene våre. Mor hans heitte Ingeborg. det eldste barnet var Johannes, som vart far til bakarmeister Jonas Lind i Egersund. Deretter fylgde Sofie, gift med Arnt frå Skogen; dotter deira var Ingeborg, som budde lenge på Svendsbøe med mannen sin Peder og fekk borna Ragnhild, Sofie og Jonas. -Etter Sofie fylgde Serina, gift med Harald Bjoa; deretter kom Marie, som ugift og budde hjå syster si på Svendsbøe. Og til slutt kom sonen Ivar, morfaren min. -Han må ha vore litt av eit skoleeljos. Bessen skreiv det sirlegaste dansk-norsk med ei fin filigranslik, men noko utilgjengeleg handskrift, som i minsto Bestå mi greidde å tyda; for Bessen var mykje ute på reis, og skreiv flittig heim. Det var ikkje telefon på garden i dei dagane. Eg har alt vore inne på at bessen gjekk på underoffiserskule; og det var offiserblod, meir å seia tysk i slekta til beså mi. Kjelda eg no går til, er Erik Bakkevig si bok 'Sunnhordalandsslekter' (bind II, 1. utgåve), der vi finn Magdalene Sofie som dotter til Maren Kristine Weltzin (1813-1885) og Lars Henrik Qvalheim (1814-1891). Stamfar til Weltzin-ætta i Noreg, Johan Ludvig Weltzin, vart født i Brandenburg 1709 og døydde i Hjelmeland i Ryfylke , 1764. (her til lands finn vi namnet skrive både Weltzien og Weltzin). Bestå mi vart født i Husa i Ølve, Hardanger, og kom til Etne i det tolvte året sitt; då tok far hennar over garden til verfar sin, Kambo. Stamfar Weltzin kom i 20-års alderen i norsk krigsteneste og vart til slutt premierløytnant i 1. Ryfylke kompani.

Ein må mest koma på ordet at om blodet er sldri så tynt, så kjenner ein seg i slekt med Peer Gynt, når tanken går til okkupasjonen av landet vårt i den andre verdenskrigen, og tyskarane kom på husgransking hjå den då 85 år gamle overbrannmeisteren og feiarinspektøren i Bergen, den ni år yngre broren til Bestå mi, Jacob Fredrik Weltzien, som budde i Formannsvei 50 i Sandviken. Wertzien-familien var varme patriotar -til å understreka dette 'oppnorska' endåtil medlemmer det tysk-klingande Weltzien-namnet til det -framleis noko tyskklingande - Weltzin, etter krigen -Arne Weltzin, den gongen direktør for Vesta og Hygea i Bergen, fortalde at far hans, den gamle jegeren, då tyskarane kom væpna inn i huset, resolutt hadde teke jaktgeværet sitt ned frå veggen, og nok ville, dersom han hadde greidd å gjennomføra forsettet sitt, skote tyskarane med kaldt blod -Sonen sa dei fekk vera glade for at ikkje tyskarane skaut far deira ned på staden. Men dei let den gamle krigaren få vera i fred i heimen sin. Bestå mi, som eg minnest mykje betre enn Besten (eg minnest ikkje minst roturen vår då ho var over åtti og eg berre gutungen, skildra i diktet mitt 'orkanen'), skulle koma til å stå på einsamutpost i mang ien livssituasjon. -Bessen kjøpte garden Kvamstø i Vikebygd, ein vedunderleg eigedom heilt nede ved Ålfjorden, eit par kilometer nord for Vikevikjå, bygdasentret. Men frå Kvamstø førte den gongen ingen skikkeleg veg; og det var tre-fire kilometer til postkontoret. Siste delen var naturlegvis køyrande, men det vart mest til at ein gjekk igjønå markjå, Alnamarkjå.... -Det var lenge tale om å leggja veg gjennom Garhaugdalen fram til postvegen; men eg har høyrt at Bessen, som på det aktuelle tidspunktet var ordførar, så tok det sterkaste omsynet til ynsket frå folket i Kvame (eg skriv ordet etter uttalen) at vegen skulle gå der. Det store problemet med den leia vart alle grindane ein skulle igjennom, og verst når ein køyrde åleine... I.J. Svendsbøe (han skreiv alltid navnet sitt slik) og kona hans som han kalla Malla (Magdalene Sofie vart vel litt for tungt og omstendeleg), fekk seks born, sonen Jonas (1873-1925), Maren Kristine, mor mi (1876-1953), oppkalla etter Maren Kristine Weltzin, Ingeborg (1878-1947), Laura Henriette (1880-1973), oppkalla etter Lars Henrik Qvalheim, Sofie Birgitte (1883-1895) og Inga Magdalene (1886-1976). Av desse borna vart Jonas, mor mi og Inga gifte, og fekk etterkomarar. Jonas slo seg ned i Ølen på garden Stongaland. Med den fyrste kona si, Serina Vik, frå Vikebygd, fekk han seks born; ho døydde kort etter at den yngste sonen, Severin, vart fødd (1906), og han og den to år eldre systera, anna, voks opp hjå besteforeldra sine i Kvamstø. Jonas vart gift på nytt og fekk ein son og ei dotter; ho døydde som barn.

Kvamstø høyrde før til Kvame, der det som kjent er fleire bruk. Det var eit bustadhus på garden då bessen tok over. Der stod det måla med rosemåling på den gamle stoveveggen at huset vart bygd av Hans Evensen Kvamme i 1833. I det huset kom borna til Bessen og Bestå til verda; men i 1895 bygde Bessen Storahuset i Kvamstø, så det kunne verta plass nok til familien. Frå mine barneår hugsar eg det alltid var taus på garden, og slåttekar i slåttonna. Det var fire-fem kyr, eit tjuetal sauer, høns og gris. Het hadde dei ikkje. Det var frukthage og ikring 20 mål innmark. Skogen var nokså stor og god. Det vart fiska ein heil del til husbruk. -Men Bessen sjølv var som sagt mykje borte frå heimen, så Bestå måtte ta støyten så lenge ho greidde det. Mor mi var gift i Oslo, der var også tante Laura i heimen vår; far min hadde vognmannsforretning, den største i landet, og mor mi hadde nok med å passa telefonane og ta seg av borna, dei to eldste syskena mine (far min slutta vognmannsforretningen tre år før eg vart fødd). Den yngste systera til mor mi, Inga, vart gift til Veastad i Vikebygd; så det vart tante Ingeborg som tok over styre og stell på garden heil til ho flytta sør til Vikevikjå då Severin gifte seg og starta pensjonat. I mange år var Kvamstø pakta bort; men Storahuset har alltid vore nytta av familien til sommarbustad, og vil vonleg verta det lenge i framtida.

Det ville ha vore ei oppgåve for ein historikar å ta føre seg det materialet som finst etter arbeidet til morfar min, Sunnhordaland Folkemuseum og sogelag skal ha ein god del tilfang, mellom anna den pennen han brukte då han som sekretær i Stortinget skreiv namnet sitt på det dokumentet der Noreg seier opp avtalen med Sverige, med andre ord unionsoppløsinga i 1905. Ei rekkje bøker og egonhendige brev finst privat, og både innbu og bilete i Storahuset i kvamstø talar sitt minnespråk om I.J. Svendsbøe. Eg ser han gjerne som ein pertentleg mann, ein korrekt ordensmann. Det var nokså vanleg å syna eit ålvorsandlet på fotografi i gamle dagar; og eg kan ikkje minnst å ha sett eit foto av Bessen der han verkeleg smiler. Men humor må han ha hatt likevel. Eg har eit minne om Bessen frå eingong han skulle til Haugesund. Eg veit ikkje korleis han reiste den gongen; det var i den fyrste tida då bilane rulla på dei smale grusvegane med alle stabbesteinane. Severin fekk seg ein open Chevrolet som han skyssa folk med. Men eg hugsar Marie Kvame sa at Svendsbø'en helst ikkje køyrde med han. For han køyrde for fort; -Tor Dommarsnes køyrde langsamare med T-forden sin; og det høvde betre for Bessen. Eg har skrive eit lite dikt om det som hende den gongen Bessen skulle til Haugesund og spurde meg, femåringen, kva eg ynskte meg. På den leiten eg har vore etter mennesket I.J. Svendsbøe, har eg kanskje funne fram til det som for meg vil verta ståande som det mest mennesklege. Som eg har vore inne på, fekk Bessen og Bestå gravstad på den 'nye' kyrkjegarden i Austre Vikebygd. Der var vart og tante Ingeborg gravlagd, saman med foreldra. Gravsteinane med namna deira står uskjemde og fortel om kva dei heitte, kva han var, og kva tid dei levde i Vikebygd. Eit minne om Bessen -og hans næraste.

Eg har og det minne om at Bessen skulle ha fått denne gravstaden av kommunen for den innsatsen han hadde gjort for bygda. Vi har høyrt om arbeidet hans for vegutbygging med meir. For ein del år sidan, då det levde fleire som hadde kjent han personleg, verka det som dei alle sette han høgt og vørde han som ein stor menneskeven og framstegsmann. Som politikar var han korkje ultraradikal eller stokk- konservativ. Han slutta seg til Høire og frisinnende Venstre, som det heitte den gongen. Dei politiske bylgjene har aldri gått særleg høgt i familien heller. Bessen var ein fredens mann, som gjekk stilt i dørene. Og no skulle han då i lag med sine næraste ha fått den jordiske kvilestaden med ein klausul som fleire med meg minnest å ha høyrt, og som eg har nemnt ovanføre. Men om det har vore papir på det, så vil det truleg vera vanskeleg å finna. Og ingen nolevande kan truleg vitna om det lenger. Men for ikkje lenge sidan kom det i posten eit brev om innbetaling av avgift for eit visst aremal frametter; skjedde det ikkje, ville grava certa 'sletta'. Med andre ord: det ligg i etterkomarane si hand om gravstaden skal få liggja der eller ikkje. Sjølvsagt er det ingen som vil sjå gravstaden 'sletta'. Pengane er sende. Men nokon ordning for framtida ubunden av seinare ættingars personlege avgjerd, gav kommunen inga von om. Gravstaden ligg i hendene på meir eller mindre humane og pietsfulle etterkomarar.

Gravferd var det siste som den store Sunnhordalandskomponisten Farstein Valen ynskte seg. Eg vil ynskja det same for Bessen og hans næraste, ja, for alle som har fått ein kvilestad i vår norske jord. Det er uverdig å rota med spade i gamle graver. Vi har plass nok; og opphaldet skulle vera trygt og kostnadslaust for alle. Vert det ikkje lese over den døde: 'Fred med ditt støv!?'. Gravstøtter skulle ikkje få detta over ende utan at nokon tilsynsmann retta på skaden, i staden for at ei grav vart liggjande uskjøtta til den dagen då ho vart 'sletta'. Eg veit alt om mange eg møter på livsvegen, som ikkje lenger er å finna på kyrkegarden i Vikebygd. Morfaren min, I.J. Svendsbøe, var sterkt historisk interessert. Historisk og religionsfilosofisk. Det står mange bøker i hyllene i Kvamstø om slike emne. Dei gamle egyptatane hadde den største vørdnad for sine døde. dei ofra kva det skulle vera for å få råd til å ha liket balsamera, så det kunne halda tilværet deira ved lag etter deira tru. Vi tenkjer i andre banar enn egypterane gjorde. Men i vårt velstandsamfunn skulle det vera inkludert i skattebetalinga at kvart menneske skulle få kvila avgiftsfritt i si heimejord. Det skulle og vera noko sjølvsagt at dei som hadde tilsyn med kyrkjegardane, hadde skyldnad til å syta for at graver ikkje fekk forfalla, og minne verta utviska. Eg trur Bessen min ville ha vore med meg i denne tankegangen. ---Det folket er fattige som ikkje har råd til å ta vare på sine minne.

Asker, 30. november 1989. Ivar Orgeland.