Joost Romswinckel

http://explore.rkd.nl/explore/images/144755

• kb.nl/webexposities ;

In 1807 verwierf de jonge Koninklijke Bibliotheek een collectie boeken van de Leidse magistraat Romswinckel, die met haar ongeveer 23.000 delen zeker vier maal zo groot was als de in 1800 gecatalogiseerde stadhouderlijke collectie van 5.500 nummers.

Joost Romswinckel werd geboren in Leiden op 20 december 1745. Hij stamde uit een geslacht van kooplieden en regenten en studeerde rechten in zijn vaderstad. In 1770 promoveerde hij op een Specimen juridicum inaugurale varias juris quaestiones continens. In 1781 trad hij in het huwelijk met Gerardina Barbara Beeldemaker; het echtpaar kreeg twee kinderen, waarvan er één jong overleed. Na de vroege dood van zijn echtgenote in 1783 huwde hij in 1787 met Henrietta Geertruida Verster; het aantal kinderen vermeerderde met drie zoons en twee dochters. Romswinckel had inmiddels de gebruikelijke carrière van een regent doorgemaakt, en was veertigraad, schepen, en gecommitteerde ter Staten-Generaal geweest. Hij behoorde tot de partij der patriotten en werd daarom in 1787 uit zijn ambt ontzet. Maar bij de omwenteling van 1795 stond hij aan het hoofd van de Leidse burgers die op 18 januari het stadhuis bezetten en de revolutie doorvoerden. Gedurende een aantal jaren had hij nog zitting in de gemeenteraad van Leiden. Hij woonde daar, als heer van stand, aan het Rapenburg (op het gedeelte dat thans Steenschuur heet), en dat werd zijn ongeluk.

Januari 1807. Een met buskruit geladen schip is onderweg van Ouderkerk aan de Amstel naar een bestemming in Zuid-Holland. Op de ochtend van koppermaandag 12 januari vaart het Leiden binnen, waar het aan het Rapenburg blijft liggen, dicht bij Romswinckels huis. 's Middags om kwart over vier gebeurt het ongeluk. Door niet opgehelderde oorzaken ontploft de lading van 37.000 pond kruit, en de wijde omgeving (thans het Van der Werffpark en het Kamerlingh Onneslaboratorium) verandert in een ruïne. Er vielen tientallen doden en talloze gewonden. Romswinckel zelf was die middag in Den Haag, maar toen hij zich huiswaarts had gerept, vond hij daar een rokende puinhoop. Een van zijn dochters, die nog thuis woonde, werd de volgende dag levend uit het puin gehaald, maar overleed in het hospitaal. Zijn vrouw en zijn jongste zoontje overleefden de ramp. Romswinckel vertelt in een brief aan zijn zwager Pieter de Winter dat zijn zoontje, Ceesje, negen jaar oud, op het moment van de ontploffing met een vriendje in een huis aan de overkant aan het spelen was geweest. Ze maakten in de kachel een pook roodgloeiend, en wilden daarmee een gaatje in een stuk hout branden. Toen viel de klap.

'Zij kwamen Godlof bij kennis en het gillen en kermen hoorende zeide het makkertje: 'Og mijn God, nu ben ik oorzaak, dat alle menschen sterven!', denkende het geval door de gloeyende pook veroorzaakt te hebben. Mijn kind, schoon mede gedaan hebbende, antwoordde: 'Zie je nu wel, Van der Lande, dat is door je onvoorzigtigheid: ik heb het je wel gezegd.' En daarop laat hij volgen: 'Daar is een gat, ik wil hier niet blijven; ik zal er uyt klimmen'. lees meer.....

En zo ontsnapten de deugnieten uit het half ingestorte huis. Romswinckel, die toen 61 jaar oud was, besloot zijn verzameling boeken en kaarten, die als door een wonder gespaard was gebleven maar geen behuizing meer had, aan koning Lodewijk Napoleon ten geschenke aan te bieden. De koning begreep de hint, en na lange onderhandelingen kreeg Romswinckel in ruil voor zijn bibliotheek een lijfrente voor zichzelf, zijn vrouw en zijn kinderen, gebaseerd op een kapitaal van f 55.000,-. Hij verhuisde naar Den Haag en stierf daar op 28 mei 1824.