Justus van Effen

In september 1733 werd Van Effen dan eindelijk, waarschijnlijk mede door bemiddeling van Bernard van Welderen, benoemd tot Commies van 's Lands Magazijnen van Oorlog te 's-Hertogenbosch. Dat bracht vanzelfsprekend een verhuizing naar die stad met zich mee. Drie weken na de benoeming, op 8 oktober 1732, werd in Den Haag de pas geboren Melchior Justus gedoopt, onwettige zoon van Jan Efferen en Elizabeth Sophia Driessen. Op dat moment was Van Effen zelf achtenveertig jaar; ruim tweemaal zo oud als Elizabeth, die slechts eenentwintig jaren telde. Wegens het besloten karakter van de bijeenkomst, waaraan zelfs familie ontbrak, lijkt Van Effen aan hun liaison niet al te veel ruchtbaarheid te hebben willen geven. Hoe en waar de ontmoeting met de latere moeder van zijn kinderen plaatsvond, is niet bekend. Wel is duidelijk dat Van Effen Elizabeth, om haar vanuit Den Bosch gemakkelijker te kunnen bezoeken, omstreeks 1733 naar het meer nabij gelegen Heusden heeft laten overkomen, waar zij een woning huurde. Tot verdere samenwoning kwam het blijkbaar niet, want op 9 januari 1735 werd daar een volgend kind uit deze relatie gedoopt, Maria Catharina. Al gedurende enkele jaren leed Van Effen aan een maagkwaal, die hem uiteindelijk noodlottig zou worden. Zijn naderende dood bracht hem ertoe op 21 april 1735 te Heusden alsnog met Elizabeth in het huwelijk te treden en hun zoon en dochter te laten echten. Evenmin als bij de doopplechtigheden lijkt de familie hierbij aanwezig geweest te zijn. Het ziet er tevens naar uit dat een groot aantal vrienden Van Effen deze verbintenis kwalijk heeft genomen.

'Uitspraken van Justus van Effen'

Over zijn moeder Maria Bom heeft Justus weinig geschreven. De weinige regels die wel over haar spreken, getuigen van respect, niet van bijzondere affectie. Haar eigen ontwikkeling was waarschijnlijk te gering om veel bij te dragen aan die van Justus. Ze was afkomstig uit Utrecht en trouwde pas op veertigjarige leeftijd. Melchior van Effen was volgens zijn zoon 'eerder een man van ervaring dan van studie, met meer natuurlijk verstand dan aangeleerde kennis'. Hij had niet gestudeerd, maar zelf boeken gelezen en zich gedachten gevormd. Een autodidakt dus. Hij was onverschillig over rijkdom en stierf net zo arm als hij geleefd had. Hij heeft zijn zoon willen behoeden voor het gebrek aan studie en Justus altijd aangemoedigd in het onderwijs. Justus schrijft zelf het volgende over de opvoeding van zijn vader: "Van zyns zoons dertiende jaar af, heeft hy hem nooit iets bevoolen van enig gewigt zonder met des jongelings reden zamen te spannen, en den zelve te doen bevattende billykheid en nuttigheid van 't gehoorzamen. Hy heeft altyd met gedult en vriendelykheit deszelfs tegenredenen, met behoorlyke eerbied bygebragt, aangehoort, en met eene regt vaderlyke goedaardigheid getracht op te lossen. Naar mate deszelfs vermogen van oordeelen toenam, heeft hy zig, by welgepaste trappen, met den zelven gemeenzaam gemaakt, en den zelven gewend, in een beminnelyk Vader, den besten, getrouwsten, en opregsten vriend te vinden. Hier door zyn niet alleen de rekkelykheid, en de waare verdienste den jongman, met den aanwas zyner jaren eigen, en gemakkelyk geworden; Maar hy heeft ook door zo eene heuchelyke ondervinding geleerd, dat zo eene lieffelyke en door de reden bestierde opvoeding 't ware middel is, om 't Vaderland met nutte en dierbare onderdanen te verryken."

"Ik verkeerde met jongelingen die my en in geboorte en middelen te boven gaande, my doorgaans bejegenden met die verachtinge die kinders van groot fatsoen gemeenelyk ontrent hunne minderen toonen. Het speet my dat ik zwygen moest als zy van luisterryke huishoudinge, en van den prachtigen stoet hunne ouderen, van de ampten en het aanzien van hunne oom den State-Generaal en van hunnen neef den Admiraliteyts-Heer spraken."