Karol Wacław Larisch, hrabia

http://larisch-larysz.eu/pl/aktualnoci/139-z-historii-rodu

Karol Wacław Larisch

Informacja historyczna.

Karol Wacław von Larisch vel Larysz herbu Larysza VII( 1751 - 1803 ) miał wywodzić się ze starego niemieckiego rodu von Fragstein, osiadłego pierwotnie w południowym Tyrolu, lub, jak głosi inna hipoteza, w Graubinden w Szwajcarii. Inna teoria głosi, że rody Fragsteinów i Larischów są rodami rdzennie śląskimi, miejscowymi.

Agnes Snethlage (z domu Fragstein von Niemsdorff) pisze : Książe piastowski – Henryk I Legnicki ożenił się z hrabianką Jadwigą von Andechs –Meran, późniejszą świętą ( 1174-1243) Heinrich skolonizował Śląsk a z jego żoną przybyło wielu osadników z Tyrolu z Graubinden na Śląsk. Możliwe, że Fragsteinowie byli rycerzami albo rolnikami uprawiającymi winorośl, którzy na Śląsku nazwali się wg jakiegoś zamku czy miejscowości z ich ojczyzny- z Graubinden. Żeby wykluczyć niejasności trzeba podkreślić, że zarówno części terenu Graubinden należalo do Adechs- Meran, natomiast dzisiejsze miasto Meran nie ma nic wspólnego z dawniejszym hrabstwem Meran, chodzi tu raczej o Mirana w Austrii. Okres osiedlenia się na Śląsku mniej więcej w 1200r przemawia na korzyść pogłosek o tyrolskim pochodzeniu, ponieważ do tego czasu nie stwierdzono kogokolwiek kto miałby w herbie noże do cięcia winorośli. [...]Siebmacher nie przyjmuje twierdzenia Bucelinusa o pochodzeniu rodziny von Fragstein z Graubinden mimo, że sporo ludzi w to wierzy, a przecież to twierdzenie polega tylko na określeniu nazwiska. On raczej uważa, że von Fragstein są rodowitymi Ślązakami i spokrewnionymi z von Larisch i von Görlitz. Pogląd ten nie został bliżej uzasadniony , gdyż polega tylko na jednakowym herbie.

Na Śląsku nazwisko – Fragstein przybrało formę: von Fragstein und Niemsdorff (Niemsdorff, Niemsdorf– obecnie Naczęsławice).

Wydaje się faktem, że Fragsteinowie i Larischowie / Laryszowie wywodzą się z tego samego pnia.

Agnes Snethlage uważa, że nazwisko – Larisch, Larysz pochodzi od imienia – Hilarius (w 1368 r. wzmiankowany jest namiestnik Głogówka , Hilarius von Gläsen, - inaczej: Laris von Nimsdorf; Gläsen to Klisino – wieś w pow. głubczyckim). Informacje nt. Naczęsławic znajdujemy w niemieckojęzycznej kronice miejscowości, zamieszczonej w tłumaczeniu z jęz. niemieckiego na stronie internetowej Naczęsławic.

Z tego samego pnia wywodzi się jeszcze ród Lupa, Lupen, zwący się od majątku Leipe (Lipa) koło Grotkau (Grodków).

Pierwotny herb rodziny von Fragstein ciekawie ewoluował; początkowo miał on, jak wspomniano wyżej, postać dwóch noży winiarskich, samych lub w połączeniu z ostrzewiem (wg Ostrowskiego) czy też może pniem (winnym?); w r. 1605 ród Laruischów / Larysów miał w herbie inne wyobrażenie – mianowicie dwa sierpy, pomiędzy którymi umieszczono berło. [1]

O herbie Larysza pisze Paprocki, dołączając do swojej noty jego wizerunek – dwa lemiesze ustawione pionowo, równolegle, w białym polu. Paprocki podaje informacje z r. 1264 nt. hrabiego (comes) Jankały Larysza, i Choschamusa Larysza, podczaszego kaliskiego. Nie jestem pewna, czy można ich łączyć z Larischami, wywodzącymi się od von Fragsteinów.[2] O Laryszach h. Kolmna pisze Niesiecki. [3]

W polskiej heraldyce herb, którym pieczętował się Karol Wacław Larisch, nosi nazwę Larysza VII. Wyobrażał on berło miedzy dwoma sierpami. [4]

A oto informacje na temat rodu, przekazane przez niektóre herbarze:

Boniecki pisze: „LARYSZOWIE h. LARYSZA v GLEZYN. Ród Laryszów ze Śląska już w XIIIm wieku przybył do Małopolski, gdzie od posiadanych dóbr różne przyjął nazwiska. Pochodzenie jego, zdaje się, niemieckie z nad Renu. Mikołaj Larysz, wójt siewierski 1452 r. Jan Larysz, otrzymał 1515 roku konsens na cesję wójtostwa oświęcimskiego bratu Andrzejowi [....]. Paweł Larysz, zawarł 1726 roku intercyzę ślubną z Frankenbergiem.[...] Z gałęzi tego rodu, kilka osiadłych na Śląsku i Morawach, otrzymało w różnych czasach tytuły baronów i hrabiów czeskich i cesarstwa niemieckiego. [...] Baron Karol Wacław, dziedzic Słupna i Osieka w Galicji i licznych dóbr na Śląsku, z zaślubionej 1787 r. Alojzy Zborowskiej, córki Jana Józefa i Barbary z baronów Hennenberg, pozostawił córkę Ludwikę, dziedziczkę Słupna, za ks. Janem Sułkowskim, ordynatem bielskim, zmarłą 1849 r. i syna Karola, dziedzica Osieka, mianowanego 1807 r. przez Napoleona pułkownikiem w pułku szwagra [...].[5]

Informacje, podane przez Uruskiego, uzupełniają podane wyżej. Uruski pisze: ”LARYSZ v. LARISCH h. Larysz. Hrabiowie, baronowie i szlachta. Herb – w polu czerwonym dwa szerokie żelazne noże ze złotymi trzonkami zwrócone ku sobie, między nimi złota kolumna; w koronie trzy pióra strusie środkowe żółte, boczne niebieskie. Jest to zatem herb Laryssa odmienny. Jan Fryderyk, dziedzic majątku Karwina, marszałek i hetman cieszyński, został baronem czeskim 1654 r. z nazwiskiem Larisch von Elguth und Karwin; po jego bezdzietnym zgonie, tytuły jego odziedziczył brat Jan-Franciszek. Bar. Jan w 1748 r. otrzymał dostojność hrabiego czeskiego; jego syn także Jan zaślubił Anna baronównę von Männich, ostatnią z swojej familii, i w 1791 r. za zezwoleniem cesarze Leopolda II dołączył do swojego nazwiska nazwisko żony, linia zatem hrabiowska mianuje się Larisch – Männich. Z tej rodziny wielu członków w różnych czasach dziedziczyło w Polsce, i w ostatniej epoce bar. Karol, syn bar. Adama, dziedzic na Osieku, Słupnie i Brzezinkach, zaślubił Alojzę z Zborowskich i z niej pozostawił córkę Ludwikiem za Janem ks. Sułkowskim, ordynatem bielskim, i syna br. Karola, po którym z Karoliny Grabowskiej syn Edmund.” [6]

Karol Wacław Larisch uważał się za Niemca – tak w każdym razie twierdził w liście, adresowanym do cesarza Józefa II. z r. 1790.[7] Korespondencję prowadził w języku niemieckim, ale musiał dobrze znać język polski, skoro w tym języku otrzymywał pisma. Był wyznania ewangelicko – reformowanego. [8]

Na temat młodości Karola Wacława Larischa jego archiwum gospodarcze mówi niewiele, a szersze badania o charakterze biograficznym wykraczają poza wymagania niniejszego opracowania. Wiemy, że był synem Adama Wacława Larischa i – być może - Maximilianny von Larisch z domu Holly, występującej w jednym z kontraktów finansowych z r. 1778. Jego siostra, Helena Józefa, poślubiła barona Jana Karola de Chambres. W aktach występują jeszcze: Leopold Larisch i jego żona, Antonia Larisch z domu Görtz .[9]

Nie jest też łatwo ustalić, jakie dobra w jakim czasie pozostawały we władaniu Karola Larischa. Faktem jest, że przez jego ręce, zwłaszcza we wcześniejszych latach jego życia, przeszło wiele posiadłości ziemskich – można pokusić się o przypuszczenie, że dawało mu to spory dochód (spekulacja ziemią).[10]

Karol Wacław Larisch pisał się z Riegersdorf - miejscowości o tej nazwie na Śląsku było kilka. W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego znajdujemy informację: „Rudzice a. Rudzica (...) niem. Riegersdorf wś z kol. Laryszów (Larischau) w pow. bielskim (...) 11 km od Bielska”[11] (Rudzica i Rudzica Mała - obecnie woj. śląskie pow. bielski gm. Jasienica).

W aktach znajduje się patent oficerski z r. 1768, mocą którego siedemnastoletni Karol Wacław Larisch, podchorąży pozostający w polskiej służbie, został mianowany podporucznikiem w regimencie karabinierów [12]. Wiemy, że podporucznik awansował – w skrypcie dłużnym z r. 1781 jest już określony jako: Le chevalier de Larisch seigneur de Riegersdorf [..] capitaine de l’armée electorale de Saxe. [13]

W r. 1792 był on kawalerem orderu Św. Stanisława. [14]

Trudno powiedzieć, kiedy Larisch porzucił służbę wojskową i osiadł w swych dobrach. Faktem jest, że w r. 1769 gospodarował na folwarku w Baumgarten (Dębowiec, woj. śląskie pow. cieszyński)) – w zespole zachowała się umowa zawarta m. jego przedstawicielem, Radockim, a wójtem i sądem (sic!) wspomnianych dóbr w kwestii powinności chłopskich. [15]

W r. 1773 oprócz Dębowca miał on w ręku Pielgrzymowice.[16]

Poczynając od r. 1779 co najmniej do 1782 Larisch ciagnął pewne zyski z posiadłości Wola (najprawdopodobniej była to wieś w woj. śląskim, pow. pszczyński.) [17]

Rychło Karol Larisch podjął on starania mające na celu powiększenie swego stanu posiadania..

W piśmie dot. zaciągniętej pożyczki z r. 1778 określa siebie jako dziedzica dóbr Kopciowice. [18] W pokwitowaniu, wystawionym w r. 1779 przez Beatę von Marklowski interesująca nas postać określona jest jako: Carl Erdman von Larisch auf Baumgarten.[19]. Wynikałoby z tego, że był on wówczas właścicielem, współwłaścicielem lub tenutariuszem wym. posiadłości. (Trzeba tu wspomnieć, że niejaki Johann Wenzel von Männich w r. 1783 pisał się jako dziedzic na Polance, Stebniku (Stiebnik), Reichwalde i Baumgarten). [20]

W r. 1780 Larisch był użytkownikiem (posiadaczem?) dóbr Kornovalz [21] oraz Kopciowice (Kobschowitz).[22] Jeden z korespondentów tytułował go: „Karl Erdman Larisch von Nimsdorf, auf Haβlach und Baumgarthen” – adresat przebywał wówczas w Haβlach (miejscowości nie udało się zlokalizować). [23](może chodzić tutaj o Hażlach pow.cieszyński , gdzie w w okolicy znajduje się przepiękny pałac Gabrieli von Thun-Hohenstein" o którym możecie poczytać w artykule Dobra Pani z Kończyc" z dziale Kobiety Rodu.)

W r. 1781 Larisch zbył Kopciowice z przyległościami. [24]

W r. 1781 sam Larisch pisze o sobie: Carl Erdmann von Larisch und Groß Nimsdorf, Erbherr von Riegersdorf, Londeck und Pavlau (oświadczenie w sprawie rozliczeń finansowych z Ernestem von Bludowsky; Londeck – dziś Lądek Zdrój; Pawlau – Pawłów w woj. śląskim pow. raciborski lub może dzielnica Zabrza). [25] W r. 1783 powtarza tę tytulaturę.[26]

Wiemy, że w r. 1782 w rękach Larischa były Roszkowice – jeden z korespondentów tytułuje go: Monsieur de Larisch, seigneur de Roschkowiz et des autres Terres. Nieruchomość ta pozostawała w rękach Larischa rok później.[27] (W r. 1771 w Roszkowicach mieszkała najprawdopodobniej niejaka panna Eleonora von Larisch – może siostra Karola Wacława?). [28]

W r. 1782 (1783?) Larisch nabył Gwoździan / Gwoździany, dając w rozliczeniu dobra Pawłów w czasowe użytkowanie nabywcy.[29]

Od 1783 Larisch posiadał dobra Goławiec. [30]

Rychło Larischa zaintersowały kopaliny. W. r. 1784 wszedł on w posiadanie dóbr Tarnowice Stare (dziś dzielnica Tarnowskich Gór) z Opatowicami i częścią Pniowca (wymienił je na posiadane wcześniej Roszkowice, otrzymując jeszcze dobra Czernice) , a w r. 1787 sprzedał je, pozostawiając z nich sobie tylko kopalnię rudy żelaza, którą przejął za długi od hr. von Sobeck. W rękach Larischa znajdowały się jeszcze dobra na terenie dzisiejszych Czech - wówczas Śląsk austriacki: - Bransdorf – obecnie Brantice, Pickau Larischau- obecnie Bykov Laryšov i Grossraaden - obecnie Radim. Dobra Larisch nabył w r. 1785 lub nieco wcześniej od hr. Sobka a sprzedał w r. 1802 .[31]

W r. 1783 i 1784 Larisch był tytułowany panem na Schoenwalde w pow. Rosenberg (Rosenberg – Olesno; może chodzi o Podlesie w woj. śląskim pow. częstochowski?). Najprawdopodobniej dobra te pozostawały w jego ręku jeszcze w r. 1786. [32]

Dobra Osiek koło Oświęcimia z pałacem i przyległościami Larisch nabył od hetmana Franciszka Ksawerego Branickiego kontraktem kupna – sprzedaży z 21 marca 1785; w związku z tym, że nabywca nie wywiązał się ze wszystkich warunków kontraktu, tłumacząc się tym, że sprzedający udzielił mu fałszywych informacji nt. dóbr, związany z tym spór trwał jeszcze wiele lat. [33] W skład majątku wchodziła wieś Osiek z pałacem, kaplicą i oficynami, dalej folwark Dolny, Włosieński, Rzepowski, Średni i Konieczny, część wsi Bielany; w dobrach wymieniono browar, karczmy, [34] W kontrakcie kupujący został określony jako wlaściciel dóbr Bransdorf, Radau (? zapewne Raaden - Grossraaden), Pickau „w państwie austriackim” i dóbr Szeinualde, Kamień, Stare Tarnowice, Repeczko (?), Osin, Czernice, Pieczy i Szenbicz w Prusach. [35] (Osiek nie wiemy, czy cały klucz, czy też tylko pałac z folwarkiem - został wydzierżawiony w r. 1802 Edwardowi von Klettenhof. Właściciel pałacu powrócił wówczas do swej siedziby w Słupnej, gdzie też zmarł.[36] )

Prawdopodobnie w r. 1785 lub niewiele wcześniej zostały sprzedane Pielgrzymowice.[37]

W r. 1787 w kontrakcie sprzedaży Tarnowic Larisch jest określany jako dziedzic na Gwoździanach i Osieku.[38].

Larisch był właścicielem dóbr Schillersdorf na Śląsku pruskim (obecnie Šilerovice w Czechach w pow. opawskim), który nabył z pruskich dóbr kameralnych w r. 1787 . Dobra te w tymże roku sprzedał z wielkim zyskiem swemu przyjacielowi, baronowi Janowi Fryderykowi von Eichendorf [39].

W r. 1788 Larisch nabył dobra Brzezinka, Słupna, Toboła i wójtostwo w Mysłowicach, zlicytowane za długi. Na ich terenie znajdowały się złoża węgla kamiennego. [40] (Dziś jedna z dzielnic Mysłowic, leżąca przy drodze z Brzezinki do Wesołej, nosi nazwę Larysz).

W aktach zachowały się informacje z r. 1789 nt. Stolle Dembrofka – sztolni Dąbrówka; zapewne chodzi o kopalnię cynku i ołowiu w Dąbrówce – dziś włączonej do Piekar Śląskich. Piekary Śląskie u schyłku XVIII w. były własnością rodziny Henckel von Donnersmarck; trudno powiedzieć, w jakim kontekście interesował się nimi Larisch.. Nie wykluczone, że myślał o ich nabyciu czy dzierżawie. [41]

W r. 1790 Larisch wystąpił do cesarza Józefa II z prośbą o sprzedaż z pominięciem licytacji uprzemysłowionych dóbr kameralnych Maków z zakładem bielenia płótna oraz „manufaktury żelazne”. [42]

W kluczu Słupna – w Brzezince – powstała w r. 1790 Carls Seegen Grube (Dar Karola) - kopalnia węgla kamiennego.[43]

W r. 1792 nabyte zostały dobra Wysoka. [44]

W kluczu Słupna – w Brzezince – powstała w r. 1794 Carls Seegen Grube (Dar Karola) - kopalnia węgla kamiennego. [45].

W r. 1795 Gwoździan został sprzedany. [46]

Ok. 1798 Larisch nabył dobra Wola Duchacka i Kurdwanów, wchodzące w skład dóbra kameralnych – Funduszu Religijnego; miała w nich miejsce eksploatacja złóż siarki. [47]

W aktach zespołu znalazło się pismo z r. 1794, zezwalające Larischowi na czasowe wydobywanie węgla we wsi Woźniki, wchodzącej w skład dóbr kameralnych Ryczów, być może wydzierżawionych.[48] We wsi Brzęczkowice w kluczu Słupna w r. 1802 na polecenie Larischa podjęto poszukiwania pokładów węgla kamiennego. [49]

W Larischa pozostawała kopalnia czy też szyb Luiza (Louisen Grube, Louisen Stolle), uruchomiona w ostatnich latach jego życia (przypuszczalnie w r. 1801) w Słupnej.[50] W aktach znajdujemy też informację nt. poszukiwań rud metali, prowadzonych na polecenie Karola Larischa we Wrzosowicach (Larisch miał zamiar ubiegać się o koncesję na wydobycie rudy). [51]

Karol Larisch miał udziały w zakładach przetwórstwa żelaza (Eisenwerke) w Jakobinie (Jacobena, Jacobiner Werck), nabyte w r. 1793 od barona Lazzani. [52]

Przed r. 1798 nabył część (oznaczoną hipotecznie literą B) dóbr Bodziejowice (obecnie Budziejowice) i Zagórze w b. pow. lelowskim (na wschód os Słomnik - wówczas na terenie Prus). [53]

W r. 1799 Karol Larisch deklarował, że jest właścicielem dóbr: Osiek, Malec, Włosin, Rzepówka, Wysoka, Skawa i Naprawa oraz Bransdorf na Śląsku. Wygląda na to, że w wykazie ujął tylko dobra położone na terenie Austrii – być może nie wszystkie. [54]

Z r. 1801 pochodzi wzmianka o kopalni (Schurfschacht) Carl Joseph (nazwa od imion syna Karola Wacława). [55]

U schyłku życia Larisch pertraktował o zakup czy też może dzierżawę folwarków Bejść i Dajwór, stanowiących własność miasta Kazimierza, gdzie miał zamiar urządzić wapiennik, cegielnię i kamieniołom. [56]

Ponadto Karol Larisch gospodarował na nieruchomościach wydzierżawionych bądź przejętych z powodu jakichś zobowiązań finansowych.

W r. 1778 Larisch wszedł w użytkowanie, z tytułu długów, starostwa libertowskiego (od Karola Wessla) na lat sześć. W r. 1782 (może jednak 1780?) wszedł równie w użytkowanie, z tytułu długów, starostwa lipnickiego (od Teodora Wessla ) na lat trzy, rezygnując ze starostwa libertowskiego. Nie wiemy, jak długo trwał ten stan prawny, w każdym razie w r. 1792 Larisch zawarł z C.K. Niepołomicką Dyrekcją Domen umowę na dzierżawę starostwa lipnickiego na przeciąg roku. Wszystko wskazuje na to, że pozostawały one w jego ręku do jego śmierci. [57]

W r. 1783 Larisch przejął w użytkowanie z rąk rodziny Wesslów dobra Pilica na Śląsku pruskim, też w wyniku ich obciążenia długami Prawa do tej posiadłości scedował odpłatnie Dionizemu Mniewskiemu, kasztelanowi brzesko – kujawskiemu.[58]

Z posiadłości kameralnych Funduszu Religijnego wydziarżawił w r. 1799 dobra szczyżyckie (wsie: Ludźmierz, Krausów, część Rogoźnika, Wilkowiski). [59] Nosił się też w r. 1789 z zamiarem nabycia dóbr Przeciszów, wchodzących w skład tegoż Funduszu. [60] Z r. 1801 pochodzą informacje nt. złóż siarki w Swoszowicach, stanowiących własność kameralną – Funduszu Religijnego. [61]

Są informacje, jakoby w rękach Larischa przejściowo znalazł się pałac w Rajczy.[62]

W jego rękach zapewne znajdowały się również dobra Bulowice, czy też ich część. [63]

Karol Larisch zbierał informacje nt. dóbr kameralnych b. starostwa Mszana do 1800 będącego w użytkowaniu Ignacego i Salomei Zboińskich, sprzedanego ostatecznie Piotrowi Wodzickiemu. [64]

Podobnie zachowały się informacje na temat dóbr kameralnych dawnego starostwa oświęcimskiego z r.1803: zapewne Larisch miał co do nich jakieś plany. [65]

W rękach Larischa była też kopalnia rudy (Berggrube) w Strečnie w komitacie trenczyńskim (dziś – Słowacja). [66]

W piśmie z r. 1807, adresowanym do opiekunów małoletnich potomków Karola Wacława Larischa, wysłanym przez C.k. Okręgowy Sąd Górniczy w Wieliczce, zawarta jest informacja, że własnością tychże małoletnich były kopalnie siarki w Siarczanej Górze koło Swoszowic: Maximilianna i Gottes Seegen – niewątpliwie odziedziczone po ojcu. [67]

Nie zawsze łatwo jest stwierdzić, jakie dobra stanowiły własność Larischa, jakie uzytkował on (dzierżawa, poręka z tytułu zadłużenia) a jakie stanowiły tylko przedmiot jego zainteresowania.

Nie wiemy też, jakie dobra odziedziczył po ojcu.

W Slowniku Geograficzym Królestwa Polskiego znajdujemy informacje odnośnie dóbr rodziny Larischów. Niektóre z nich można wiązać z osobą Karola Wacława (zob. zał) .

Dobra rolne Larischa były znakomicie zarządzane. W aktach zespołu zachowało się wiele informacji na ten temat. Ośrodkiem centralnym administrowania dobrami był Oberamt. Na czele tego ośrodka stał główny rządca (Oberamtmann), a na czele podległych mu jednostek administracyjnych – kluczy – rządcy. W ramach kluczy (chyba nie wszystkich – na pewno w kluczach: Osiek, Wysoka, Goławiec) funkcjonowały wyspecjalizowane jednostki organizacyjne – Amt (np. Kelleramt, Waldamt, Kastenamt). W dobrach Osiek istniała stadnina.[68] Wiemy, że w dobrach Goławiec uprawiano m. in. ziemniaki – wówczas jeszcze niezbyt popularne; być może były one jednym z surowców dla gorzelni. [69] W dobrach byłego starostwa Lipnik funkcjonował tzw. urząd gospodarczy – Wirtschaftsamt. Na jego czele stał administrator – Verwalter. [70] Główny ośrodek zarządzania prowadził korespondencję z jednostkami podległymi, przekazywał im informacje, polecenia i instrukcje a także zarządzenia władz i otrzymywał od nich obszerne sprawozdania

Larisch miał nieruchomości w Kętach – wiemy, że ok. 1799 r. wzniósł on jakiś dom w tym mieście. [71]

Schyłek XVIII w. na Śląsku pruskim to okres intensywnego rozwoju przemysłu i kopalnictwa. Przykładem świeciły tu władze pruskie, tworzące na tym terenie nowoczesne kopalnie, huty i zakłady produkcji wyrobów metalowych (te ostatnie działały m. in. w szerokim zakresie na potrzeby armii). Miejscowi właściciele ziemscy szli w ich ślady, często wykorzystując do prowadzonej działalności poddanych chłopów. Zwykle zakres ich działań był proporcjonalny do możliwości inwestycyjnych - powstawały więc raczej zakłady niewielkie, takie jak gorzelnie, wapienniki, huty, cegielnie i inne zakłady. Na ich tle działalność Karola Wacława Larischa wyróżnia się sporym rozmachem. Rozbudowa przemysłu powodowała napływ ludności z różnych rejonów Europy, tworząc rynek zbytu na artykuły spożywcze i artykuły codziennego użytku, co stymulowało rozwój produkcji rolnej i rzemieślniczo – przemysłowej.

Karol Larisch poczatkowo był tytułowany w korespondencji: Erdmann, Freiherr. Poczynając od r. 1786 tytułowany był: Kammerherr (szambelan – ten tytuł otrzymał od króla pruskiego i tym tytułem jest obdarzany w korespondencji z władzami pruskimi), a prawdopodobnie od r. 1787 nosił tytuł barona (tytuł ten odziedziczył po ojcu – baronie austriackim Adamie Wacławie). Niekiedy korespondenci nazywali go hrabią, myląc zapewne jego gałąź rodu z obdarzoną tytułem hrabiowskim gałęzią rodu Larischów von Männich.

Karol Wacław Larisch zmarł po krótkiej chorobie 19 listopada 1803 w wieku 52 lat. . W akcie zgonu jako przyczynę śmierci odnotowano: owrzodzenie języka. Osierocił troje dzieci: Karola Józefa, Luizę i Maksymilianę, zrodzonych ze związku z Alojzą vel Luizą ze Zborowskich. Opiekunem prawnym sierot został jego zaufany przyjaciel, baron Edward von Klettenhof , któremu wcześniej wydzierżawił Osiek. W akcie zgonu pastor gminy ewangelicko – reformowanej określił go jako szambelana króla pruskiego, dziedzica na Słupnej i Goławcu oraz Osieku z przyległościami. W brulionie pisma, adresowanego: Wohllöblich k.k. Landrecht z daty 5 [?] 1804 (bez podpisu) mówi się, że Karol Larisch urodził się na Śląsku austriackim i w chwili śmierci posiadał dobra Osiek z przyległościami i Wolę Duchacką oraz Słupną z przyległościami. W jego rękach pozostawały również dobra byłego starostwa w Lipniku.

Karol Larisch w młodości dysponował niewielkim majątkiem. Z biegiem lat, dzięki swej inteligencji i bezwzględności w interesach doszedł do wielkiej fortuny, równej fortunom magnackim.

Jak wyżej wspomniano, Karol Wacław Larisch uważał się za Niemca; jego syn Karol był polskim patriotą, walczącym w armii Napoleona u boku księcia Jana Nepomucena Sułkowskiego, swego szwagra, męża Luizy Sułkowskiej. [72]

Tekst przygotowano na podstawie opracowania Pani Jadwigi Szyposz

[1] J. Ostrowski, Księgha herbowa rodów polskich, Warszawa 1897, s. 298, 174. J. Siebmacher, New Wapenbuch, Nurnberg 1605; repr. http://commons.wikimedia.org/wiki/Siebmachers_Wappenbuch#Textteil

[2] B. Paprocki, Herby rycerstwa polskieg0, Kraków 1858, s. 338.

[3] J.Niesiecki, Herbarz polski, t. VI, Lipsk 1841, s. 16.

[4] J. Ostrowski, Księgha herbowa ... tamże.

[5] A. Boniecki, Herbarz polski. Część I. Tom XIII, Warszawa 1909, s. 352.

[6] Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, opr. S. Uruski, t. VIII, Warszawa 1911, s. 278-279.

[7] Os 8

[8] Os. 44.

[9] Os 77 s. 1-2., 161, 164., 337, 1001-1003.

[10] Os 48. Dobra Schillersdorf, nabyte tanio z pruskich dóbr kameralnych, Larisch zbył po cenie dużo wyższej od ceny kupna.

[11] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego ...t. IX, Warszawa 1888 s. 949.

[12] 0s. 76 – Patent vor den in pohlnischen Diensten gestandenen Stück Junker v. Larisch, als Sous – Lieutenant bey dem Carabiniers – Regimente. Stückjunker – wg: C.C. Mrongovius, Dokładny niemiecko – polski słownik, Königsberg 1837, s. 580.

[13] Os 77 s. 187.

[14] Os 77

[15] Os 85, ; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... T. I, Warszawa 1880 – hasła: Baumgarten, Baruszowice, s. 113, 119,

[16] Os 77 s. 87, Os. 98 s100

[17] Os 46 passim.

[18] Os 77 s. 701. W r. 1764 Kopciowice pozostawały w rękach nieznanego z imienia Larischa – być może ojca Karola Wacława – APKr. Akta zespołu: Archiwum Tomkowiczów z Kobiernic s. 265-266. ATKob 42 s. 265-266

[19] Os 77 s. 61

[20] Os 6 s. 83.

[21] Os 8 s. 407-408.

[22] Os 98 s.176

[23] Os 77 s. 8.

[24] Os 8 s. 123 i n.; ..

[25] Os 77 s. 11; zob. też Os 1 s. 117.. Na stronie http://pl.wikipedia.org/wiki/Paw%C5%82%C3%B3w_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie) (Wikipedia) znajdujemy informacj, że w r. 1796 wieś Pawłów i należące do niej dwa folwarki, wcześniej należące do rodziny Larischów, przeszły na własność szlachcica Saka z Ciężkowic.; ,http://www.pawlow.opole.opoka.org.pl/index.php?option=com_content&t... - strona internetowa parafii rzymsko – katolickiej w Pawłowie: informacja, że Larischowie byłi włascicielami tej miejscowości do 1796, gdy to zbyli ją niejakiemu Sakowi z Ciężkowic

[26] Os 32.

[27] Os 98 s. 54, Os. 32.

[28] Os 77 s. 95

[29] Os 8 s. 49 i n. , Os 77 s. 635.

[30] Os 19

[31] Os 51, 52; por. Os. 8 s. 399-406; . Os 75 s. 173.; por. Os 77 s. 1001-1003.

[32] Os 34 s.29, Os 89 s. 5-6, 7 Os 77 s. 363.

[33] Os 8s. 5 i n.; , Os 58 s. 6 Wzniesienie pałacu w Osieku przypisuje się słusznie Branickim - http://www.domuspolonorum.org/modules/content/Zespol%20palacowo%20p... .

[34] skie miasto, folwarki: Włosień, Konieczny, Rzepówka Nowa i dworek na Bielanach. Tak więc pałac w Osieku z pewnością wznieśli Braniccy. .

[35] Kopia tabularna dokumentu z r. 1786; nazwy miejscowości mogą być podane nieprawidłowo.

[36] Os 8 s. 21, Os 108 s. 3.

[37] Os. 43 s. 3.

[38] Os. 43; por. Os 8.

[39] Os 48 passim.

[40] Os 8 s. 25 i n.

[41] Os 12.

[42] Os 8 s. 115-122.

[43] Os 11; Os 72 s.

[44] Os. 53 s. 81

[45] Os 11

[46] Os 8.

[47] Os 40.

[48] Os 3

[49] Os 9.

[50] Os 19.

[51] Os 22.

[52] Os 15, Os 77 s. 499-501, 529

[53] Os 8 s. 135 i n. , Os 137

[54] Os 4.

[55] Os 88 s. 21.

[56] Os 5.

[57] Os 8 s. 411 i n., Os 105. W r. 1820 starostwo lipnickie wraz z należacymi do niego wsiami: Leszczyny, Straconka, Międzybrodzie – nabył w drodze licytacji Wilhelm Tschikardt – K. Czemeryński, O dobrach koronnych byłej Rzeczypospolitej polskiej..., Lwów 1870 s. 123. W 1789 r. miasto Biała, wchodzące w skład starostwa lipnickiego, zostało wolnym miastem cesarskim, a dziesięć lat później ostateczne uniezależniło się od dominium lipnickiego. Zob. też TSchn 93 s. 77 - 82

[58] Os 29, Os 77 s. 817.

[59] Os 38.

[60] Os 31

[61] Os 41.

[62] E. Poskier, Historia i dzieje najnowsze pałacu w Rajczy, Nad Sołą i Koszarawą - nr 8 (39) - rok III - 15 kwietnia 2000 ww.nsik.com.pl/archiwum/39/a3.html

[63] Os 10; Bulowice były w rękach potomków Karola Larischa; zapewne były one i w jego posiadaniu.

[64] Os 69; – K. Czemeryński, Op. cit. s.117-118.

[65] O 27.

[66] Os 8 s. 397-398.

[67] Os 75 s.. 225, 233

[68] Os 58

[69] Os 67 passim

[70] Os 63 passim.

[71] Os 28

[72] http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Nepomucen_Su%C5%82kowski