Ole Syversen Skaar

Vågå Historielag Jutulen 2022:

Spellmanns-Skaarin
Av Paul Odd Brun
Ole Syversen Skaar: benevnt som «Spelmanns-Skaarin, Skaarin,
Gammel-skaarin». Forpaktarspelemann, soldat, familiefar og gardbrukar
på Øvre-Skår. Kanskje gløymt men ikkje gjøymt – når ein leitar finns han
i etterkomare, i skrivne ord og spelte tonar.
Ole Syversen Skaar (1772-1863) var født på Lalm. Faren var Syver Olsen
Bacen/ Einarsplassen (ca. 1741-1805), upphavet hans er ukjent.
Mora var Anne Olsdatter (ca. 1744-1834). Ho var av «gamal Skårs-slekt»,
født som nesteldste barnet til Ole Syversen (ca. 1714-1789) og Marit Jonsdatter Øvre-Skår (ca. 1715-1789). Ole og Marit skifta i live med borna sine
18.10.1782.
Spelmanns-Skaarin vart ikkje født som odelsgut til Øvre-Skår. I Ofseåret
1789» budde han i lag med foreldra sine på husmannsbruket Einarsplassen
u. Rottem som granne til Øvre-Skår. Etter tragisk hending i Ofsen 1789 vart
det denne familien som vart neste brukare av garden.
«I Gamledaagaa» - Ofsin – skriv Ivar Kleiven slik: Båe Skaars-garann gjekk av
og i Øvre-Skaar va de ikje berre Hus og Jord som vart øydelagt, men tie Menneskjo
misste Live. Døm va nie Menneskjo som høyrde Garde te og um eftan den 21de
kom ei halvgomol Jente, som gjekk Gard-imillom i Bygden, og ba um aa fa Hus te
Maargaans. «Gjenne det,» svaaraa Mann, «men Gud bere oss for Hus, oss ha aa
laane burt! De staar i dag, men um de staar imaargaa veit ingen taa oss» Trast ette
losna de ei Skriu som kom og tok Huse; Folke i Grenn ha samla se paa ein høg ronn
Houg utta Jorde, og døm høyrde at Mann taalaa aat Kjeringen «er du frelst
Ragnhild så skond de å faa Hjolp te aa berge oss andre – de ligg ein Stokk over
bringa mi». Men da kom de ei ny Skriu og grov ned alt og alle. Døm fann att Likje
og la døm alle tie i ei grav. (Etter offentleg registrerte data skulle namnet på
kjerringen» vore Marit eller Mari – ikkje Ragnhild).
Denne hendinga i Øvre-Skår var den største enkeltulykka i heile området
skadeflommen ramma. Det må ha gjort eit uboteleg inntrykk på den 17 år
gamle Spelmanns-Skaarin å sjå at slektsgarden og dei fleste av hans
nærmaste slektningar vart burtrivi på denne måten.
Dei som gjekk med var brukarfamilien og førådsfolket:
Gravlagt same dato juli 1789:
Syver Olsen Skaar 34 år Gardbrukar
Mari Simonsdatter ibid. 29 år Kone
Marit Syversdatter ibid. 8 år Datter
Ragnhild Syversdatter ibid ? «
Ole Skaar 74 år Førådsmann
Marit Jonsdatter ibid. 74år Førådskone
2 barn ikkje attfunne ved skaderapporten 9. oktober 1789.

Nå låg garden der øydelagt, forringa utan både hus og folk. Nådelaust og
brutalt! Det vart avhelde skifte i Øvre-Skaar 04.08.1789: etter Syver Olsen
Skaar g.m Mari Simonsdatter mellom syskena hans Anne Olsdatter g.m.
Syver Olsen Enerspladsen, Gunild Olsdatter ugift og Elie Olsdatter g.m.
Thord Andersen. Det kan det vera rett å ta med skaderapporten frå
«Ofsin» for å kunne prøve å forstå kor øydeleggjande og omveltande
skredflaumen var.
Øvre Schaar
Anno 1789 den 9. octbr. Blev efter Forlangende en syns Besiktigelses og Taxations
Forretning foretaget paa garden øvre Schaar i Vaage Præstegjeld over den
Ødeleggelse som er skeed ved jordskrider. Retten blev Administreret af Sorenskriveren. Ligeså var tilstede paa Fogdens Veigne Lensmand Jarmand, samt betient
med foranførte Laugrette, som blev formanet i Følge deres Eed at begranske og
skiønne de store skader. Derefter blev svaret at til
Qvæstion 1: at Ødeleggelsen skeede den 21 Julii afvigt ved Jordskrider.
Qvæstion 2: Paa Garden har været i alt 20 Maal Hvert Maal til 7
stænger hver Væg og stangen 7 al. lang eller 2401 Qvd. al. Deraf er 8 maal, saa
aldeles Ruinert at de ej kan Istand sættes, og 9 maal kan forhaabes at blive i stand
sagt om en 20-24 Aar, og hvert Maal vil koste 16 rd. Og 3 Maal bliver altsaa
ubeskadiget.—
Qvæstion 3: At Engelandet beesteed af omtrent 4 Mælinger som aldeles
i bund og grund Ødelagte.
Qvæstion 4:1 stue Huus aldeles Ødelagt 60 rd.
1 ditto ældre 40 «
1 Stabuur 24 «
1 Kornboe med loft over 36 «
1 Ildhuus gl 14 «
1 gl. Loft og Boe 10 «
1 Laave eller Korn lde 40 «
1 Stald med Træv paa 26 «
1 Fæe Huus nesten Nyt med dobbelt Længde 50 «
1 Souv eller Faare Huus 16 «
1 Tørkestue 26 «
1 liden Varmehuus 8 «
3 Høilader hvoraf 1 med dobbelt Længde a 10 30 «
1 Qværnhuus 6 «
1 Qværnhuus 10 «
Summa 396 rd.
Qvæstion 5: Af Mennesker er bortskyllede af den grusomme Fieldskride og under
gruset begraven og død fundne neml. 10 stk Mennesker, nemlig 6 voxne og 4 Børn,
og hvoraf 2de Børn endnu ikke ere igienfundne, i hvor megen umage og bekostning
man har giort seg. Og af Kreature er bortkommen neml. 2 Kiør og 3 stk Kalver og
et Svin. —-De benevnte Kiør ville koste hver a 8 rd. er 16 rd. og hver af de 3 Kalve
a 1 rd. er 3 rd., samt 1 Svin for 1 rd. tilsammen 20 rd.
Qvæstion 6: Aarligt har været udsaaet 4 a 5 Tdr. og derefter avlet 20 a 25 Tdr. men
nu kan allene udsaaes han ved 1 Tdr. og ventes at indhøstes 4 a 5 Tdr.
Qvæstion 7: Paa Gaarden er føed 2 heste, 12 a 14 Fæe Kreatur og 15 a 16 smaae
Kreature, men nu kunde ej fødes nogen Hest, omtrent 2 Kiør og 6 a 7 smaae Kreature.
Qvæstion 8: Gaarden har været værd 400 rd, derimod skønnede Laugretten at den
nu ikke er meere af Verdie end 200 rd, altsaa tabt den halve deel.
Qvæstion 9: Efter denne Gaards Skyld 8 skind: sagde Laugrettet efter bædste overvejende at Gaarden Maatte Affældning 6 Skind, altsaa tilbage 2 Skind, samt 24
Aars Skattefrihed i billigste
Qvæstion 10: Her har forhen gaaet 2de Jordskrider og ødelagt endeel Engeland,
men ingen erstatning af Affældning erholdt. Dette andførte bevidnede Laugrettet
at være angivet og forklaret saaledes som med Eed at den kan bekreftes. Forretningen blev derefter forlangt beskrevet mod betaling under bekostning. Bevilget.
På vårting mars 1790 kjøper Syver Olsen Enerspladsen Øvre-Skår på
auksjon med skyldbrev på kjøpesummen 276 rd 2s. Men å byggje opp
att garden viste seg å bli ei vanskeleg og nesten omogleg oppgåve!
Her trongs både arbeidsinnsats og meire kapital, skulda aukar jamt på
både for far og son i åra som kjem! Ved ft. 1801 er den «nye» familien
samla i Øvre-Skaar.:
Syver Olsen 60 år grd. brukar.
Anne Olsdatter 55 år hans kone,
Ole Syversen28 år, sønn ugift soldat. (Spelmanns-Skaarin)
saman med dei bur:
Gunhild Olsdatter 48 år ugift, konens søster og
Ole Pedersen 13 år hennes uekte sønn.
Syver Olsen Skaar/Einarsplassen vart ikkje brukar av garden lenge, han
døyr i 1805 (64 år gml.), berre 15 år etter at han kjøpte garden, 3 år etter at
sonen Ole Syversen «Skaarin» hadde gifta seg og stifta familie i 1802. Ole
Syversen Skaar (1772-1863) giftar seg 09.02. 1802 med Ingeborg Hansdatter
Klokkargarden i Vågå (1779-1867) og dei fekk desse borna: Syver f. 1803,
Anne f. 1805, Mari f. 1810, Marit f. 1813, Ingri f. 1816 og Ener f. 1819. Her er
det stor etterslekt, mange med musikalsk gjevnad.
Oppatbygginga og gardsdrift av Øvre-Skår baud på store vanskar med
salg av halve garden i 1811 (delt i eit Øvre-Søndre og Øvre-Nordre) med
nye låneopptak og skuld framover mot 1840-åra. Tilslutt vart garden seld
ut av slekta. I 1848 selde Ole Syversen garden Øvre-Skår søndre til Hans
Gulbrandsen Nedre-Skår for 500 spd. samt årleg føråd av Øvre-Skår på
levetid for Ole Syversen og Imbjør Hansdatter verdsett til årleg 10 spd.
Spelmanns-Skaarin og kona fekk seg opp ei stugu, etter det som har vore
fortald av eldre folk på Lalm er dette «Spellmanns-stugu» ved Lalmsbrua.
Dette er nok svært truleg, men sålangt har det ikkje vore mogleg å finne
noko dokumentasjon som stadfestar dette. Brukaren i Nedre-Skår kjøpte
også Øvre-Skår nordre og slo saman alle Skårsgardane til eitt bruk. Dette
kan forklare at Spelmanns-Skaarin hadde ei stugu på grunn til nedre Skår
ved Lalmsbrua. Øvre-Skår vart seld att i 1866. Ole Syversen Skaar vart
gravlagt 21.05.1863 (90 år). Ingebjørg Hansdatter Skaar vart gravlagt
30.10.1867 (90 år), ft. 1865 viser i Nedre-Skår Ingebjørg Hansdatter Skaar
f. 1777, førådskone.
Så attende til personen Ole Syversen Skaar: Kven var han og kva for
kjelder har vi om han? I ein artikkel i «Nordmands-Forbundet 10de årgang
1917, (trykt på nytt i Årbok for Gudbrandsdalen årgang 1954) skriv Ivar
Kleiven slik om han:
Ein mangslungen, rik konstnargjevnad med ekte konstnarhått. I si tid var han
tvillaust beste spellmannen i heile Norddalen, eit musikalsk flogemne som truleg
stod på høgd med den seinare Loms-Jakob. Ola Skår var forutan spelemann,
støypar og gravør – og dei arbeid som er att etter honom, syner, at han hadde godt
auga for reine, fine former og grov ein fin, lett døla-krullskurd.
Da han stod i kongens tenest gjorde han vakt på Kongsvinger, og frå denne utferda
kom han atti bygda med mange nye marsjar og hallingar, millom desse kjennest
enno «Dessever-marsjen», «Bustruden» og «Gameleirik-hallingen». Av gamle
springleiker kunde nok Ola Skår alt som frå gamal tid hadde vore låte i dalen –
sjølv var han ikje fri for å gjera ein og annan ny springleik; såleis er de sikkert,
at han har gjort «Leirdengja», ein god springleik med ekte gamal dåm og som enno
bli låte av eldre spellmenn. (iflg. Ola Eide laga Spellmanns-Skaarin denne
springleiken ein gong han dengde leire til ei pipe han skulle mure opp.)
Vidare skriv Kleiven: Ola Skår var namnkjent for dei fine, mjuke men senesterke
fingra sine: han kunne bøygje dei heilt ned til handbaken og dette heldt folk for å
vera grunn til, at han hadde ein handtame på fela, som var makalaus. Sermerkt for
Ola Skår var de, han let så høgt at mange tykte de var i meste lage så de tok burt
de fine og mjuke. Eingong i eit bryllaup på Lalm sat han på hesten og lèt medan
hopen reid nordetter sandom, da høyrdest marsjen han let upp på Lauvsætrene,
klårt og skilligt. Denne sæterstulen ligg nok like ut i høbruna, ned mot dalen, men
de er likevel så langt ned til sandom, at ikje eingong omen av eit vanleg fellæte vilde
høyrast dit upp.
I boka Folkemusikk I Gudbrandsdalen», skriv O. M. Sandvik:
Den fornemste spillemann i Vågå var Ole Skaar «Skaarin» Han var priveligert
spillemann saman med Nils Strand. Dette er ikkje nokor dårleg attest når ein
tek med samtidige spellmenn i Vågå. Ein veit og at «Skaarin» vart ei viktig
kjelde for spelmannen Iver Olsen Braaten (Iva Bråtå) 1827-1916. Iva skulle
væra av ein vanskeleg natur, men samtidig svært tru mot at han sjølv og
dei han leverte musikken vidare til, skulle låta slik dei «gamle spellmennene» let leikene. Difor er det grunn til å tru at han forvalta
musikkarven frå Spellmanns-Skaara på ein god og sannferdig måte.
M. Høgåsen skriv i Årbok for Gudbrandsdalen 1969: Ola Sjugursson Skår
var i si manndomstid den dominerande mellom spelemennene i Ottadalen. Han
var fødd i Einarsplassen og hadde Øvre Skår nokre år etter «Stor-Ofsin» til han
kjøpte seg ei lita føderåd i Nedre Skår i 1848 og fekk seg opp ei stugu («Spelmannsstugu») der. Ivar Kleiven har skrive ned ein del om han. Han lærde å låte av ein
som heitte Per Slåen (1734-1811). Han var venteleg frå Heidal.
Dette var Peder Hansson Slåen (1734-1811) Heidal, han hjalp og
Spelmanns-Skaarin med å få tak i fyrste fela. Om «Skaarin» vart fødd
i Einarsplassen er vel heller tvilsamt!
Johan Ørjasæter nevner i ein artikkel i Årboka for Gudbrandsdalen 1959 at
«Skaarin» var musikalsk kjelde for Fel-Jakob. Fleire kjelder nevner at
«Skaarin» var ute som soldat, det skulle vera både i 1807 og i 1814 og som
I. Kleiven skriv: han kom heimatt med mykje ny musikk ifrå soldatlivet,
men kanskje kunstnersjela, soldat og spelmannslivet ikkje var foreneleg
med å byggje opp att garden og vera gardbrukar.
Måtte han for desse evnene betale ein noko for høg pris? Men eitt er
sikkert, han la etter seg eit godt ettermæle og ein stor musikkarv! Musikk
forvalta igjennom generasjonar upp mot vår tid og i aktivt bruk av dagens
folkemusikkere. I året 2022 vil det vera 250 år sidan «Spellmanns-Skårin»
vart født, kanskje er det eit høve til å taka han fram i ljoset att?
Meir om slekt og etterkomarar i Gudbrand nr. 1-2022, Gudbrandsdal slektshistorielag. Redigert av Knut Raastad.