Pål Torjussen Espeland

Hustru er ukjent.

Pål overtok gården på Espeland seinest i 1652, og drev den godt.

Brukarane på Espeland har alltid vært sjøleigare.

Pål Torjusson, son av Torjus Bjørnson og Ukjend, vart fødd cirka 1605 i Espeland, Sauda, Rogaland, NOR og døydde cirka 1674 i Espeland, Sauda, Rogaland, NOR i ein alder av omkring 69 år.

Pål er den einaste sonen me kjenner etter Torjus Bjørnsson. Han tok over etter faren seinast i 1652. Det året kjøpte han 18 merker smør i garden, truleg dei 18 merker Tore Åbø hadde kjøpt av Siri Helgesdotter 18 år tidlegare. I 1655 panta han så til seg ½ pund smør for 18 dalar av "Abraham Christen", som det står i tingboka. Dette pantebrevet vart ikkje tinglyse før i 1672, som var lovleg seint. Han måtte difor bøta 4 mark sølv. Far hans var i 1640-åra ført som eigar av ½ laup 6 merker smør jordegods . Tenkjer me oss at dette har lege i Espeland, og legg det til det som Pål kjøpte i garden, får me 1 laup smør. Og 1 laup smør, det vil seia halve garden, er Pål ført som eigar og brukar av i skattelistene. Den andre halvedelen av garden brukte Isak Abrahamsson. Prestemanntalet frå 1666 fortel at Pål då var 61 år gamal og hadde sønene Knut 21 år og Torjus 9 år heime. Isak var 41 år og er nemnt utan smør. Men ein 11 år gamal gut som heitte Elias Jakobsson tente hjå han.

Isak var son til Abraham Oveson Nes og er nemnt på Espeland frå 1657. Han er ført som eigar av 2½ pund smør frå første året. Pål hadde dels arva, dels kjøpt og dels panta til seg det godset han åtte. Isak panta og til seg noko av sitt. Tingboka fortel at han 23. oktober 1663 panta til seg "aff Eling Lij och fleere" 1 pund smør og 2 vett tak som han gav 50 riksdalar for. Korleis han hadde kome til resten av det han åtte, er uvisst. Me kan gissa på kjøp. ½ pund av laupen han brukte, bygsla han. Den åtte Ola Eide i Sand og medervingane hans.

Me har to viktige kjelder frå Pål og Isak si tid som fortel om Espeland. Det er feskattelista frå 1657-1658 og matrikkelarbeidet frå 1665. Etter den eldste av desse skal dei to grannane ha hatt 2 oksar, 5 kyr, 1 kvige og 16 sauer. Det kan godt tenkjast at dette ikkje er så langt frå det rette. Me vil likevel tru at buskapen på Espeland har vore større, slik vurderinga frå 1665 gir inntrykk av: "Espeland halffsette pund Smør itt halff pund tag Oddels, der Vvnder brugis Hhueder Aae Øddegrd, schylder Nij spd. tag de Gieders, huer sitt med bøxell, Saaes 5 tdr: føddes 24 Noed - 2 øgr Quandals støell Agtes offr Alt god for Landschyld 2 løber Smør, Leding 4 giedschd. Tiende 5 spand korn, smaae R: 16 s."

Det me her skal merka oss, er at det er nemnt vedaskog, men ikkje tømmerskog. Espeland har aldri vore rekna for skogagard i den meining at det låg særleg fureskog til han. Det er ikkje før i vårt hundreår at fureskogen har vakse opp. På mange gardar i Sauda var det velstand på 1600-talet, skuld tømmlerskogen. Ei slik inntektskjelde ser det ikkje ut til at Espelandsmennene har hatt. Likevel fortel det at same ætta har site som eigarar av garden i over 400 år, at dei har klart å halda seg ovanpå økonomisk. Også Espelandsmennene har opp gjennom åra måtta låna pengar mot pant i garden, men odelsmennene har alltid klart å betala panteskulda og å løysa inn medervingane sine. Når grunnen til dette ikkje ligg i inntekt av tømmersalg, er det rimeleg å tru at åkerbruket eller februket har vore halde godt i hevd, og at det er frå desse næringane Espelandsmennene har henta det naudsynlege overskotet. Det er grunn til å tru at åkerbruket har gått framover på 1600-talet. I 1602 var tienda av Espeland 2½ spann, førti år seinare 3 spann, og i 1662 3½ spann korn. Og i 1665 ser me altså at matrikkelkommisjonen vurderer garden til 5 tønners utsed og ein tiende på 5 spann korn. Likevel ser det ut for at det er husdyrhaldet som har vore primærnæringa på Espeland som på grannegarden Bakka. På det som kunne nyttast til åker innangjerds, vart det nok dyrka korn,og seinare poteter. Men overskotet kom nok frå krøtera. Buhagen og stølsområda til Espeland vart rekna for svært gode beite. Der fanst ei rekkje utslåtter der ein henta mykje av foret i eldre tid. Gode slåtter var Trongjå, Vorenuten, Espelandkronå, Stislåttå, Liå, Skitkleiv, Stølane, Sagkleiv, Onda Liå og Gjotå. Somme stader stod det utløer, andre stader stekte dei. Ja, fjellslåtten var så god at ein leigde bort slått til framande, fortel tradisjonen. Gamle almestuvar i buhagen fortel og om foring.

Fjellbeitet til Espeland låg og ligg kring Kvanndal, den stølen vi finn nemnt alt i 1665, i Snødalen og kring Svartavatnet. Ved sida av stølen i Kvanndal hadde Espeland støl på Fetå. Kvanndalstølen, som ligg høgast, var i bruk mitsommars. Heile Bakka ligg mellom heimehagane og fjellbeitet til Espeland. Det er nå mange år sidan dei slutta å støla. Buhagen var så god og låg så nær heime at ein hadde melkekyrne der heile sommaren. Melkeplassen var ved Søltveitle like ovanom gamletunet. Tek vi omsyn til dette, vil vi forstå at Espelandsmennene sat trygt på garden.

Tanken om at husdyrhaldet var det vesentlege, synest å få støtte i skiftebreva frå 1700-talet og byrjinga av 1800-talet. Etter desse hadde Espelandsmennene stor buskap, og iaugnefallande er det at småfehaldet, og særleg geitehaldet, må ha spela ei stor rolle. Kanskje kan det langt på veg forklara tilhøva i skogen. Skog og særleg geit går ikkje vidare godt saman.

Den garden Pål Torjusson og Isak Abrahamsson åtte og bruka, var såleis ein god gard. Når det i dag berre er Pål sine etterkomarar som framleis sit på Espeland, så er det difor ikkje økonomiske grunnar som ligg bak, men at Isak si ætt døydde ut i 1741.

Pål var den eldste av dei to og fall først frå. Etter den måten jordegodset er nemnt på i skattelistene, er det grunn til å tru at han døydde i 1674. Frå det året er nemleg ½ laup smør nemnt barnegods. Den andre halve laupen av det han åtte, var delt mellom sønene Torjus og Knut med 1 pund på Torjus og ½ pund på Knut. Dei brukte ½ laup smør kvar, og har såleis delt farsgarden mellom seg.

Pål gifta seg med ukjend cirka 1644 i Sauda kyrkje, Sauda, Rogaland, NOR. Ein kjenner til tre søner og ei dotter.