Salomon (Sal) Tas

https://nl.wikipedia.org/wiki/Sal_Tas https://socialhistory.org/bwsa/biografie/tas

https://wimberkelaar.wordpress.com/2016/03/28/sal-tas-de-man-die-na...

Sal Tas, de man die naoorlogs Nederland een venster op de wereld bood Posted on 28 maart 2016

Sal TasWie weet nog wie Sal Tas (1905-1976) is? Deze obscure linkse activist voor de Tweede Wereldoorlog vond na 1945 tienduizenden lezers als verslaggever buitenland van Het Parool. Tas bood die lezers een venster op de wereld. Na zijn dood raakte hij vrijwel onmiddellijk in de vergetelheid. Maar zie: historica Tity de Vries, die eerder schreef over Amerikaanse en Nederlandse intellectuelen in de jaren vijftig, richtte vorig jaar een bescheiden monument voor hem op in haar voortreffelijke boek Een onwrikbaar geloof in zijn gelijk. Sal Tas, journalist van de wereld, dat onderdak vond bij uitgeverij Aspekt. Ze schetst het portret van een man die rake journalistieke stukken schreef maar die tevens een stil verdriet met zich meedroeg: zijn boeken werden nooit op waarde geschat, terwijl het werk van zijn vriend Jacques de Kadt (1897-1988) inmiddels wel tot de grote politieke literatuur wordt gerekend.

Het blijft een van de merkwaardigste duo’s uit de Nederlandse letterkunde: Jacques de Kadt en Sal Tas. Anders dan Menno ter Braak en Edgar du Perron zijn ze zelden onderwerp van studie geweest. Je kunt zeggen: dat hebben ze gemeen met een ander duo, Carel Gerretson en Pieter Geyl, maar die twee behoorden toch tot de klasse der professoren en genoten een zekere maatschappelijke status.De Kadt en Tas waren en bleven echter randfiguren, zoals in elk geval De Kadt heel wel besefte gezien de titel van een van zijn memoires: Politieke herinneringen van een randfiguur.

Hoe dit toch te verklaren? Doordat De Kadt (foto)Jacques_de_Kadt_ en Tas joods waren? Maar De Kadt en Tas werden, om te beginnen, geboren in heel verschillende mileus. Terwijl De Kadt de zoon was van een bedrijfsleider van de vleeswarenfabriek Zwanenberg in Oss, groeide Tas op als zoon van een eenvoudige broodbezorger in Amsterdam. Zeker hebben zij iets gemerkt van het onmiskenbare antisemitisme dat ook in Nederland nooit helemaal afwezig was. Maar hun joodse komaf maakte van hen nog geen randfiguren. Er waren voor de oorlog immers genoeg vooraanstaande joden die meetelden in Nederland, te beginnen met L.E. Visser, jarenlang vice-president van de Hoge Raad en vanaf 1939 (door de oorlog: kortstondig) president van dit hoogste rechtscollege. En wie Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld doorbladert (die 1748 bladzijden tellende goudmijn werd in 1938 uitgegeven ter gelegenheid van het veertigjarig koningschap van Wilhelmina) wordt aangenaam getroffen door het feit dat de Nederlandse vooroorlogse elite heel wat joden telde.

Nee, hun isolement lijkt vooral voort te zijn gekomen uit hun extreem linkse engagement voor de oorlog waardoor ze lange tijd niet helemaal serieus werden genomen. In de jaren 1965-1985, toen ‘nieuw links’ zich in allerlei gedaanten deed kennen, koesterden veel linkse journalisten en historici daarentegenosp overmatig veel belangstelling voor Nederlandse communisten, anarchisten, ‘onafhankelijk socialisten’ en ander klein grut. De Kadt en Tas behoorden tot dat kleine grut. Hun ‘Onafhankelijk Socialistische Partij’ (OSP) was tussen 1932 en 1935 een van de kleine spelers in het piepkleine veld waarin links opereerde. Nu moet wel worden gezegd dat De Kadt en Tas met hun standpunten opmerkelijk vooruitliepen op de werkelijkheid na 1945. Zo was het duo al vroeg voorstander van dekolonisatie.

Tas sloot vriendschappen met vrijheidsstrijders, van wie Soetan Sjahrir (foto) de belangrijkste was. Maar Tity de Vries maakt duidelijk dat die vriendschap hem bepaald niet goed bekwam. Sjahrir raakte namelijk minstens zozeer bevriend met mevrouw Tas. Wat heet: hij ging er met deze moeder van twee kinderen vandoor. Ze was de druk pratende, sterk op zichzelf gerichte Tas meer dan zat en ontvankelijk voor het luisterend oor van Sjahrir. sjahrirDat ze twee kinderen met Sal Tas had was geen hinderpaal voor een scheiding. Gelukkig voor Tas had hij het zelf intussen aangelegd met de inwonende vriendin Judith van Wamelen, die in de oorlog een belangrijke rol zou spelen in de onderduik van Tas en zijn verwanten.

De breuk met de OSP, de slechts drie jaar bestaande partij, was tekenend voor ‘het redelijke socialisme’ dat het duo De Kadt en Tas inmiddes was gaan voorstaan – hoewel ze als personen zelf helemaal niet zo redelijk waren, veeleer stronteigenwijs en gekenmerkt door een iets te groot zelfvertrouwen. De aanleiding van de breuk lag in het Jordaan-oproer. Amsterdamse arbeiders kwamen in 1934 in opstand tegen de steunverlaging. OSP-leider P.J. Schmidt zag als een eigentijdse Troelstra een nieuwe kans op revolutie maar De Kadt en Tas beschouwden dat als romantische dwaasheid.

De heren werden reformistisch socialisten en zouden, niet verwonderlijk, eindigen bij de Partij van de Arbeid. SchmidtMaar waar reformisten doorgaans vaak wat brave figuren zijn, kan dat van De Kadt en Tas niet worden gezegd. De Kadt was nog wel een kamergeleerde, iemand die pas in zijn veertiger jaren trouwde, maar Tas leidde een turbulent leven en was meer buiten dan binnen de studeerkamer te vinden, al zijn intellectuele pretenties ten spijt. De Vries signaleert dat Tas en Annie M.G. Schmidt (foto) meer dan een collegiale verhouding hadden bij het naoorlogse Parool, wat laat zien dat politiek niet de enige hartstocht van Tas was.

Maar politiek was wel zijn voornaamste hartstocht en dat gold ook voor De Kadt. Ze werden vurige anticommunisten na hun mislukte ‘onafhankelijk socialistische’ avontuur . Overigens hadden persoonlijk vooral gevaar te duchten van het nationaalsocialisme, al kon De Kadt op tijd naar Nederlands-Indië ontkomen. Ook Tas kwam ongeschonden de oorlog door en wonder boven wonder gold dat ook voor zijn moeder (Tas’ vader was in 1938 gestorven) en zijn oudere broer Lou, die in Londen met die andere Lou (De Jong) een van de medewerkers van Radio Oranje werd.

Behalve een scherp oog voor de koloniale verhoudingen hadden De Kadt en Tas een scherp oog voor de gebreken van de massa. Het fascismeEen massa diende gewantrouwd te worden, ook al kon die massa bestaan uit arbeiders. De Kadt had al in zijn klassieker Het fascisme en de nieuwe vrijheid (1939) blijk gegeven van inzicht in de arbeidersklasse, waarvoor materiële welvaart alleen niet toereikend was. Het fascisme had een vorm van cultuur geboden, dat de socialisten van die dagen onvoldoende begrepen. Twee jaar later publiceerde Tas onder pseudoniem zijn boek Intellect en macht, waarin hij een al even gedurfde kritiek op het gelijkheidsstreven van zowel het christendom als het socialisme oefende – des te gedurfder dat hij zijn streven naar vernieuwing van een ‘humanistische politiek’ formuleerde in een tijd dat het nationaalsocialisme vulgair en brutaal invulling gaf aan de ongelijkheid van mensen.

Na de oorlog scheidden de wegen van De Kadt en Tas zich, al bleven zij beiden hun overtuigingen trouw. sal tas 1De Kadt werd kamerlid voor de Partij van de Arbeid en publiceerde vele bundels met intellectuele beschouwingen vanuit zijn thuishaven Nederland. Tas (foto) ging werken voor Het Parool, werd correspondent in Parijs en reisde vandaar uit de hele wereld over en deed, als je De Vries mag geloven (en waarom niet? Haar studie is van begin tot eind goed gedocumenteerd en doordacht), uitstekend verslag van onder meer de Vijfde Republiek onder De Gaulle en de onafhankelijk geworden Franse kolonie Tunesië onder Habib Bourquiba.

Dat Tas kon schrijven, blijkt niet alleen uit de citaten van De Vries over politiek. Haarscherp analyseerde Tas de Franse politiek en hij deed dat in een vloeiende, onopgesmukte stijl. Minstens zo prachtig schreef hij over de dood van zijn moeder, de vrouw die zoveel eerzucht aan de dag had gelegd om haar zoons in de vaart der volkeren op te stuwen. Nadat ze op 19 mei 1960 was gestorven (Tas was bij haar sterfbed) schreef hij in een brief: ‘Ze is heel rustig gestorven, met iets van de hooghartigheid die flinke mensen kenmerkt, alsof de dood een onrecht is waarvoor men de schouders ophaalt’. Een schitterende observatie die je in het oeuvre van De Kadt niet snel zult tegenkomen.

Frans goedhartDe Vries beschrijft hoe Tas met zijn geharnaste anticommunisme in een isolement raakte vanaf de jaren zestig. Hij verdedigde tot het eind van de Vietnam-oorlog (1975) de Amerikaanse bombardementen en reageerde met afschuw op de opkomst van ‘Nieuw Links’ in de Partij van de Arbeid, die hij in de jaren zeventig zoals meer anticommunistische sociaal-democraten van zijn generatie (Frans Goedhart [foto], Willem Drees junior) verruilde voor DS 70.

Er is veel gelachen om die oude anticommunistische mannetjes die ‘de tekenen des tijds’ niet verstonden. Maar draai het eens om: hoe was het mogelijk dat Jan Nagel achteloos voorbij ging aan de mensenrechtenschendingen in de DDR en de Muur als een ‘historische noodzakelijkheid’ beschouwde? ‘Ondanks de nadelige effecten’, voegde hij er nog aan toe. ‘Nadelige effecten’…wat een gevoelloze woorden voor wie denkt aan de gevangenschap van miljoenen DDR-burgers, ertoe veroordeeld om in het Oostblok opgesloten te blijven, om over dissidenten nog maar te zwijgen. Hoe was het mogelijk dat Nagel (foto) en consorten wezenlijk onverschillig stonden tegenover de totalitaire communistische dictatuur? Het antwoord ligt voor de hand: door gebrek aan ervaring. De Jan Nagelbabyboomers beleefden de oorlog hooguit als klein kind en de iets ouderen (PvdA-voorzitter Ien van den Heuvel bijvoorbeeld, geboren in 1927) snakten naar het einde van de Nederlandse regentenmaatschappij die als verstikkend werd ervaren. In ‘vrij Nederland’ kon alles gezegd en gedacht worden, zelfs de meest dwaze en ongevoelige dingen.

De ‘oude mannetjes’ sloegen misschien weleens door, maar ze waren tenminste raakbaar voor het onrecht dat in 1945 dan wel in Duitsland was verslagen maar in de Sovjet-Unie nog steeds bestond. Tas stond verbijsterd in zijn tijd: hij had vanaf de Tweede Wereldoorlog toch gewaarschuwd tegen de totalitaire verleiding, hoe kon het zo misgaan? Je ziet het voor je: de eigengereide en ook wat zelfvoldane Tas die hulpeloos het contact met zijn eigen tijd kwijt is. Een kortstondig optreden als televisiecommentator voor de TROS begin jaren zeventig werd geen succes en ook aan zijn bijdragen aan het nieuwbakken weekblad Accent kwam een eind. Het Parool had hem al eerder afgeschreven. De politieke, anticommunistische verslaggeverij van Tas begon de krant in de jaren zestig steeds meer tegen te staan, temeer daar Het Parool de slag om de linkse jeugd toch al aan het verliezen was.

De vries TasSal Tas stierf in 1976. De dood komt vrijwel altijd ongelegen, maar die van Tas kwam wel op een heel ongelukkig moment, in een tijd namelijk dat Nederland links was als nooit daarvoor en nooit daarna. Ironisch genoeg kwam twaalf jaar later ook de dood van Jacques de Kadt te vroeg: De Kadt stierf in 1988, een jaar voor de ondergang van het communisme in het Oostblok dat hij een half leven zo fervent bestreden had.

Het moment van hun dood is natuurlijk puur toeval. Maar het heeft iets symbolisch: de hardwerkende politieke idealisten die realisten werden kwamen nooit echt uit de schaduw van hun linkse verleden en zou nooit helemaal tot het establishment gaat behoren, ook al werd De Kadt Tweede Kamerlid van de Partij van de Arbeid en schreef Tas decennia voor Het Parool, in de jaren vijftig toch de meest vooraanstaande krant van Nederland.

De Kadt vond na zijn dood nog wel erkenning, zoals De Vries terecht stelt. Er verschenen enkele proefschriften over zijn werk en een keuze uit zijn verspreide geschriften. Rond Tas bleef het stil, al kwam hij prominent voor in het grote boek van Gerard Mulder en Paul Koedijk over de naoorlogse geschiedenis van Het Parool. Als Tas al herinnerd werd, dan als iemand die een boek onder de titel Ik heb altijd gelijk had kunnen schrijven, ware het niet dat een heel andere ‘gelijkhebber’ die al geschreven heeft. De Vries betreurt de reputatie van Tas en gelijk heeft ze, want Tas gaf bij al de hem toegeschreven pedanterie soms scherp inzicht in zijn tijd en zijn tijdgenoten – dikwijls scherper dan de protestgeneratie die na hem kwam. Gerelateerd

H.M. Kuitert, de theoloog die de geschiedenis ontdekte en (dus) zijn geloof verloorIn "Geen categorie"

Predikant, priester, rabbijn en imam: misschien wel de vreemdste beroepen ter wereldIn "Geen categorie"

VU-studenten en hun verzet tijdens de Tweede WereldoorlogIn "Geen categorie" Dit bericht werd geplaatst in Geen categorie door wim berkelaar . Bookmark de permalink . Blog op WordPress.com. :)