NAAR HUIS VOOR KERSTMIS

Uit de memoires van Siem Hansen (1896-1977), directeur van de visafslag, later van het arbeidsbureau.

Ons dorp was vóór negentienhonderd een geïsoleerde gemeenschap. Wanneer de zomer voorbij was en de Zuiderzeevisserij na de septembermaand ten einde, althans de visserij met de kwakkuil, maakte de Noordzeevisser zich gereed voor vertrek naar Terschelling. Ruim tweehonderd mannen en jongens voeren dan uit, gewoonlijk voor twaalf of dertien weken. Dit gaf een grote leegte in het dorp en in bijna tweehonderd gezinnen. Wanneer het dan tegen kerstmis liep en de terugkomst weer in het verschiet lag, begon er spanning te komen bij de familie en kennissen. Dan liep deze spanning steeds op tot op de dag, waarop de vloot aan de kim verscheen op weg van Terschelling naar Volendam. Alles en allen liep dan uit naar de dijk en de haven om de vaartuigen en de bemanningen te zien binnen lopen en eenieder tuurde daar naar de botters waar de man of jongen op voer, naar wie het verlangen uitging. Trots en vol bewondering werd dan gekeken welke vaartuigen het snelst voeren en vooral bij sterke winden het meeste zeildoek durfden bij te zetten.

En werkelijk, wanneer 75 van deze 16 meter lange zwaargebouwde grote botters bij harde winden in linie bij en achter elkaar aanvoeren met hun hoog gehesen zeilen, bood de aanblik daarvan een verrukkelijk en imponerend schouwspel en dermate zelfs, dat er geen fantasie voor nodig is om in het geheugen te blijven hangen, maar welks realiteit en romantiek zo groot waren, dat deze na tientallen jaren nog zonder enige fantasie kon worden doorverteld en beschreven. Maar de grootste voldoening ondergingen de mannen als zij hun vrouwen en de jongens als zij hun meisjes weer konden ontmoeten, nadat zij waren afgemeerd.

Thuis werd dan gewacht op de inbakers, die, elf jaar oud, voor het eerst naar zee waren geweest en de zoutwaterdoop hadden ondergaan. Deze werden nog niet afgehaald. Te groot voor het servet en te klein voor het tafellaken, zij waren nu groot geworden. Eén zo’n jongen — later zou hij mijn vader zijn — stapte in 1879 van boord zocht over de dijk zijn weg naar het eerste huisje in de Vissersstraat. Over het bruggetje gekomen, dat dijk en straatje met elkaar verbond, liep hij niet rechtstreeks naar de deur van zijn huisje, maar haalde de knuistjes uit zijn wijde broekzak en liep naar het raam, waar hij trots het "Geeltje", dat hij had verdiend, ontvouwde om het te tonen aan zijn ouders en de vijf jongere zus en broertjes, die door dit verdiende loon gedurende de winter gevrijwaard waren voor de winterse armoede.

Heel het dorp leefde dan op als er ten minste redelijk was verdiend en er niemand was achtergebleven, wat niet zelden gebeurde. Dan was er feest met de kerstdagen, feest om de viering van het kerstgebeuren in de kerk en ook feest aan de huiselijke haard. Dan werd er van 's avonds tot diep in de nacht bies gebrand, een gebruik, dat altijd met kerstmis plaats vond. Was het een wonder, dat het vooruitzicht op dit feestelijke samenzijn van mannen, vrouwen en de rijpere nog ongehuwde jeugd de gemoederen onrustig maakte en grote spanningen bij velen veroorzaakte en wanneer dan de botters in 't zicht kwamen, boden deze bovendien een uitermate boeiend schouwspel.

Vierenzeventig nieuwe vaartuigen, zestien meter lang, ruim vijf meter breed, de grote bolstaande zeilen tot de toppen in de hoge masten gehesen, het grote zeil uitgezet, joegen in en rond 1861 van Terschelling in linie op Opperdam[i] aan om daar dit kerstfeest te vieren. En telkenjare opnieuw had dit gebeuren plaats en bracht steeds weer diezelfde onrust en spanningen in deze kleine gemeenschap. Het was een gebeuren, waarover immer van generatie op generatie in kleuren en geuren werd verteld en doorverteld. Somtijds ook met fantasie omweven. Toch bestond er maar weinig behoefte aan deze fantasie omdat de reëele waarheid ruim voldoende was voor deze en voor die tijd zo groteske vloot met zijn fiere ruige bemanningen om een ieders bewondering af te dwingen. Volendams vloot heeft de vlag hooggehouden tot de laatste bak klei in de Vlieter de afsluiting van hun zee tot een feit maakte.

[i] Opperdam = naar huis.