
Жуткая судьба была уготована жителям Запурья. 18 сентября 1943 года фашисты расстреляли 48 человек. События развивались так: недалеко от села народные мстители убили лесника, немца по фамилии Фолькер. Говорят, он издевался над людьми, за это его и наказали. Жена лесника написала письмо самому Гитлеру с просьбой расстрелять деревенских. Так она хотела отомстить за смерть мужа. Немецкое командование приказало расстрелять жителей Запурья по фамилии Бура и Церебей. Фашисты предполагали, что убийцы немца носили именно эти фамилии. Рано утром всех жителей деревни согнали в два дома, а потом вызывали по списку и целыми семьями подводили к большой яме на расстрел. Потом кинули гранату. Расстреляли двенадцать семей, в том числе восемнадцать детей от шести месяцев до двенадцати лет.
Список погибших:
1 Бура Агата 1878
2 Бура Агата Константиновна 1935
3 Бура Гелена 1895
4 Бура Эльжбета 1920
5 Бура Эльжбета Яновна 1936
6 Бура Анна 1905
7 Бура Анна Казимежевна 1926
8 Бура Казимеж 1883
9 Бура Константин 1902
10 Бура Клеменс 1879
11 Бура Леон 1943
12 Бура Марианна Константиновна 1938
13 Бура Ромуальд 1913
14 Бура Регина 1881
15 Бура Владислава 1914
16 Бура Владислав 1915
17 Бура Чеслав 1940
18 Бура Ян 1910
19 Бура Ян Казимежевич 1930
20 Бура Ян Константинович 1939
21 Бура Янина Константиновна 1936
22 Теребей Агата 1880
23 Теребей Алена 1926
24 Теребей Алена 1893
25 Теребей Альбина 1928
26 Теребей Антонина 1925
27 Теребей Антоний 1883
28 Теребей Антоний 1931
29 Теребей Бронислав 1925
30 Теребей Валентин 1936
31 Теребей Витольд 1921
32 Теребей Генрик Леонович 1939
33 Теребей Леон 1914
34 Теребей Марианна 1893
35 Теребей Марианна Сильвестеровна 1935
36 Теребей Мечислав Леонович 1941
37 Теребей Мечислав Сильвестерович 1931
38 Теребей Михал 1879
39 Теребей Михал 1883
40 Теребей Ромуальд Сильвестерович 1929
41 Теребей Сильвестер 1907
42 Теребей Станислава 1916
43 Теребей Станислава 1931
44 Теребей Стефания 1904
45 Теребей Феликс 1931
46 Теребей Эмилия 1923
47 Теребей Юлиана 1903
48 Теребей Ядвига 1888
Задача проекта: собрать и увековечить память о всех, кто был убит в трагедии 18 сентября 1943 года в деревне Запурье.
Братская могила №5558
https://pomnim.online/mass-grave/71685
Do tragedii w Zapurwiu doszło po tym, jak na kilka dni przed 18 września 1943 roku przez nieznanych sprawców został zabity niemiecki gajowy Folkier, którego okoliczna ludność nazywała „mordobiciel” za to, że miewał niepohamowane ataki agresji i mógł pobić dowolnego człowieka bez żadnego powodu.
Niemieccy okupanci podejrzewali, że Folkiera zabili ludzie, noszący nazwiska Bura i Cierebiej. Akurat te nazwiska mieli mieszkańcy Zapurwia. Niemcy postanowili zastosować zasadę odpowiedzialności zbiorowej i w odwecie za zabójstwo Folkiera dokonać egzekucji na mieszkańcach Zapurwia, noszących „podejrzane” nazwiska.
18 września do Zapurwia przybył oddział niemieckich żołnierzy. Wszystkich mieszkańców wsi – starych i młodych, kobiety i dzieci – ogółem 50 osób, okupanci spędzili na pobliską leśną polanę. Dowodzący oddziałem oprawców niemiecki oficer usiadł na taborecie u zaczął pytać każdego po kolei, jakie nosi nazwisko. Tylko dwie dziewczynki, będący w Zapurwiu w gościnie, miały nazwiska nie „podejrzane”, bo ich matki wyszły za mąż do innej wsi i wzięły nazwiska mężów. Dziewczynki te Niemcy puścili wolno. Reszta Zapurwian – 48 osób – według niemieckiego oficera podlegała rozstrzelaniu.
Jedna z uwolnionych dziewczynek – pani Stanisława Świokło – wspominała podczas żałobnej uroczystości, jak razem z koleżanką schowały się za zarośniętym krzakami pagórkiem na skraju lasu i obserwowały, co się będzie działo. Tymczasem Niemcy kazali mężczyznom kopać duży dół. Po czym odbyła się egzekucja. Rozstrzelani zostali wszyscy pozostający na polanie mieszkańcy Zapurwia. Małe dzieci Niemcy żywcem rzucali do wspólnej mogiły. Niektórzy rozstrzelani dorośli także jeszcze dawali oznaki życia, ale Niemcy nikogo nie oszczędzili i zasypali dół. Dookoła miejsca egzekucji oprawcy wystawili wartę, aby nikt z mieszkańców sąsiednich wsi nie mógł uratować żadnego zapurwianina, wrzuconego do zbiorowej mogiły. Stanisława Świokło wspomina, że ziemia na miejscu zbiorowej mogiły ruszała się jeszcze długo po tym jak została ona zasypana, a woda w pobliskiej studni stała się czerwona od krwi zabitych. Najmłodsze zabite przez niemieckich oprawców dziecko miało zaledwie trzy miesiące.
Pomnik na zbiorowej mogile mieszkańców wsi Zapurwie został ustanowiony przez miejscowy kołchoz już po wojnie, a Związek Polaków na Białorusi w latach 90. minionego stulecia ufundował obok pomnika kapliczkę z figurką Matki Boskiej.
Трагічна склаўся лёс вёскі Запур’е, што знаходзіцца недалёка ад Парэчча.
Тую жудасную суботу, 18 верасня 1943г., жыхары в. Запур’е запомнілі на ўсе жыццё. 48 чалавек, сярод якіх былі старыя і дзеці, растралялі фашысты.
Недалёка ад Запур’я – у в. Чарнуха – было лясніцтва. Ляснічым быў немец па прозвішчу Фолькер, людзі звалі яго “мардабіцель”. За здзекі над людзьмі яго застрэлілі народныя мсціўцы. Жонка ляснічага хадайнічала перад самім Гітлерам аб помсце – патрабавала расстраляць 50 палякаў і літоўцаў. Яе просьбу выканалі. Знішчэнню належала 50 чалавек, якія насілі прозвішчы Бура і Церабей.
Раніцай паліцаі выгналі ўсіх на вуліцу. Жыхароў з прозвішчамі Бура і Церабей адвялі ў адзін бок, іншых – у другі. Выбралі некалькі мужчын і заставілі капаць яму. Затым усім загадалі легчы. Пачуліся стрэлы. Дзяцей не стралялі – кідалі жывымі. Стагналі цяжка параненыя, плакалі дзеці. Фашысты кінулі дзве гранаты, усё сціхла.
Да пяцідзесяці чалавек не хапала яшчэ некалькіх. Хтосьці падказаў фашыстам, што ў лесе жыве ляснік, таксама па прозвішчу Церабей, а ў яго дзве дачкі. Туды паслалі некалькі паліцаяў. Дачок дома не аказалася. Паліцаі загадалі лясніку іх знайсці, сказалі, што яны патрэбны для ўліку. Ляснік прывёў дачок. Іх таксама расстралялі.
Былі два смельчакі, што хацелі ўцячы, але іх скасілі кулі паліцаяў, што былі ў засадзе.
Людзей закапвалі яшчэ жывымі. У студні, што была ў дзесяці кроках ад магілы, вада стала мутнай ад крыві.
Успаміны сведкаў той жудаснай раніцы.
«18 верасня 1943 года паліцаі выгналі ўсіх на вуліцу. Некалькіх мужчын прымусілі капаць яму. Загадалі выстраіцца шарэнгай бліжэй да краю. Пачуліся стрэлы. Дзяцей не стралялі – кідалі жывымі. Стагналі параненыя, плакалі дзеці. Фашысты кінулі дзве гранаты – і стала ціха. Людзей закопвалі яшчэ жывымі. У студні, што знаходзілася за дзесяць крокаў ад агульнай магілы, вада стала каламутнай ад крыві. Самаму старэйшаму тады было 66 гадоў, а самаму малодшаму ўсяго 6 месяцаў».
Вось што распавядае жыхарка вёскі Даніловіч Г.К.:
«Да вайны ў вёсцы налічвалася 41 двор і 155 жыхароў. Калі пачалася вайна, каля вёскі быў створаны партызанскі атрад. Мне ў той момант было 15 гадоў. У вёску прыехалі немцы. Яны падзялілі жыхароў на тры групы. Першая група – людзі, якіх адпраўлялі ў канцлагер, другая – тыя, хто быў расстраляны, і трэцяя – тыя, каго адправілі на працу ў Нямеччыну. Мяне вывезлі ў канцлагер. Я вярнулася дадому ў канцы вайны. Вёска была спалена. Да вайны ў мяне былі сястра, тата і дзядуля. Пазней я даведалася, што мае родныя былі расстраляны. Толькі адзін чалавек, Хоха Уладзімір Иванавіч, застаўся ў жывых. У той час яму было 52 гады. Ён памёр 18 лютага 1954».
На месцы трагічных падзей у 1964 годзе ўстаноўлены абеліск.
Ахвяры фашызму в.Запурье:
ЦЕРЕБЕЙ Михаил 60
Елена 52
Альбина 15
Станислава 12
ЦЕРЕБЕЙ Сильвестр 36
Стефания 39
Ромуальд 8
Мечислав 6
Мария 3 года
ЦЕРЕБЕЙ Юлия 48 лет
Эмилия 20
Елена 18
Валентин 7
Феликс 12
БУРА Казимир 54
Елена 48
Анна 17
Ян 13
ЦЕРЕБЕЙ Левон 29
Станислава 24 года
Генрих 4
Мечислав 2
БУРА Агата 65 лет
Ромуальд 30
Владислав 29
БУРА Константин 41 год
Ана 38 лет
Агата 10
Янина 8
Мария 7
Ян 4 года
ЦЕРЕБЕЙ Антон 60 лет
Мария 50
Бронислав 18
Антон 13
ЦЕРЕБЕЙ Ядвига 62 года
Витольд 22
Антонина 18 лет
БУРА Ян 32 года
Владислава 29 лет
Эльжбета 7
БУРА Клеменс 54 года
Регина 62
Эльжбета 23
Левон 8
Чеслав 3 года
ЦЕРЕБЕЙ Михаил 65 лет
Агата 60
ЦЕРЕБЕЙ Михаил 60
Елена 52
Альбина 15
Станислава 12
ЦЕРЕБЕЙ Сильвестр 36
Стефания 39
Ромуальд 8
Мечислав 6
Мария 3 года