Erik Torsteinsson Venjo

I 1672 vart Erik Venjum på Hafslo drepen av leiglendingen sin, Knut Heggestad. Dei hadde kome i krangel om kor mange kyr Knut Heggestad skulle fø for husbonden. Det enda med at begge brukte øks. Knut fekk eit hogg i hovudet, og Erik eit djupt kutt i brystet - så djupt at han døydde av det.

Knut Heggestad vart dømd til halshogging, og sjølv om lagmannen fekk saka fram for retten for andre gong fordi han meinte drapet kunne vere gjort i sjølvforsvar, så vart Knut Heggestad dømd til «at straffes paa hans Hoved» - dvs. verte halshoggen.

"Erik som fekk halve Venjo, styrde i nokre aar heile garden saman med mori, men so vilde broren Lasse ogso ha ein part av garden, og daa dei ikkje kunde verta forlikte seg imillom, maatte de faa retten til aa skifta millom seg. Det vart daa ogso sagt, at um nokon av dei ikkje heldt seg til den avgjerd som retten hadde gjort, skulde han bøta med ei kyr til kyrkja paa Ornes og 4 mrk. sylv til kongen." (Hafslo, Bygd og Ætter, 1926 s.248)

"Det gjekk ille med baade han Erik og næraste ætti hans. Etter faren hadde han ervt so mykje at han maatte vera ein halden mann, men det gjekk fort nedover med han. Han hadde nok korkje vilje eller givnad til aa passa det han skulde. Derimot kom han burt i sovore som han fekk baade skam og skade av. Soleis maatte han paa dei tider han tok mot garden bøta med halve buet sitt for han, gifte mannen, kom burt i ei gjenta og fekk barn med henne. Visstnok var det slik at buet til ein mann i slike høve vart gjort so lite som raad var og vel so det, men likevel maatte Erik ut med 46 rdl. Ogso paa annan maate sette han til av midelen sin, og hadde han livt lenger vilde han snart vore rake fanten. Erik Venjo kom braatt av dage. I 1672 vart han drepen av Knut Heggestad. Hermund Narveson som truleg var tenestguten hans Erik, kunde fortelja um korleis det gjekk for seg. Og tingboki let han Hermund fortelja soleis:

"Jeg fulgte med Erik fra han hus op paa Veitestrand. Vi la tillands under Kvam, og Jon Kvam kom ned og talte med Erik og bad ham følge sig op og drikke engang, eftersom han var tørstig. Da sa han Erik: Knut heggestad bedrager mig ilde med foster. Han lovet mig at føde 5 nød og nu jeg ser til, tænker jeg, at jeg faar intet. Vi spellest ilde, før vi skillest ad. Jon Kvam og hans kone sa da til Erik: Bed Gud bevare dig. Hvortil Erik svarede: Jeg er end ikke saa red om livet. Saa rodde vi fra Jon og op til Øren. Der stod Knut Heggestad for hannem. Da spurgte Erik ad hvormeget han skulde føde for ham. Paa det Knut svarede: Jeg vil føde 2 kalve. Da bad Erik ham at lade ham faa sit igjen. Dertil svarede Knut: Du skal faa dit igjen, naar jeg kommer til bygden.

Og blev saa nogen trette mellom dem. Og saa gik jeg og Erik frem til Hggestad, og Knut laante ham sin øg, og Erik red saa frem til Nes og forretted sit ærend og kom saa tilbage til Heggestad, der han fant Knut nedenfor husene. Og saa blev de forenet, at Knut skulde føde 2 nød og betale Erik igjen 2 mæler salt, han hadde faaet. Blev saa atter uens derom igjen, og gik jeg og Erik op til Ole Heggestad, og Knut gik op til sin gaard og tok sin øks. Tog saa til at skrige i gaarden, og kvindfolkene larmet og holdt ham. Da ropte Erik og spurgte, om han skreg ad hannem. Ja, svarede Knut. Da sa Erik: Jeg gaar ikke herfra før du kommer til mig. Men Knut tog sin øg som stod med et læs never og kjørte ned til vandet, og Erik gik opefter sin vei. Og som Erik og jeg gik nedover på hjemveien møder vi Knut, som da kom nedenfra og red paa sin øg og uden slæde. Da spurgte Erik: Hvi skregst du ad mig? Knut: Jeg skreg ikke ad dig. Erik: Du er en skjelm og bedrager. Og Knut skjød til vidne. Da sa Erik: Jeg skal bevise dig det, og slog saa til Knut med en liden øks han hadde i haanden og ramte ham paa skulderen, og det andet slag ramte Knut i hovedet. Og som Erik reiste øksen til tredje slag, hug Knut med sin øks til Erik og ramte ham midt i hans bryst, som var bart og aabent for ham. Og som Knut drog øksen til sig, drog han Erik med øksen, som stod fast, ned paa hesten til sig som han enda sad paa. Og saa sprang Erik opover veien, og Knut sprang av hesten. Og Erik mante ham op til sig og viste ikke at han var huggen. Da hotet Knut og hadde i sinde at kaste øksen etter Erik. Saa raabte Erik: Du har hugge mig i mitbryst, det følgjer mig til min død. Knut svarede: Du har slaget mig i mit hoved, det følger mig til min død.

Erik og jeg gik saa hjemover, og Knut stod efter os i veien. Dette for 8 dager siden efter avdøgers tid, dog var der lys av maanen".

Dette var altso kva han Hermund hadde aa fortelja.

Som ein ser, visste ikkje han Erik at han var hoggen fyrr ei god stund baketter, og det endaa stod fast i bringa paa han. Det synte seg seinare, at øksi hadde gaatt inn i lunga hans Erik. Men endaa kunde han gaa og ro den lange vegen heim til Venjo. Det var uml. 10 km. dei maatte ro heim vatnet, og sidan gaa fraa Soget til Venjo. Men so var det ogso ende paa han, daa han kom tilgards. Nokre timar etter var han død. Kona hadde spurt han um det var so, som folk sa, at han hadde slege fyrst. Dertil svara Erik: Me slo begge paa ein gong. Lensmannen som ogso var komen tilstades, spurde um han Erik vilde lata Knut faa tilgjeving. Til det svara Erik: Me faar vel gjeva korandre til, um me skal faa naade hjaa Gud.

Knut Heggestad som no hadde faat eit menneskjeliv paa samvitet, tok det paa same vis som vanlig var i slike høve: Han rymde tilskogs. Men 4 dagar etter vart han fanga. 6 mann fraa bygdi vart sende upp for aa ta han. Dei rodde um natti upp til Nes, let so ein mann ro baaten attende for at son hans Knut og svogeren hans som var nede med vatnet, ikkje skulde faa mistanke um at det var han Knut dei for etter, og so varsla han um faren. So heldt dei 6 mann til i skogen ovanfor garden til det leid til middagstid. Daa kom han Knut ruslande til gards. Dei 6 mennerne "faldt an paa stuen og besatte døren". Og daa dei kom inn i gongen, kom Knut mot dei i døri "tvihendes med en øks", so dei var glade dei kom seg utatt. Dei truga han daa med at dei var paalagde aa skjota han, um han ikkje godviljug gav seg, "og saa omsider maatte han lade sig fange og gribe".

Dei spurte han Knut, daa dei for heimetter, kvifor han ikkje var rymd. Til det svara han at det nok hadde vore tanken det, men so maatte han fyrst heim aa faa nista med seg "men imidlertid træffer de hannem."

Det gjekk sverande fort me aa døma han Knut. Otte dagar etter drapet vart det halde rett med 12 hafsloinger til lagrettemenn, og Knut som vedgjekk alt vart dømd "at straffes paa han hoved og have sin boslod forbrudt". Det gjorde vel noko til at saki fikk ei slik endelygt, at Knut ogso "tilforn haver levet forargeligt i menigheden, hvorfor hand ogsaa har udstaaet straf."

Viselagmannen i Bergen tykte likevel at dei hadde vore noko for snare til aa døme han fraa livet og sende saki heimatt til ny fyrehaving. Men der kom ikkje fram noko nytt, og retten heldt paa sitt. Det er likevel lite truleg at Knut vart retta, men um det veit me ikkje noko visst.

Daa Knut siste gongen stod for retten, spurde han enkja etter Erik, um ho krov at han skulde verta retta. Til dette svara ho Metta at "hun indviser til dommeren hvad loven tilholder". (Hafslo, Bygd og Ætter, 1926 s. 251-254)