Iver Leganger, Leganger

Iver Leganger, Prest og forfattar

Iver Erikssøn Leganger, født 26. februar 1629, fødested Leikanger, Sogn og Fjordane, død 3. april 1702, dødssted Vik, Sogn og Fjordane. Prest og forfattar. Foreldre: Sokneprest Erik Iverssøn Nordal (1591–1658) og Karen Nilsdatter Arctander f. Werner (død 1631). Gift 1) 26.6.1659 med Maren Bertelsdatter Glad f. Mule (1614–16.6 .1665), dotter til lagmann Bertel Christenssøn Mule og Sidsel Olufsdatter; 2) 1667 med Anna Pedersdatter Finde (1645–1728 (gravlagd 26.10.)), dotter til sokneprest Peder Jørgenssøn Finde (1610–91) og Barbara Henriksdatter Nitter. Farfars farmors far til Gerhard Munthe (1795–1876).

Iver Leganger styrde det store soknekallet sitt i Vik i Sogn, og attåt prestegjerninga hadde han samband med det akademiske midtpunktet i kongerika, universitetet i København. Han skreiv både topografiske og teologiske avhandlingar.

Som 11-åring byrja Iver på Bergens skole og skreiv seg inn ved universitetet 1646 under namnet Ivarus Ericius Lecangriensis. Han tok baccalaureusgraden 1648 og fekk professoral attestasjon og vart dimittert frå det teologiske fakultetet same året. Han reiste så kring i Tyskland (1650) og Nederlanda (1651) og vitja mange byar, m.a. Kiel, Rostock, Berlin, Utrecht og Amsterdam. Våren 1652 var han heime i Leikanger og om sommaren i Bergen, men om hausten atter i København. “I dei følgjande tre åra låg eg sjuk, under Guds hand,” heiter det i dagboka.

Leganger fungerte frå jul til pinse 1656 som personellkapellan hjå faren i Leikanger, og om sommaren var han huslærar hjå kapellan Peder Jensen Aalborg i Hjørundfjord. Resten av året var han huslærar hjå presten i Nykirken i Bergen. Han vart kalla til sokneprest i Vik prestegjeld 1657 og vart prost i Sogn 1668.

Leganger var maktglad og hæken etter gods og greidde å få hand om dei sentrale gardane i Vik og elles mange gardar kring i Sogn. Han førde protokoll over eigedomane sine. Ei jordebok etter han finst på Universitetsbiblioteket i Bergen.

Vik prestegjeld har mellomalderkyrkjene Hove, Hoprekstad og Kvamsøy. Leganger kosta mykje på desse kyrkjene, m.a. klokker, inventar og dekorativ måling. I Hoprekstad kyrkje finst ei lang og rosande innskrift på latin om Legangers liv og verksemd, truleg forfatta av han sjølv.

Attåt den geistlege gjerninga og styringa av eigedomane var Leganger òg verksam som akademikar og forfattar.

I hans studietid var ofte studentane aktive på fleire fakultet; vitnemål om det er at Leganger deltok på to medisinske disputasar under den kjende anatomen Thomas Bartholin.

1684 vart Leganger, “pastor Vigiensis et præpositus Sognensis”, saman med 31 andre promovert til magister i filosofi. Seinare gav Leganger ut ei teologisk avhandling, ei utlegging av to vers frå profeten Jesaja, med tittelen: Simplicissima Textus Prophetici expositio, Esaiæ LV. 6–7. Avhandlinga er skriven til heider for Christian 5 og tileigna embetsbrørne i Sogn.

Mest minnest ein Leganger som historisk og topografisk forfattar. Inspirert av Tormod Torfæus, som han brevskifte med, skreiv Leganger ei skildring frå Sogn, Circa brevissimam Sogniæ chorographiam. Legangers handskrivne manuskript frå 1693 finst i Den arnamagnæanske Håndskriftsamling, København. Vel ein tredel er skriven på latin, resten på dansk. Ei avskrift ligg på Universitetsbiblioteket i Trondheim. Heile manuskriptet vart omsett til latin av P. F. Suhm og prenta i Torfæana, 1777.

Leganger tek føre seg alle prestegjelda i Sogn og gjev ein kort omtale av natur, vegar, kyrkjer og kyrkjeleg inndeling. Han nemner òg ymse minnesmerke frå gammal tid og nokre segner som knyter seg til somme lokalitetar. Frå samtida fortel han noko om korleis handelen går føre seg. Han kjem òg med tolkingar av stadnamn, særleg bygdenamn. Forfattaren har ein noko svartsynt slutt: Fisket og årsvoksteren slår stendig feil, det norske språket vert ikkje meir brukt, korkje i tale eller skrift, og mektige menn finst ikkje i riket lenger. Jamført med andre topografiske skildringar er skriftet til Leganger kortfatta, men det gjev eit godt oversyn over prestegjelda i Sogn på hans tid.

Verker

• Simpliccissima Textus Prophetici expositio. Esaiæ LV. 6–7, København 1692
• Leganger ad Torfæum, i Torfæana,København 1777, s. 163–170
• Circa brevissimam Sogniæ chorographiam, i Torfæana,sst., s. 170–182

Ikkje-utgjeve materiale

• Wiigs Præstegield udi Sogns Proffstie [...], 1688, handskrift i Bispearkivet, SA Bergen
• Adkomst oc Forklaring offver min Jorde-Bog [...], 1673, handskrift i UBB

Hans VÅPENSKJOLD;
https://www.nb.no/items/ebcf2ec870dba2d615d9b001d575caf4?page=151&s...

Kilder og litteratur

• S. Birket Smith (utg.): Kjøbenhavns Universitets Matrikkel,bd. 1–2, København, 1890–94
• Lampe,bd. 2, 1896, s. 85–86
• A. E. Erichsen: “Optegnelser af Erik Ivarsen Nordal og Ivar Eriksen Leganger”, i PHT,rk. 4, bd. 2, 1899, s. 113–131
• J. Brochmann (utg.): “Provst Ivar Legangers skildring av Sogn”, i Tidsskrift utg. av Historielaget for Sogn,nr. 1, Bergen 1910, s. 7–26
• G. Heiberg: biografi i NBL1,bd. 8, 1938
• S. H. Finne-Grønn: Leganger'ske Optegnelser for årene 1621–1665,1945
• O. Hoprekstad: “Prestar i Vik etter reformasjonen”, i d.s. (red.): Bygdabok for Vik i Sogn,bd. 1, Bergen 1951, s. 227–249
• R. Kloster: “De gamle kirker i Viks prestegjeld”, sst., s. 139–226
• S. Ellehøj, L. Grane og K. Hørby (red.): Københavns Universitet 1479–1979,bd. 1: Almindelig Historie 1479–1788,København 1991
• M. H. Aaraas o.fl.: På kyrkjeferd i Sogn og Fjordane,bd. 2: Sogn,Førde 2000

Kunstnarlege portrett

• Måleri av Iver Erikssøn Leganger og fyrste kona Maren Mule og andre kona Anna Finde, etter 1667; p.e. i Oslo, tidlegare i Hoprekstad kyrkje.

Kilde

• Norsk biografisk leksikon: Iver Leganger
• vestraat.net: Iver Eriksen Leganger
• nrk.no: Iver Erikssøn Leganger
• historielaget.jostedal.no: Iver Leganger om Jostedalen (1693)
• look.no: Iver Eriksen Leganger
• tuxen.info: Leganger.pdf
• nose.dk: Iver Erikssøn Leganger
• genealogy.munthe.net: LEGANGER, Iver
• nermo.org:Iver Eriksen Leganger

  ---

GEDCOM Note

26 Feb 1629 - 3 Apr 1702 * RESIDENCE: Mag. Kap. Leikanger 1656-57. Prost 1668- * OCCUPATION: Sogneprest i Vik fra 1757 * BIRTH: 26 Feb 1629, Leikanger, SF * DEATH: 3 Apr 1702, Vik Prestegård, SF (17 April ?) Father: Erik Iversen NORDAL Mother: Karen Nielsdatter WERNER Family 1 : Maria Berthelsdatter MULE * MARRIAGE: 1659 Family 2 : Anna FINDE * MARRIAGE: ABT 1667 1. +Karen Iversdatter LEGANGER 2. +Erik Iversen LEGANGER 3. +Peder Iverssøn LEGANGER 4. Barbara IVERSDATTER 5. Maren Iversdatter LEGANGER 6. +Iver Iverssøn LEGANGER 7. +Nils Ivarsen LEGANGER