Karst Karsten I Kuit

2 Op zoek naar een stamvader

Over de familie Kuit in de achttiende eeuw is nogal wat bekend; daarvóór bestaat slechts onzekerheid. De familie woont in de Kop van Overijssel, in het gebied van Steenwijkerwold en Oldemarkt. De naam Kuit komt vóór 1811 nog weinig voor, meestal wordt het patroniem Karsten gebruikt, d.w.z. zoon van Karst. De namen Karst en Karsten en de varianten Carst, Karste, Kerst en Kersten komen in de regio niet veel voor, maar dat wil niet zeggen dat iemand met die naam met zekerheid tot de familie Kuit behoort. De familienaam ontbreekt vaak in doop- en trouwregisters, zodat slechts indirecte gegevens zoals vernoemingen een afstamming waarschijnlijk of zeker kunnen maken.

Het feitelijke vertrekpunt van dit onderzoek is een 'dropping' in de betrekkelijke duisternis van het jaar 1702 in een waterrijk laagveengebied in de Kop van de Provincie Overijssel. De geschiedenis van dit gebied krijgt de laatste jaren wel veel aandacht maar over de mensen die daar toen woonden en werkten en over hun identiteit weten we nog maar erg weinig. Voor de zoektocht naar leden van de familie Kuit moeten we uitgaan van enkele schaarse aantekeningen.

Karst Jacobs is tot op heden de oudst bekende stamvader. Hij is voor 1700 in de buurt van Steenwijk geboren en trouwt in 1704 met Swaentien Herms; na haar dood ruim 10 jaar later hertrouwt hij met Femmigjen Jans. Uit de twee huwelijken zijn tenminste zeven en waarschijnlijk tien kinderen geboren. Wie de ouders van Karst Jacobs zijn is (nog niet) bekend. De eerste naam van zijn vader was Jacob, de naam die hij kreeg bij zijn doop, maar zijn patroniem, de naam van zijn vader dus, is onbekend. De doopboeken van Steenwijk, Steenwijkerwold en Oldemarkt geven daaromtrent geen uitsluitsel.

Een interessante kandidaat is Jacob Karsten en er zijn indirecte aanwijzingen dat hij de vader van Karst was. In het Lidmatenregister van de Gereformeerde Gemeente van Steenwijkerwold staat, dat Jacob Karsten en Andriessien …, egteluiden, op 12 maart 1702 met attestatie zijn aangenomen; voordien waren zij dus lidmaten van de Gereformeerde Kerk in een andere plaats. Hun huwelijk is dan ook niet te vinden in het Trouwboek van Steenwijkerwold, maar helaas ook niet in dat van Steenwijk of Oldemarkt.

In het Trouwboek van Oldemarkt staan wel de huwelijken van Berent Karsten en Tryntien Henderickx (1674) en van Grietien Karsten (1675), maar niets wijst erop dat zij familie van Jacob Karsten waren. In het Trouwboek van de kerkelijke gemeente Peperga-Blesdijke in Weststellingwerf wordt op 5 februari 1682 het huwelijk vermeld van Jacob Karsten van Vledder en Femmighien Jans van Peperga. Jacob zou de vader van Karst kunnen zijn maar Femmighien was niet zijn moeder. Misschien trouwde Karst twee keer, maar dat huwelijk is niet te vinden en daarmee loopt dit spoor dood.

In het Lidmatenregister van Steenwijkerwold vinden we nog een enkele mededeling over Jacob en zijn vrouw, maar niet over zijn kinderen. Jacob overlijdt in Steenwijkerwold in februari 1721, zijn vrouw Andriessien in oktober 1723. Bij de laatste aantekening wordt ook haar patroniem vermeld: Andriessien Coops. De conclusie is dat Jacob Karsten en Andriessien Coops heel goed de ouders van Karst Jacobs kunnen zijn, maar dat niet bekend is waar zij vandaan kwamen.

Het huwelijk van Karst Jacobs is te vinden in het Trouwboek van de kerkelijke gemeente Steenwijkerwold, op 16 maart 1704: Kerste Jacobs en swaentien Herms, beide van Steenwijkerwold, hier getrout. De vrouw van Karst heette dus Zwaantje en was een dochter van Harm Hendricks. Karst en Zwaantje krijgen drie kinderen, die in Steenwijkerwold gedoopt worden: Jannes (1711), Jacoop (1712) en Jakoop (1715) (ongewijzigde spelling). Deze drie worden vermeld in het Doopboek van Steenwijkerwold, maar het is zeer waarschijnlijk dat meer kinderen geboren zijn in de eerst zeven jaren van het huwelijk. Misschien waren er doodgeboren kinderen die niet gedoopt werden. Maar de namen kloppen niet. Waarom eerst Jannes en pas daarna Jacob en waarom geen Harm? Doopsgezinden noemden kinderen niet naar levende familieleden maar deze familie was Gereformeerd. Het is goed mogelijk dat Karst en Zwaantje tijdelijk ergens anders hebben gewoond en dat hun kinderen daar gedoopt zijn. Maar in Steenwijk of Oldemarkt zijn ze niet te vinden; in Blokzijl misschien of Weststellingwerf?

Ik veronderstel dat de oudste zoon van Karst Jacob heette, dat hij werd gedoopt in Peperga (?) en dat hij in 1711 of 1712 overleed. De tweede zoon was waarschijnlijk Harm, genoemd naar de vader van Zwaantje. Op 17 februari 1732 trouwt Harm Carsten Kuit in Steenwijkerwold met Lubbegien Jans, dochter van Jan Wolters, en zij krijgen een zoon Wolter (1734) en drie dochters, Swaentje (1736), Klasien (1739) en Merrigjen (1741). Harm Kuit, zijn vrouw Lubbe Jans en hun drie dochters worden vermeld in de Volkstelling van 1748 en wonen dan in het Westeinde van Steenwijkerwold, dichtbij Paasloo. Wolter wordt niet meer genoemd: hij is vroeg overleden of jong het huis uitgegaan om te gaan werken als knecht. Het derde kind van Karst Jacobs moet Andriesje zijn, die genoemd wordt naar de vermoedelijke moeder van Karst. Zij trouwt op 11 april 1733 in Oldemarkt met Harmen Jansz Jonas uit Steenwijk Ook zij worden genoemd in de Volkstelling van 1748: Andriesjen Carsten, vrouw van Harm Jonas, en de kinderen Swaentjen, Geesjen en Karste.

Na deze hypothetische maar geenszins fictieve kinderen van Karst Jacobs en Zwaantje Harms volgt een tweede drietal, waarvan vaststaat dat zij in Steenwijkerwold gedoopt zijn. De eerste (het vierde kind) is Jannes. Hij wordt gedoopt op 8 februari 1711 en trouwt op 9 april 1735 in Paasloo met Roelofje Pieters Beulink. Zij gaan eerst wonen in Peperga en na 1744 op Tuk in Steenwijkerwold, waar zij dan in het Lidmatenregister van de kerk worden bijgeschreven. Jannes Karsten Kuit wordt genoemd in de Volkstelling van 1748 met zijn vrouw en hun kinderen Rensje (1736), Zwaantje (1739) en Karst (1748); hun dochter Pietertje (1744) is dan al overleden. In 1753 wordt hun tweede zoon en laatste kind Pieter gedoopt. Als tweede wordt op 11 december 1712 Jacob gedoopt (Jacoop, zoon van kerst Jacoop) maar hij overlijdt niet lang daarna. Tenslotte wordt op 17 maart 1715 het derde kind gedoopt in Steenwijkerwold en opnieuw Jacob genoemd. Deze Jacob, waarschijnlijk het zesde kind van Karst Jacobs, trouwt op 27 juni 1745 in Steenwijkerwold met Jantien Jakoops; ruim drie maanden later wordt hun zoon Karst geboren.

Als Swaentien Herms bij of kort na de geboorte van Jacob in 1715 overlijdt, hertrouwt Karst Jacobs in september van datzelfde jaar. In het Trouwboek van Steenwijkerwold wordt het huwelijk als volgt vermeld: Karst Jacobs Kuijt weduwnaar van 't Wolt en Femmechien Jans te Steenwijk, getrout alhier. Uit dit huwelijk worden alsnog vier kinderen geboren: Jan, Aaltien, Kleis en Carst. Over de eerste drie is weinig bekend: Jan wordt gedoopt op 25 oktober 1716 en naar de vader van Femmigje genoemd, Aaltien wordt gedoopt op 25 januari 1719 en zal wel genoemd zijn naar de moeder van Femmigje, en van Kleis (= Klaas), gedoopt op 2 november 1721, is slechts bekend dat hij in 1748 knecht in Paasloo is en dan (nog) ongehuwd.

Begin 1724 wordt tenslotte Carst geboren, waarschijnlijk het tiende kind van Karst Jacobs en in ieder geval het vierde en laatste uit het huwelijk van Karst en Femmigjen. In het Doopboek van Steenwijkerwold staat: Anno 1724 Den 30 Janu is gedoopt de soon van karst Jakoop en femmegien Jans en is genaamt Carst en is door de vrou van Harmen breyder te doop gehouden omdat de vader dood was. Karst Jacobs is dus nog vóór de geboorte van zijn zoon overleden en daarom wordt de zoon naar zijn vader genoemd. Vader noch moeder zijn bij de doop aanwezig en waarschijnlijk wordt Karst ten doop gehouden door een schoonzus van Femmigjen, de vrouw van haar broer Harm Jans Breyder. Die wonen ook in Steenwijkerwold, hun dochter Marchien wordt daar in 1709 gedoopt. Het is overigens onzeker of Karst is geboren begin 1724 of eind 1723, gezien de datum van zijn doop. Met Karst gaat dit verhaal verder en krijgen we vastere grond onder de voeten.

3 Van Steenwijkerwold naar Paasloo

Over de jeugd van Karst weten we weinig. Na zijn vaders dood hertrouwt zijn moeder Femmigjen in december 1729 met Dirk Eleveld, soldaat; zij wordt dan weduwe op Tuk genoemd. Daarvóór is op 3 april 1729 in Steenwijkerwold een kind gedoopt met de naam Jantien, dogter van femme Jans Cuijt. In 1730 of kort daarna moet Femmigjen zijn overleden, want Dirk Eleveld trouwt opnieuw in 1731. Vanaf zijn zevende jaar is Karst dus wees. Mogelijk wordt hij dan enkele jaren in het gezin van zijn oom Harm Jans Breyder opgenomen. Als zijn zus Andriesje trouwt in 1733, ligt het voor de hand dat hij bij haar in Paaslo gaat wonen. Hij is dan 9 jaar.

De volgende aanwijzing over Karst vinden we in het Trouwboek van Oldemarkt, waar op 16 april 1746 een summiere aantekening staat over het voorgenomen huwelijk van Karst Karsten en Antjen Tobias. Leeftijd noch ouders worden vermeld en ook de familienaam ontbreekt, maar dat geldt voor alle huwelijken die in deze tijd in Oldemarkt worden opgetekend. Onderzoek van Doop- en Trouwboeken van Steenwijkerwold en Oldemarkt laat geen andere conclusie toe dan dat dit dezelfde Karst Karsten is die in 1724 is geboren en de namen van zijn kinderen bevestigen het. Hij woont dan in Paasloo, de buurtschap van Oldemarkt die aan Steenwijkerwold grenst.

Antjen Tobias is een dochter van Tobias Vos en Holde Pappes uit Oldemarkt; in de overlijdensakte van haar zoon Karst wordt zij Antje Tobias Vos genoemd. In het Doopboek van de Gereformeerde kerk van Oldemarkt wordt de doop van Antjen Tobias niet vermeld, evenmin als die van haar zus Trientje. Het is waarschijnlijk dat de ouders Doopsgezind waren en de kinderdoop afwezen. In de Kop van Overijssel woonden in die tijd veel Doopsgezinden. Trientje trouwt in 1755 met Tijsse Tjerks uit Oldelamer, en haar zonen Tobias (1755) en Tjerk (1759) worden wel kort na de geboorte in Oldemarkt gedoopt, net als de kinderen van Antjen. Vader Tobias Vos wordt in 1761 in Oldemarkt begraven; zijn vrouw Holde is waarschijnlijk tussen 1747 en 1755 overleden en moet tot haar dood een sterke Doopsgezinde invloed gevormd hebben.

Karst Karsten en Antjen Tobias trouwen op 8 mei 1746, gaan in Paasloo wonen en krijgen daar vier kinderen. Hun oudste zoon wordt gedoopt op 3 april 1747 en Pape genoemd, naar de vader van Holde Pappes, en dit versterkt het Doopsgezinde vermoeden, want anders was de oudste zoon Karst of Tobias genoemd. Tobias Vos leeft dan echter nog en kan dus niet vernoemd worden. Over Pape en zijn kinderen gaan de hoofdstukken 4 en 5.

De oudste dochter (het tweede kind) wordt pas ruim drie jaar na Pape geboren. Op 8 november 1750 wordt Femmigjen gedoopt in Steenwijkerwold en genoemd naar de moeder van Karst. Aangezien die niet meer in leven is, stuit de vernoeming niet op (Doopsgezinde) bezwaren. Femmigjen is het enige kind in dit gezin dat niet in Oldemarkt of Paasloo is gedoopt; het kan zijn dat er op dat moment geen dominee in Oldemarkt was. Verder zijn over deze dochter geen gegevens te vinden. Ze is niet getrouwd, want een huwelijk zou in Oldemarkt moeten zijn afgekondigd. Ook geen overlijdens- of begraafgegevens, maar dat zegt weinig want die werden niet systematisch bijgehouden, zeker niet in Oldemarkt. De conclusie moet zijn dat zij zoals veel kinderen in die tijd op jonge leeftijd is gestorven, en wel vóór 1779 want dan wordt weer een Femmigje Karsten geboren. Maar daaover later.

Bijna vier jaar na Femmigjen wordt opnieuw een dochter geboren en op 1 september 1754 gedoopt met de naam Sjoukjen. Op 26 oktober 1777 trouwt zij in Oldemarkt met Peter Hendriks Bijkerk van Paasloo en in de volgende jaren worden Hendrik, Karst en Geesjen Bijkerk geboren. Zij vallen buiten dit verhaal, maar er wonen nog steeds mensen met de naam Bijkerk (soms Bijker) in de regio.

In 1757 wordt in het gezin van Karst en Antjen een levenloos kind geboren en op 29 november 1758 volgt de geboorte van Karste, die wordt genoemd naar zijn grootvader Karst Jacobs, en wiens volledige naam luidt Karste Karsten (Kuit); in de streektaal wordt dat soms Kerste Kersten. Deze Karste is een centrale figuur in de genealogie van de familie met veel nakomelingen. Zijn verhaal wordt verteld vanaf hoofdstuk 7.

Tussen de tweede en de derde zoon zit weer een relatief lange tijd. Bijna vijf jaar na Karste, op 14 september 1763, wordt Jannes geboren en hij wordt kennelijk genoemd naar zijn oom Jannes in Steenwijkerwold. Ook Jannes is een belangrijke figuur in dit familieverhaal. Net zoals Karste krijgt hij een groot gezin, waarvan nog veel nakomelingen leven. Maar hun wegen gaan al vroeg uiteen omdat Jannes over de provinciegrens in Weststellingwerf werk vindt en zich daar later ook vestigt. Dit verhaal wordt verteld vanaf hoofdstuk 20.

Deze 'breuk' in het gezin kan waarschijnlijk niet los gezien worden van de dood van Antjen Tobias begin februari 1766. Haar overlijden wordt nergens vermeld, maar over haar begrafenis in Oldemarkt staat een notitie in het boek van de Diaconie. De 42-jarige Karst Karsten blijft achter met tenminste drie jonge kinderen. Alleen Pape werkt misschien al buitenshuis en Sjoukjen is met haar 11 jaar nog te jong om haar moeder te vervangen. Daarom besluit Karst te doen wat in die tijd gebruikelijk is: hertrouwen op korte termijn.

Nog in datzelfde jaar 1766, op 14 december, trouwt Karst Karsten met Vroukjen Meinen. In 1766 werkt zij in Paasloo en haar ouders zijn Meine Alberts en Marregjen Jans, maar over haar geboorte of doop zijn geen gegevens te vinden. Waarschijnlijk is zij geboren tussen 1736 en 1742 en was ze een stuk jonger dan Karst, maar zij is niet gedoopt in Oldemarkt of Steenwijkerwold; in Blokzijl misschien?

In september 1767 wordt in Paasloo haar zoon Meine geboren maar hij overlijdt na ruim een jaar. Kort daarna wordt op 9 juni 1769 weer een zoon geboren en opnieuw Meine genoemd. Deze Meine blijft de enige zoon van Karst en Vroukjen en de speciale relatie tussen moeder en zoon blijkt uit het feit dat Vroukjen na het overlijden van Karst nog vele jaren tot haar dood bij deze zoon zal blijven wonen. Het is ook opmerkelijk dat er in dit gezin een bijzondere band ontstaat tussen Meine en zijn halfbroer Jannes, die toch bijna zes jaar ouder is. Maar Jannes is pas twee als zijn moeder overlijdt en Vroukjen is voor hem altijd zijn moeder geweest. Na het verhaal van Jannes volgt in hoofdstuk 23 het verhaal van zijn halfbroer Meine Karsten.

Na Meine worden, telkens met lange tussenpozen, nog twee dochters geboren. Margjen wordt geboren op 15 december 1773 en natuurlijk genoemd naar de moeder van Vroukjen. Vijf jaar later, op 24 januari 1979, wordt de jongste dochter geboren en Femmigjen genoemd, naar de moeder van Karst. Hieruit blijkt dat de eerste Femmigjen van 1750 inmiddels is overleden.

De beide zussen Margjen en Femmigjen trouwen met twee broers, zonen van Jan Hendriks Schipper en Meintje Geerts Soetevent, een Doopsgezind gezin uit Giethoorn. Een derde zoon Hendrik woont in 1795 in Ossenzijl, waar hij werkt als turfmaker met zijn oudere broers Klaas en Louw. Femmigjen, de jongste van de beide zussen, trouwt op 15 januari 1797 in Oldemarkt met de ruim 10 jaar oudere Klaas Jans Schipper en schrijft haar naam dan als Kuyt. Rond 1803 wordt hun zoon Jan geboren, kort voor of na dat zij zich vestigen in het minder uitgeveende gebied van Oosterzee. Het blijft bij deze ene zoon, want als Femmigjen in 1809 op 30-jarige leeftijd in Echten (Fr) overlijdt laat zij een man en een kind na.

De oudere zus Margjen trouwt pas vier jaar na Femmigjen, rond 1801, met Louw Jans Schipper en zij wonen en werken in Ossenzijl en Spanga (Weststellingwerf) en krijgen daar 4 zonen, Jan, Karst, Albert en Gerrit (over dochters is niets bekend). Margjen heeft veel langer geleefd dan haar zus: zij is 85 als zij op 29 augustus 1859 in Spanga overlijdt. Haar kinderen noemen zich dan al Schippers, een naam die in Lemsterland en Weststellingwerf veel voorkomt en daardoor verder familieonderzoek bemoeilijkt. Toch levert dit onderzoek wel interessante resultaten op, omdat nazaten van de Schippers een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van de Vrije Zendingsgemeente in Nijetrijne. De VZG en de rol van de familie Kuit daarin krijgen aandacht in hoofdstukken 11 en 14. Daar zal blijken dat diverse afstammelingen van Karst Karsten generaties later weer bij elkaar komen.

Als we terugkijken op de levensloop van vader Karst Karsten zien we dat hij bij zijn eerste huwelijk 22 is, bij zijn tweede huwelijk 42 en bij de geboorte van zijn jongste dochter ongeveer 55. Op welke leeftijd hij is overleden weten we echter niet, omdat het Begraafboek van Oldemarkt hiaten bevat, vooral op het eind van de achttiende eeuw. Het is gestorven tussen de geboorte van Femmigjen in 1779 en de Volkstelling van 1795, waarin hij niet meer genoemd wordt.

Uit deze Volkstelling blijkt dat Vroukjen Meinen dan bij haar zoon Meine in Paasloo woont; zij blijft daar wonen tot haar dood op 5 mei 1814. Twee dagen later doet Meine aangifte in Oldemarkt en ondertekent met Meine Kuit. Deze handtekening vormt de sluitsteen op het eerste deel van het Kuit-verhaal