Antjen Tobias Vos

DE FAMILIE KUIT IN DE KOP VAN OVERIJSSEL

1 Inleiding

De geschiedenis van de familie Kuit bestaat uit twee delen. Het eerste deel is mythisch, komt voort uit de fantasie van de schrijver en wordt in deze inleiding verteld. Het tweede deel is historisch, gebaseerd op archiefonderzoek en behandelt de feiten. Wie uitsluitend in het laatste geïnteresseerd is, kan de inleiding dus overslaan en verder gaan met hoofdstuk 2.

Een onderzoek naar familienamen maakt snel duidelijk waar de oorsprong van de familie Kuit ligt. Iedere Kuit, die ooit als kind geplaagd is met zijn achternaam, weet dat 'kuit' iets te maken heeft met 'vis' (de associatie met de 'kuit' van het been wordt nooit gemaakt). We moeten het begin dan ook in de visserij zoeken. In de waterige Lage Landen betekent dat het westen, noorden of midden van ons land, langs de Noordzee of de Zuiderzee.

Een andere aanwijzing vinden we in het Nederlands Repertorium van Familienamen. Bij de volkstelling van 1947 waren er 650 dragers van de naam Kuit, waarvan 275 in Noord-Holland en 143 in Zuid-Holland. In Gelderland woonden er 74, in Overijssel 60 en in Utrecht 48; tenslotte nog 50 in de overige provincies. Ook raadpleging van het telefoonboek wijst duidelijk naar een concentratie in "Holland", waarbij naast (natuurlijk) Amsterdam vooral Katwijk in het oog springt.

De naam Kuit heeft waarschijnlijk met de 'visafslag' te maken zoals die o.a. plaats vond in Katwijk, nu in Zuid-Holland, vroeger liggend in het graafschap Holland. Hier heeft ongetwijfeld de oervader van de familie gewoond en van hem stammen veel 'Kuiten' af die daar nog steeds wonen. Een definitieve verbinding tussen deze 'Kuiten' en die in het navolgende overzicht kan echter niet gemaakt worden, omdat de eerste historische 'Kuit' in mijn verhaal al vóór 1700 in Overijssel woont en archiefonderzoek in doop- en trouwboeken meestal slechts informatie na 1700 oplevert. Maar de geschiedenis van de Republiek der 7 Provinciën rond 1600, aangevuld met enige verbeeldingskracht, maakt een reconstructie zeer wel mogelijk.

Toen Prins Maurits op het eind van de 16e eeuw vanuit Holland in oostelijke richting trok om door de Spanjaarden bezette steden te ontzetten, trok er een soldaat Kuit mee in zijn leger. In 1592 belegerde Maurits Steenwijk en zag kans de stad in te nemen. In de daaropvolgende tijd trokken zijn troepen rond in het Wold rond Steenwijk. Waarom soldaat Kuit daar achterbleef toen Maurits verder trok weet ik niet, maar verschillende motieven zijn denkbaar. Misschien behoorde hij tot een legereenheid die achterbleef om de vesting Steenwijk te versterken en weerstand te bieden aan een Spaanse heroveringspoging. Wellicht ook heeft hij een aardig meisje ontmoet in het Wold en is niet teruggekeerd naar zijn compagnie. Hij bleef achter en keerde niet naar Holland terug.

Gedurende een kleine honderd jaar hebben deze Kuit en zijn kinderen in Steenwijk of Steenwijkerwold gewoond. Heette de soldaat Jacob Kuit of gaf hij zijn zoon de naam Jacob? Een andere zoon (of kleinzoon) heette Karst, namen die afkomstig waren van zijn vader of schoonvader. Het zijn de namen waaronder 'Kuiten' rond 1700 in die streek bekend waren. Hoewel het in de streek gebruikelijk was voornamen te koppelen aan patroniemen (de naam van de vader), werd de familienaam Kuit toch incidenteel door enkele leden van de familie gebruikt en bleef zo bestaan.

Er is nog een alternatieve geschiedenis, die op een andere oorsprong duidt. Volgens het Meertens Instituut in Amsterdam wordt de naam Kuit voor het eerst genoemd in 1559. Ene Geert Kuyt, ongeveer 70 jaar oud, geboren en steeds gewoond hebbend in het kerspel Bathmen bij Deventer, is dan vermoedelijk pachter op de "Hof te Loo". Aan de geslachtsnaam Kuit, aanvankelijk ook als Cuyts vermeld, is de naam Kuit voor het erve te danken. Aldus R. Boonstra in "De buurschap Loo, westelijk gedeelte", in het Verenigingsblad van de Oudheidkundige Kring Bathmen, Jaargang 17 (1997), nr. 4, p. 15. Het wetenschappelijke karakter van deze gegevens maakt de oorsprong echter niet waarschijnlijker.