Trojden, King of Lithuania 1270 – 1281

There are three different versions of who are Giedymin's - Gediminas' father, grandfather and great-grandfather:

1. Polish-Lithuanian version: Pucuwerus Rex Lethowie, Trojden and Wołk.
2. Samogitian version: Butvydas - Pucuwerus, Dausprungas - Dowsprunk and Ringaudas - Ryngold.
3. Russian version: Витень - Witeń, Пройденъ - Projden and Видъ - Wid.

And these three versions are contradictory and irreconcilable, and this controversy will continue forever.

Trojden, Trojnat (Serg. Thoreiden[1], Old Russian. Троиден, Тренѧт[2]), later called Lithuanian Trojden[a] (d. 1282) – Duke of Kernav until 1269, then Grand Duke Lithuanian in 1269–1282. During his lifetime he waged numerous wars with all his neighbors; The State of the Teutonic Order, Poland in the period of the fragmentation of districts and Halych-Włodzimierz Ruthenia. Despite the fact that he carried out several successful plundering campaigns on Polish territory, the marriage of his daughter, Zofia Gaudemunda, to the Duke of Masovia, Bolesław I, initiated the rapprochement policy of both nations.

His reign ended a seven-year period of unrest following the assassination of Mindaugas in 1263. He extended the Grand Duchy to the areas of Yotvingia and Semgallia and strengthened his rule in Black Ruthenia. Unlike Mindaugas, Trojden did not focus on the eastward expansion of the Grand Duchy of Lithuania. During his reign, the capital of the Great Lithuanian state was Kiernów.

The authors of various chronicles describe Trojden in an extremely offensive way. For example, the Volhynian chronicle describes him as a traitor and a madman. These remarks were most likely caused by the military policy pursued by the grand duke[3].

He was responsible for the death of Otto von Luttenberg (English) and Ernst von Ratzeburg (English) - masters of the Livonian Order, as well as the vice-master - Andrzej Westfalski (owner). The very circumstance of Trojden's death is not fully established. The rise to power as well. It is known that he came from Aukštaitija, because before the grand ducal power he was the Duke of Kernav.

Titles

In the text of the Livonian Rhymed Chronicle (eng.), drawn up in the years 1180-1343, Trojden is referred to as "the king of Trojden, the ruler of Lithuania" (with the arithmetic: kunic Thoreiden, der hêrre in Lettowen)[1].

The exact wording in the text[4]:

(...)
des landes marshalc der wart sider
in daz lant hin duder
kunic Thoreiden gestant,
der hêrre in Lettowen was genant.
dâ vacht er einen kampf durch nôt,
die kempfen bliben beide tôt.
(...)

History
1268 – 1269

Expansion of the state of the Teutonic Order, including the Livonian Order and the Teutonic Order in 1260
In 1268, the Grand Duchy of Lithuania was ruled by Szvarno, the son of the prince of Halych Ruthenia - Daniel - coming from the Rurykowicz dynasty, who was also the legal heir to the throne. In the same year, at the head of the Greater Lithuanian opposition, Trojden acted against him. The official reason for the revolt was the fear of losing the sovereignty of the Grand Duchy of Lithuania. After bloody fights in which three Trojden brothers (Borza, Lesii and Swelken[5]%29 were killed, Szwarno was repulsed and soon made his life in Chełm. A year later, in 1269, after the end of the victorious rebellion, Trojden became the ruler of Lithuania. During his reign, an aggressive policy directed hostile towards his neighbors, the Grand Duchy of Lithuania, began[6].

In the winter of 1270, a large force of the Grand Duchy of Lithuania led by Trojden appeared in Semgalla, which was under the rule of the Livonian part of the Teutonic Order - the Livonian Order. Upon learning of this, the master of the Livonian Order, Otto von Luttenberg, ordered the retreat of the Teutonic army from the then expedition towards Livonia. In the meantime, Great Lithuanian troops rushed across the frozen sea to Osilia, plundering there[7].

The bishops of Leal and Dorpat gathered the brothers of the Order, and with the help of the already formed troops, Otto von Luttenberg entered the Estonian Age, where he was joined by the vassals of the Danish king of Estonia. Together, it was decided to launch an expedition to Osilia against the Lithuanians who were robbing it, but they had already withdrawn from the island[7].

The two armies met on February 16, 1270 seven kilometers from the coast, at sea. At the sight of the enemy, the troops of the Grand Duchy of Lithuania set up a barricade of sledges[b]. The Master of the Livonian Order placed the brothers under his personal command in the center of the army, the forces of the bishops on the left flank, and the vassals of the Danish king under the command of Lord Siverith of Rewla on the right flank. Both the attack of the Teutonic center and the auxiliary attacks from the wings on the barricade created by the Lithuanian army failed. The horses of the knights died during the assault on the sleigh, the survivors had to fight on foot. The bloody battle ended with the defeat of the Livonian Order and their allies. According to the author of the Livonian chronicle from the 13th century, master Otto von Luttenberg, fifty, died in battle eight and two brothers of the Order and six hundred other military men. The author of the chronicle calculated the losses of the pagans at 1.6 thousand. The Polish historian, Henryk Paszkiewicz, estimated that the reason for the Great Lithuanian expedition to Livonia was the desire to relieve the area of Semgalli attacked by the Teutonic Knights[7].

Trojden led another attack on Livonia in the summer of 1270. Standing at the head of the order since the death of Otto von Luttenberg, vice-master Andrzej Westfalski (owner), despite the small forces at his disposal, decided to face the invaders. He died in battle together with twenty brothers of the order[7].

1272 – 1277

Trojden and Hanna Mazowiecka in a drawing by Michał Andriolli from 1882
Despite numerous failures, the Teutonic Knights continued their attack on the territory of Semgallia, capturing its strongholds of Terweten and Mesoten and forcing the Semgallians to pay tithes[c]. In the winter, between 1272 and 1273, the Lithuanian army set off on another plundering expedition to Livonia, but this time the army of the Order won over the Lithuanians. The new Livonian master, Ernst von Ratzeburg, advanced with his army up the Daugava River and reached the old fortress of Daugavpilis (now Daugavpils). Here on the mountain he called a council with his brothers, during which it was decided to build a castle on it. After building and supplying the Daugavpils crew, the master withdrew to Livonia. The main role of the new castle can be seen in the threat it posed to Dziawołtwa(lit.)[7]. The exact date of this action is unknown. Some historians argue for 1273, others for 1274, and finally Robert Krumbholtz argues for 1275. However, soon after the departure of the master's army, Lithuanians and Ruthenians under the command of Trojden attacked the newly built castle. Despite the ferocity of the attacks, the shelling of the fortress by four ballistae, the month-long siege did not end in success for the grand duke. Until 1279, there were no major clashes on the Livonian-Lithuanian front, although there were minor looting attacks, as evidenced by a letter sent by the Bishop of Dorpad, Friedrich, the Danish governor Eilard, and the inhabitants of Riga to the German Lübeck, in which they complained about plundering by Ruthenians and Lithuanians on merchants following the Daugava[8].

Model of the no longer existing castle in Dynaburg
During the rule of Trojden, in 1274, the great Prussian uprising was suppressed by the Teutonic Knights. Two years later, in 1276, the Teutonic Order thwarted the insurrection attempts of the Pogezans, who were one of the Prussian tribes, and immediately began fighting for Nadrowia and Skalowia. The Grand Duchy of Lithuania did not help these lands because of the fights with the Duchy of Halych and Vladimir, despite the fact that these lands in the years of the reign of Rev. lit. Mindaugas recognized his sovereignty over their territories[9].

Trojden's policy made relations with all its neighbors unfavorable. The Grand Duke was obliged not only to fight for the consolidation of the state, which was in a state of disintegration after the period of chaos in 1263–1269, but also to wage wars on all fronts. His coming to power meant driving the forces of the principality of Halych and Vladimir out of Lithuania. Hence, Trojden's contacts with the princes of this Ruthenian land were bad from the very beginning. The skirmishes lasting from 1274 turned into a war, during which in 1275 the princes of Halych asked for help from their sovereign - the Tatar Horde[d]. W. Fr. lit. emerged victorious from the war, the southern borders of the state were defended and even strengthened, settling in Black Ruthenia the Prusians, Sudawians and Skalows who had suffered in clashes with the Teutonic Knights[10].

One of the chroniclers of the Teutonic Order stated that the Teutonic attacks on Nadrowia and Skalowia resulted in permanent depopulation of these lands and the escape of some inhabitants to the territory of the Grand Duchy of Lithuania. From the Chronicle of Ipatijewski we learn that around 1276 the Prusai fled their homeland to Trojden, which settled them in Grodno and Słonim[11].

Merchants from the Grand Duchy of Lithuania traded with the townspeople from Livonia, especially from Riga, and with the Teutonic Knights themselves. Mindaugas, the predecessor of Trojden, granted trade privileges to merchants from Riga in 1253. In the same decade, the pagan Samogitians concluded a two-year truce with the order, during which they presumably traded widely with the enemy. Trade between Riga and Lithuania continued even after Mindaugas' apostasy. Trojden agreed terms with the inhabitants of Livonia between 1275 and 1277. The Teutonic Knights considered trade between the Grand Duchy of Lithuania and Riga to be an acceptable trade exchange that had been going on for a long time, despite existing disputes[12].

1277 – 1278
According to Ronik Traski and one version of Rocznik Małopolski, in 1277, after a four-year break from the last attack, there was another invasion of the Grand Duchy of Lithuania on Kujawy and the land of Łęczyca, which at that time belonged to Leszek the Black. The Polish historian Jan Długosz wrote in his chronicles that the Grand Duchy of Lithuania took 40,000 people and a lot of cattle for this expedition, however, historians of the time claim that these figures are inflated. The invasion led by Trojden (although it is possible that the attack was led by Trojden's brother - Syrpuć) could be connected with the ongoing expedition of the Yotvingians to the Chełmno land in the country of the Teutonic Order. Army of W. Fr. lit. passed through Mazovia. The invasion of the districts of the younger Kazimierzowice (sons of Casimir I of Kujawy) coincided with the conclusion of an agreement between Włodzimierz Wasilkowicz (a relative of Perejasława) and Trojden. Therefore, the invasion did not affect Mazovia. According to Jan Wierzki, the invasion took place with the consent of Konrad II, as evidenced by the sparing of Mazovia by the Lithuanians in the autumn of 1277[13].

According to the Chronicle of Halych-Volhynia, already in 1278 the Grand Duchy of Lithuania attacked the Lublin land - Trojden sent his brother Syrpuć there. The Świętokrzyski Yearbook (written about a hundred years later from the above-mentioned events) stated that Leszek the Black won the Great Lithuanian army at Rivne in 1278. According to J. Wierzski, two different pieces of information were combined in the yearbook, but Prince Leszek actually defeated the Lithuanians in the Łuków land, perhaps returning from the vicinity of Lublin and acting in agreement with Konrad II. However, there are different opinions in historiography about the Lithuanian expedition in 1278[14].

1279 – 1281

Remains of the stronghold of Kernów, the center of power of the Grand Duke of Trojden (ca. 13th century)
The aforementioned Livonian master Ernst von Ratzeburg, responsible for the construction of the castle in Daugavpils, convened a council in Riga at the beginning of 1279. It was then decided to arrange another military expedition against the Grand Duchy of Lithuania (raise). They took part in it; Danish governor from Revala, Eilard von Oberg (Eliart Hoberg), Estonians, Curians and Semgallians. The Teutonic army plundered the center of the Great Lithuanian state, which was the property of Trojden itself, and after its devastation, not encountering resistance, retreated towards Livonia[15]. They managed to reach the Daugava River, just outside Aizkraukle (German: Ascheraden) in the Teutonic state, where on March 5, 1279 they were reached by Great Lithuanian troops under the command of the Grand Duke[16][15].

 Main article: Battle of Aizkraukle.

During a fierce battle between the army of the Grand Duchy of Lithuania and the army of the State of the Teutonic Order, the Semigallians secretly left the battlefield[15]. Trojden, on the other hand, won such a spectacular victory that Ernest von Rassberg himself paid for this raid with his life[6].

Baltic tribes in the early 13th century
According to the author of the Livonian Chronicle, brother Eilard von Oberg fought bravely among the Teutonic Knights, who, after the death of master Ernest, tried to break through the surrounding Lithuanians. These efforts proved futile. On the battlefield, apart from Master Ernest, the Danish governor and seventy-one knights also fell. The direct consequence of the defeat of the order was the recognition by the Semgalese prince Nameisis (Eng.) (Nameise) of the supremacy of Trojden and the outbreak of the Semgallian uprising against the Teutonic Knights[6].

Nameisis was one of the most active warlords at the end of Trojden's reign[16]. In the spring of 1279, Nameise captured Terweten, gave one of the Teutonic Knights captured in the castle to the gods, and sent the other fifteen as a gift to Trojden. The Semgallians strengthened themselves in Dobelach, Racketen (now Zagarie) and Sidobren[7].

In the same year, the Tatars attacked Nowogródek, while the Ruthenian troops attacked Grodno. However, the army of the Grand Duchy of Lithuania put up strong resistance, and therefore the siege of both strongholds did not bring success to the attackers[17].

In 1279, Bolesław II, the Duke of Mazovia, also concluded an agreement with the Grand Duchy of Lithuania, marrying Zofia Gaudemunda, daughter of the Grand Lithuanian Duke Trojden, perhaps also changing the existing political line adopted by Princess Perejasława, based on an alliance with the princes of Halych - Włodzimierz. The events of 1279 could thus shake the existing Mazovian policy[18].

In the winter at the turn of 1279 and 1280, the Vogt of Goldynga, Johann von Ochtenhusen, unsuccessfully attacked Döhlen, while retreating he was chased by Nameisis. In retaliation, a detachment under the command of the Semgallian prince in the winter of 1280/1281 plundered the Livonian territories on the Daugava River. In the summer of 1281, master Konrad von Feuchwangen, at the head of a force composed of brothers, pilgrims and vassals of the Danish king from Estonia, reached Terweten by ship. The Germans besieging the stronghold were attacked by Great Lithuanian troops under the command of Trojden. The skirmish ended with the victory of the Teutonic Knights, who, however, did not dare to pursue the pagans. The order's raids must have proved burdensome for the Semgallians, since in August 1281 they asked for peace and agreed to vassalage, and Nameisis himself had to flee to the Grand Duchy of Lithuania[19].

The last mention of Trojden comes from 1281, when it was conquered castle in Jersice(eng.) and exchanged it for the castle of Dynaburg belonging to the order[need footnote].

Death
hypotheses
Chronicle of Bychowiec
The events presented in the diary of Michał Kazimierz Radziwiłł (1702–1762) show that Trojden's alleged brother, Dowmont, bribed six assassins. The assassins disguised as peasants approached the grand duke as he emerged from the baths, pretending to come to him with a request. When Trojden let them in, they rushed at him unexpectedly and killed him with previously hidden knives[20]. The incident was supposed to have taken place in 1283[21]. This version is also described in two historical sources from the 14th century, the Chronicle of Bychowiec[22] and the Chronicle of Lithuanian and Samogitian(Russian)[23]. Dowmont was then to be murdered by the alleged son of Trojden, Lavras[22][23]. Maciej Stryjkowski, probably based on Kronika Bychowiec, also described the discussed course of events in this way[24].

Volyn Chronicle
The Volhynian Chronicle contains a different provision on this subject, describing Trojden as the first of all the great Lithuanian dukes who died a natural death[25].

Ignacy Danilowicz
In 1282, Trojden was murdered by two mercenaries, Stumand and Gildzera (Girdel, Girdził, Girdello), who were expelled from the country after their crime and sought shelter among the Teutonic Knights. There are speculations that both were secretly sent by Poliusz (Polusz, Pelus), one of the princes of Nalsza[26].

Facts
The specific date of death of Grand Duke Trojden and its circumstances are not included in any reliable historical source[need footnote].

Tests
Although the exact date of Trojden is not known, it should be noted that the last historical mention of Trojden dates back to 1281, and another Lithuanian Grand Duke, Dovmont, became one in 1282. This means that Trojden must have died at the turn of these two dates [needed footnote].

Family
hypotheses
Chronicle of Bychowiec
According to the information contained in the Chronicle of Bychowiec, Prince Skirmont left behind two sons - Trabus (Trab[e]%29 and Giligin. Giligin died prematurely, leaving a son, Roman (Romunda[f]), who also died quickly. Roman was to leave behind five sons; Narimont (Narymunt), Dowmont (Dowmunt), Holshan (Holsza[g]), Giedrus and Troyden (Trojdena)[h][22][21]. According to Antoni Ślizień, Trabus was only supposed to act as a guardian of Roman's sons[27]. The information contained in this chronicle is also supported by Wojciech Kojałowicz[28].

Maciej Stryjkowski, probably because of the same theory, mentioning Roman as Trojden's father, refers to him as Trojden Romanowicz (Romuntowicz), due to patronymic surnames, i.e. surnames formed on the basis of the father's name, common in the Grand Duchy of Lithuania[28]. Trojden was said to have left his son Ławras (Romunt), who supposedly became a Ruthenian chernce (a monk of the Eastern rite) and did not fight for the grand ducal power[21][29].

Volyn Chronicle
The Wołyń Chronicle mentions three brothers of Trojden, killed by Wasylek. The analysis of the chronicle shows that, contrary to the views appearing in the literature[i][30], the three brothers of Trojden, killed by Wasylek, were not identical with Borza (Barza[31]), Syrpuć (Sirputij), Ljesij (Ljesij) and Swelken (Swilkel)[32][30]. For all four are mentioned as active people during the reign of Trojden, moreover, the chronicler calls them Christians and paints a positive image of them. This means that we are dealing with another, this time anonymous, brothers of Trojden, who died before 1269 at the latest, and Trojden himself had a total of 7 brothers[30].

In this chronicle, Trojden was described as Mindaugas' nephew, and his father's name was not given[30].

Oswald Balzer
Oswald Balzer, put forward a hypothesis that shortly after 1238 the Masovian princess Ludmiła, daughter of Konrad I of Masovia, married Trojden, however, this theory was consistently rejected by subsequent historians[32].

The remaining
Some sources attribute five brothers to Trojden[29]. Some chroniclers claim, however, that he was the son of Trabus[28].

Facts
The existence of three Trojden brothers[6], Borza, Lesii and Swelken[5], who died in power struggles with Szwarn[6], can be confirmed from early historical sources. Another documented brother is a certain Syrpuć, whom Trojden sends into numerous battles for the Grand Duchy of Lithuania[13][14].

Trojden also had a daughter, Zofia Gaudemunda, married to Bolesław II of Mazovia from the Piast dynasty. For this reason, it is also logical to conclude that Trojden had a wife, but her name remains unknown[18].

Information about Trojden's parents has not been preserved in any historical sources known to us at present[33].

Tests

The image of Trojden from 1908, by Mieczysław Barwicki.
Władysław Semkowicz, through the analysis of historical sources and with the help of topographic research, proves that some noble families, originating from indigenous from the Grand Duchy of Lithuania may have Trojden himself as their ancestor.

According to Semkowicz, everything begins with the seal of Krystyn Ościk - a boyar, adopted into the Polish coat of arms of Trąby during the Union of Horodło in 1413. This seal contains an inscription in the rim, defining Krystyn Ościk as coming from Kiernów ("de Kernow"[j]). It is known that Kiernów was an ancient ducal stronghold, which until 1392 was the seat of a separate Duke of Kiernów, and also a grand duke's estate, governed by governors and the capital of the Kernów poviat.

Krystyn Ościk's testament from 1442, discovered in the form of a regest in one of the inventories of the Nieświeski archive, introduces a new light here. In this testament, Ościk bequeathed to his three sons a number of villages, namely: Upniki, Muśniki, Szeszole, Szyrwinty and Berże on the river Szyrwinta. Examination of the topography of the settlements mentioned here shows that they all lie in the territory of Kieranów, i.e. within the district of Kieranów, and formerly in the duchy of Kiernav[k][34].

On this territory, three more villages can be found, belonging to the Ościk family. First, Dewklebiszki on the river Dukszta, where Ościk secured a dowry for his wife Anna. The second town does not exist today, but its location can be determined on the basis of one of the Teutonic raids. Because in 1385, the Teutonic expedition towards Wiłkomierz led through Kiernów. The village of Syrpuciszki (Sirputtendorf in German) was situated on this road (on the Świąt River), two miles from Helwan and one mile from Wiłkomierz. The name of this place, also located in the territory of Kernów, arouses interest because of the name placed in it, which is not confirmed in any written sources of Ościk's father - Syrpucia[l]. According to the historian, this fact is supposed to speak for the historicity of Syrpuć, and therefore Syrpuć is to cease to be only a legendary ancestor of noble families who lived later, considering him a member of their families[34].

Semkowicz states that this circumstance definitely strengthens the credibility of the ancestral tradition of the family in question, and also prompts a search of the area of Kiernów, because of another grandfather Ościk, and thus Syrpuć's father, Wirszuł, existing only in family traditions. The result of the search is the discovery of a settlement called Wirszuliszki near Kiernów itself - in the opinion of the historian - undoubtedly remaining in connection with the hitherto legendary Wirszuł. In addition, Wirszuł lost the status of a legendary figure for another reason, because in a document by Olgierd Giedyminowicz from 1359, published by Dr. Antoni Prochaska in Kwartalnik Historyczny from 1904, a certain "prince Wirszuł Lizdejki" is mentioned among other witnesses of this document. This is an extremely important detail, firstly, because it confirms the family tradition about the origin of the Ościk and Radziwiłł family from Lizdejka, the famous Great Lithuanian high priest from the times of Gediminas[35].

It is also necessary to turn to Kiernów in search of further ancestors of the family. Carried out by min. Władysław Semkowicz, research shows that Kiernów was at the end of the 13th century (around 1280) the seat of tribal princes, Trojden and Syrpuć. Semkowicz supposes that the second of them, i.e. Syrpuć, was the ancestor of the Ościk, Radziwiłł, Sudymuntowicz families, and probably the Dziewiałtowskis related to them, which is strongly supported by the name Syrpucia, repeated in the Ościkowicz family later, at the end of the 14th century (see: Syrpuć, Krystyna Ościk's father), and in the 16th century appearing as a nickname for members of this family. In addition, the relationship of Syrpuć with Kiernów - the undoubted cradle of the family[35]. The mere connection of these families with Prince Syrpuć gives us a logical conclusion of their kinship with Trojden, as both are historically proven brothers.

The family tree drawn up by Władysław Semkowicz is as follows[36]:

Radziwill
Ościkowicz

Radziwills

Stanislaus
Ościkowicz

Ościkowicze

Trojden

Michael
Ościkowicz

?

Christine
Ościk

Bartholomew
Ościkowicz

sirup

Lizdejko

Wirszyłło

sirup

Dorgi

Sudymunt
Dorgiewicz

Sudymuntowicze

Waist

Christmas Eve

Gintowt

Nineteen

W. Semkowicz's tree is then supplemented by the authors of the 11th volume of Acta Baltico-Slavica, noting that it was prepared on the basis of the latest historical research[33]:

Borza

Christine
Ościk

Trojden

Wirszyłło

sirup

?

sirup

Lizdejko

Dorgi

Lesia

Poor

Swelken

Origin
hypotheses
Chronicle of Bychowiec
The author of the Bychowiec Chronicle associates Trojden with the Skirmuntowicz family, because according to him, Skirmunt was supposed to be the grandfather of Trojden. In addition, he attributes to him the rule over the principality of Yatvia (Old Russian. Jatwizsk) and Dajnów (Old Russian. Doynowa) and the founding of the city of Rajgród (Old Russian. Rayhorod) in the Duchy of Dajnów[21]. Probably due to the location of Rajgród in Podlasie, Maciej Stryjkowski, in addition to the aforementioned principalities, calls him the Duke of Podlasie[28].

Volyn Chronicle
In the Wołyńska Chronicle, he was described as Mendog's nephew, which means that Trojden was related to the Ryngoldowicz family, descended from the legendary Ryngold[30].

Tests
He probably came from Aukštaitija, because before assuming the grand ducal power, he called himself the Duke of Kernav. Topographic research confirms this, due to the existence of the villages of Traideniai (Druskieniki) and Traižiūnai in the Utena region [needed footnote].

Ethnicity
The historian Pawel Urban (Russian) in his book "Ancient Castes" notes that the name Trojden has indisputably a purely Slavic origin[37]. Mikołaj Jermalowicz(eng.)[23] is of the same opinion.

Control
The reign of Trojden (light green) during the reign of other Grand Dukes of Lithuania[38].

Commemoration
The character of Trojden appears in the drama from 1832 entitled Mindowe, by Juliusz Słowacki[39]. In 1976, the drama was given a performance of the same name, directed by Bernard Ford Hanaoka, with Michał Grudziński playing the role of Trojden[40]. On September 25, 2022, a radio play of a given literary work was also held in Channel Two of Polish Radio, issues of Trojden were read by Piotr Polak[41].

Trojden also appears in the epic poem by Józef Ignacy Kraszewski entitled Anafielas, published in 1843–1846[42].

See also
Gediminas
list of Polish princely families

Comments

 Due to an attempt by historians to distinguish the discussed Trojden from Trojden I, who lived in the 13th century - the duke of Czersk and Warsaw.

 The knight writing the Livonian Chronicle, named Alnpeke, praised this maneuver.

 March, 1271.

 This situation was repeated in 1279.

 In the Universal Encyclopedia he is referred to as Trab.

 Antoni Ślizień called him Romund in his work.

 Antoni Ślizień named him Zbolsz in his work.

 Narymont, Dowmont, Holszan, Giedrusa and Troyden are the exact versions of the names from the chronicle of Bychowiec

 see for example: Літопис руський, p. 428; Галицко-Волынская летопись [2005], p. 333.

 Pan na Kieranów or "from Kieranów". This is analogous to other terms of this type, such as Butrym de Zyrmuny. The inscription on the seal itself was written in Latin.

 This argument is to confirm that the villages located in the former ducal territory should belong to the descendants of the princes ruling in a given principality (in this case, it is the Duchy of Kernav).

 Most of the places in the Grand Duchy of Lithuania had a distinct origin. 

Footnotes

historia.lv ↓.

Dąbrowski, Jusupović 2017 ↓, s. 447–475.

EP 1867 ↓, s. 559–560.

Meyer 1876 ↓, s. 215.

Janonienė, Račiūnaitė, Iršėnas, Butrimas 2015 ↓, s. 58–59.

Ochmański 1990 ↓, s. 52.

Prekop 2014 ↓, s. 47.

Prekop 2014 ↓, s. 47–48.

Kuncevicius, Kiaupa, Kiaupienė 2007 ↓, s. 74.

Kuncevicius, Kiaupa, Kiaupienė 2007 ↓, s. 73.

Prekop 2014 ↓, s. 48–49.

Rowell 2017 ↓, s. 103.

Teterycz-Puzio 2015 ↓, s. 44–45.

Teterycz-Puzio 2015 ↓, s. 45.

Prekop 2014 ↓, s. 50.

Kuncevicius, Kiaupa, Kiaupienė 2007 ↓, s. 73–74.

Podhorodecki 2008 ↓, s. 41.

Teterycz-Puzio 2015 ↓, s. 47.

Prekop 2014 ↓, s. 51.

Kotłubaj 1857 ↓, s. 7.

Narbutt 1846 ↓, s. 11.

litopys.org.ua ↓.

Jermałowicz 1990 ↓, s. 333.

Stryjkowski 1846 ↓, s. 327.

Kański 2018 ↓, s. 98.

Daniłowicz 1860 ↓, s. 120.

Ślizień 1878 ↓, s. 9.

EP 1867 ↓, s. 559.

EP 1867 ↓, s. 561.

Dąbrowski, Jusupović 2017 ↓, s. 475.

Dąbrowski, Jusupović 2017 ↓, s. 684.

Teler 2018 ↓.

ABS 1977 ↓, s. 328.

Semkowicz 1921 ↓, s. 43.

Semkowicz 1921 ↓, s. 44.

Semkowicz 1921 ↓, s. 47.

Urban 2001 ↓, s. 49.

Rowell 2017 ↓.

Słowacki 1832 ↓.

TVP 2022 ↓.

booklips.pl ↓.

Kraszewski 2015 ↓, s. 280.

Bibliografia
Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiej Rusi, t. 1, Warszawa: Gustaw Leon Glücksberg, 1846, s. 516.
Narbutt T., Kronika Litewska, Sporządzone 15.12.1834 w Szawrach, Wilno: Ruben Rafałowicz, 1846, s. 98.
Daniłowicz I., Skarbiec diplomatów, t. 1, Wilno: Drukarnia A.H. Kirkora i sp., 1860, s. 391.
Encyklopedja powszechna, t. 25, Warszawa: Samuel Orgelbrand, 1867, s. 998.
Meyer L., Livländische Reimchronik mit Anmerkungen, Namenverzeichniss und Glossar, Paderborn: Schönningh, 1876, s. 416.
Ślizień A., Litwa do Unii Lubelskiej, Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1878, s. 57.
Kotłubaj E., Galerja Nieświeżska portretów Radziwiłłowskich, Wilno: Księgarnia Izaaka Krasnosielskiego, 1857, s. 558.
Semkowicz W., Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. 1920, t. V, Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1921, s. 137.
Acta Baltico-Slavica, t. 11, Białystok: Zakład Norodowy imienia Ossolińskich, 1977.
Ochmański J., Historia Litwy, wydanie III, Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 395, ISBN 83-04-03107-8, ISBN 978-83-04-03107-4.
Jermałowicz M., Starożytna Białoruś: okres połocki i nowogrodzki, Mastatskaia lit-ra, 1990, s. 365, ISBN 5-340-00614-X, ISBN 978-5-340-00614-1.
Urban P., Starożytne kasty: język, pochodzenie etniczne, Тэхналогія, 2001, s. 215, ISBN 985-458-050-4, ISBN 978-985-458-050-0.
Kuncevicius A., Kiaupa Z., Kiaupienė J., Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 386, ISBN 978-83-01-15190-4.
Podhorodecki L., Kulikowe Pole 1380, Bellona, 2008, s. 183, ISBN 978-83-11-11040-3, ISBN 978-83-11-11040-3.
Prekop D., Wojna zakonu krzyżackiego z Litwą w latach 1283–1325, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 188, ISBN 978-83-778-0871-9.
Teterycz-Puzio A., Bolesław II Mazowiecki - na szlakach ku jedności, Wydawnictwo Avalon, 2015, s. 193, ISBN 83-7730-152-0, ISBN 978-83-7730-152-4.
Janonienė R. i inni, The Lithuanian Millenium: History, Art and Culture, VDA leidykla, 2015, s. 692, ISBN 609-447-097-4, ISBN 978-609-447-097-4.
Kraszewski J., Anafielas, Helion, 2015, s. 474, ISBN 83-285-5612-X, ISBN 978-83-285-5612-6.
Rowell S.Ch., Pogańskie imperium: litewska dominacja w Europie Środkowo-Wschodniej 1295-1345, Wydawnictwo Napoleon V, 2017, s. 375, ISBN 83-65855-28-3, ISBN 978-83-65855-28-2.
Dąbrowski D., Jusupović A., Pomniki Dziejowe Polski: Kronika halicko-wołyńska, t. XVI, Seria II, Kraków–Warszawa: Polska Akademia Umiejętności, 2017, s. 842, ISBN 978-83-7676-251-7.
Kański J.J., History of Russia and Eastern Europe, Troubador Publishing Ltd, 2018, s. 256, ISBN 1-78901-669-X, ISBN 978-1-78901-669-7.

Trojden, Trojnat (śrgniem. Thoreiden[1], starorus. Троиден, Тренѧт[2]), zwany później Trojdenem Litewskim[a] (zm. 1282) – książę kiernowski do 1269 roku, a następnie wielki książę litewski w latach 1269–1282. Za życia prowadził liczne wojny ze wszystkimi swoimi sąsiadami; Państwem Zakonu Krzyżackiego, Polską w okresie rozbicia dzielnicowego i Rusią halicko-włodzimierską. Pomimo, że przeprowadził kilka udanych kampanii łupieżczych na terytorium Polski, ślubem swojej córki, Zofii Gaudemundy, z księciem mazowieckim, Bolesławem I, zapoczątkował politykę zbliżeniową obu narodów.

Jego panowanie zakończyło siedmioletni okres niepokojów po zamachu na Mendoga w 1263 roku. Rozszerzył Wielkie Księstwo o tereny Jaćwieży i Semgalii oraz wzmocnił swoje panowanie na Rusi Czarnej. W przeciwieństwie do Mendoga, Trojden nie koncentrował się na ekspansji Wielkiego Księstwa Litewskiego na wschód. W czasach jego panowania, stolicą państwa wielkolitewskiego był Kiernów.

Autorzy różnych kronik opisują Trojdena w sposób wyjątkowo obraźliwy. Przykładowo, latopis wołyński określa go mianem zdrajcy i szaleńca. Uwagi te najprawdopodobniej były spowodowane wojenną polityką prowadzoną przez wielkiego księcia[3].

Był odpowiedzialny za śmierć Ottona von Luttenberg(ang.) i Ernsta von Ratzeburg(ang.) – mistrzów zakonu kawalerów mieczowych, a także wicemistrza – Andrzeja Westfalskiego(wł.). Sama okoliczność śmierć Trojdena nie jest jest do końca ustalona. Podłoże dojścia do władzy również. Wiadomo, że pochodził z Auksztoty, gdyż przed władzą wielkoksiążęcą był księciem kiernowskim.

Tytuły

W tekście Inflanckiej Kroniki Rymowanej(ang.), sporządzonej w latach 1180–1343, Trojden jest określany jako „król Trojden, władca Litwy” (z śrgniem.: kunic Thoreiden, der hêrre in Lettowen)[1].

Dokładny zapis w tekście[4]:

(...)
des landes marschalc der wart sider
in daz lant hin nider
kunic Thoreiden gesant,
der hêrre in Lettowen was genant.
dâ vacht er einen kampf durch nôt,
die kempfen bliben beide tôt.
(...)

Historia
1268 – 1269

Ekspansja państwa zakonu krzyżackiego, w tym Zakonu Kawalerów Mieczowych i Zakonu Krzyżackiego w 1260 roku
W 1268 roku w Wielkim Księstwie Litewskim władzę sprawował Szwarno, syn księcia Rusi Halickiej – Daniela – wywodzącego się z dynastii Rurykowiczów, będący zarazem prawnym spadkobiercą tronu. W tym też roku, na czele wielkolitewskiej opozycji, wystąpił przeciwko niemu Trojden. Oficjalną przyczyną buntu była obawa przed utratą suwerenności Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po krwawych walkach, w których zginęli trzej bracia Trojdena (Borza, Lesii i Swelken[5]), Szwarno został odparty i wkrótce dokonał życia w Chełmie. Rok później, bo w 1269 roku, po zakończeniu zwycięskiej rebelii, Trojden stał się władcą Litwy. Za jego Panowania rozpoczęła się agresywna polityka skierowaną wrogo do swych sąsiadów Wielkiego Księstwa Litewskiego[6].

Zimą 1270 roku, liczebny oddział Wielkiego Księstwa Litewskiego pod wodzą Trojdena, pojawił się w Semgalli, pozostającej pod panowaniem inflanckiej części państwa zakonu krzyżackiego – Zakonu Kawalerów Mieczowych. Na wieść o tym, mistrz kawalerów mieczowych, Otto von Luttenberg(ang.), zarządził odwrót wojsk krzyżackich z ówczesnej wyprawy w stronę Inflant. Tymczasem, wojska wielkolitewskie wpadły przez zamarznięte morze na Ozylię, dokonując w tamtym miejscu rabunków[7].

Biskupowie Lealu i Dorpatu zebrali braci zakonu, a przy pomocy uformowanych już oddziałów, Otto von Luttenberg wkroczył do estońskiego Wieku, gdzie dołączyli do niego lennicy króla duńskiego z Estonii. Wspólnie zdecydowano o wyprawie na Ozylię przeciw rabującym ją Litwinom, jednakże ci zdążyli wycofywać się już z wyspy[7].

Dwie armie spotkały się 16 lutego 1270 roku siedem kilometrów od wybrzeża, na morzu. Na widok wroga, oddziały Wielkiego Księstwa Litewskiego ustawiły barykadę z sań[b]. Mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych w środku armii ustawił braci pod osobistym dowództwem, na lewej flance stały siły biskupów, a na prawym skrzydle lennicy króla duńskiego pod dowództwem pana Siverith z Rewla. Zarówno atak krzyżackiego centrum, jak też pomocnicze ataki ze skrzydeł na barykadą utworzoną przez wojska litewskie nie powiodły się. Konie rycerzy zginęły podczas szturmu na sanie, pozostali przy życiu musieli walczyć pieszo. Krwawa bitwa zakończyła się klęską Zakonu Kawalerów Mieczowych i ich sojuszników. Według autora kroniki inflanckiej z XIII wieku, w boju zginął mistrz Otto von Luttenberg, pięćdziesięciu dwóch braci zakonu i sześciuset pozostałych wojskowych. Straty pogan autor kroniki obliczył na 1,6 tysiąca. Polski historyk, Henryk Paszkiewicz, ocenił, że powodem wyprawy wielkolitewskiej na Inflanty była chęć odciążenia atakowanej przez Krzyżaków terenów Semgalli[7].

Trojden poprowadził kolejny atak na Inflanty w lecie 1270 roku. Stojący na czele zakonu od śmierci Ottona von Luttenberg, wicemistrz Andrzej Westfalski(wł.), mimo małych sił, którymi dysponował, zdecydował się stawić czoła najeźdźcom. Zginął w walce wraz z dwudziestoma braćmi zakonu[7].

1272 – 1277

Trojden i Hanna Mazowiecka na rysunku Michała Andriolliego z 1882 roku
Mimo licznych niepowodzeń, Krzyżacy nadal kontynuowali atak na terytorium Semgallii, zdobywając jej grody Terweten i Mesoten oraz zmuszając Semgallów do płacenia dziesięciny[c]. Zimą, pomiędzy rokiem 1272, a 1273, wojska litewskie wyruszyły na kolejną łupieską wyprawę na Inflanty, jednakże tym razem wojska zakonu zwyciężyły nad Litwinami. Nowy mistrz inflancki, Ernst von Ratzeburg(ang.), zapuścił się ze swym wojskiem w górę rzeki Dźwiny i doszedł do starej warowni Daugavpilis (obecnie miasto Dyneburg). Tu na górze zwołał z braćmi naradę, podczas której postanowiono zbudować na niej zamek(ang.). Po zbudowaniu i zaopatrzeniu załogi Dyneburga, mistrz wycofał się do Inflant. Główną rolę nowego zamku możemy widzieć w zagrożeniu, jakie stwarzał dla wielkolitewskiej Dziawołtwy(lit.)[7]. Dokładna data przeprowadzenia tej akcji nie jest znana. Część historyków opowiada się za rokiem 1273, inni za 1274 rokiem, wreszcie Robert Krumbholtz opowiada się za 1275 rokiem. Jednakże, wkrótce po odejściu wojsk mistrza nastąpił atak Litwinów i Rusinów pod dowództwem Trojdena, na nowo zbudowany zamek. Mimo zaciekłości ataków, ostrzeliwania twierdzy przez cztery balisty, trwające miesiąc oblężenie nie zakończyło się sukcesem wielkiego księcia. Do roku 1279 nie doszło na froncie inflancko-litewskim do większych starć, choć zdarzały się drobne napady łupieżcze, o czym świadczy pismo skierowane przez biskupa dorpadzkiego Friedricha, namiestnika duńskiego Eilarda i mieszkańców Rygi do niemieckiej Lubeki, w którym skarżyli się oni na rabunki dokonywane przez Rusinów i Litwinów na kupcach podążających Dźwiną[8].

Makieta nieistniejącego już zamku w Dynaburgu
Za czasów panowania Trojdena doszło do stłumienia w 1274 roku wielkiego powstania pruskiego przez Krzyżaków. Dwa lata później, bo w 1276 roku, Zakon Krzyżacki udaremnił próby powstańcze Pogezanów, będących jednym z plemion pruskich i natychmiast zaczął walki o Nadrowię i Skalowię. Wielkie Księstwo Litewskie nie pomogło tym ziemiom, z powodu prowadzonych wówczas walk z księstwem halicko-włodzimierskim, pomimo faktu, że ziemie te w latach panowania w. ks. lit. Mendoga uznały jego suwerenność nad swoimi terytoriami[9].

Polityka Trojdena sprawiła, że relacje ze wszystkimi sąsiadami układały się niepomyślnie. Wielki książę był zobowiązany nie tylko walczyć o konsolidację państwa, które znajdowało się w stanie rozkładu po okresie chaosu w latach 1263–1269, ale także prowadzić wojny na wszystkich frontach. Jego dojście do władzy oznaczało wyparcie z Litwy wojsk księstwa halicko-włodzimierskiego. Stąd też kontakty Trojdena z książętami tej ziemi ruskiej były od samego początku złe. Trwające od 1274 r. utarczki przerodziły się w wojnę, w trakcie której w 1275 r. książęta haliccy poprosili o pomoc swego suwerena – tatarską Ordę[d]. W. ks. lit. wyszło z wojny zwycięsko, obroniono, a nawet umocniono południowe granice państwa, osiedlając w Rusi Czarnej zbiegłych wcześniej do niego Prusów, Sudawów i Skalowów, którzy ucierpieli w starciach z Krzyżakami[10].

Jeden z kronikarzy zakonu krzyżackiego określił, że ataki krzyżackie na Nadrowię i Skalowię przyniosły trwały wyludnienie tych ziem i ucieczkę części mieszkańców na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego. Z Latopisu Ipatijewskiego dowiadujemy się, że około roku 1276, Prusowie uciekli ze swej ojczyzny do Trojdena, a ten osadził ich w Grodnie i Słonimie[11].

Kupcy pochodzący z Wielkiego Księstwa Litewskiego handlowali z mieszczanami z Inflant, a zwłaszcza z Rygi oraz samymi Krzyżakami. Mendog, poprzednik Trojdena, przyznał kupcom z Rygi przywileje handlowe w 1253 roku. W tym samym dziesięcioleciu pogańscy Żmudzini zawarli z zakonem dwuletni rozejm, w trakcie którego przypuszczalnie powszechnie handlowano z nieprzyjacielem. Handel pomiędzy Rygą a Litwą trwał nadal nawet po apostazji Mendoga. Trojden uzgodnił warunki z mieszkańcami Inflant między 1275 a 1277 rokiem. Krzyżacy uznawali handel pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim a Rygą za możliwą do zaakceptowania, trwającą od dłuższego czasu wymianę handlową, pomimo istniejących sporów[12].

1277 – 1278
Według Rocznika Traski i jednej wersji Rocznika małopolskiego – w roku 1277, po czterech latach przerwy od ostatniego ataku, miał miejsce kolejny najazd Wielkiego Księstwa Litewskiego na Kujawy i należącą ówcześnie do Leszka Czarnego – ziemię łęczycką. Polski historyk, Jan Długosz pisał w swoich kronikach, że na ową wyprawę Wielkie Księstwo Litewskie zabrało 40 tysięcy ludzi i dużo bydła, jednakże ówcześni historycy twierdzą, że są to zawyżone dane. Najazd na czele z Trojdenem (choć możliwe jest, że atakiem dowodził brat Trojdena – Syrpuć) mógł być powiązany z ówcześnie trwającą wyprawą Jaćwięgów na ziemię chełmińską w państwie zakonu krzyżackiego. Wojsko W. Ks. Lit. przeszło przez Mazowsze. Najazd na dzielnice młodszych Kazimierzowiców (synów Kazimierza I kujawskiego) przypadł na czas zawarcia porozumienia Włodzimierza Wasilkowicza (krewnego Perejasławy) z Trojdenem. Najazd zatem nie dotknął Mazowsza. Zdaniem Jana Powierskiego najazd odbył się za zgodą Konrada II, o czym świadczy oszczędzenie Mazowsza przez Litwinów jesienią 1277[13].

Według Latopisu halicko-wołyńskiego już w 1278 r. na ziemię lubelską wyprawiło się zbrojnie Wielkie Księstwo Litewskie – Trojden posłał tam swego brata Syrpucia. Rocznik świętokrzyski (spisany około sto lat później od wspomnianych wydarzeń) podał, że Leszek Czarny zwyciężył wojska wielkolitewskie pod Równem w 1278 r. Zdaniem J. Powierskiego w roczniku połączono dwie różne informacje, jednakże książę Leszek rzeczywiście pokonał Litwinów w ziemi łukowskiej, być może wracających z okolic Lublina i działających w porozumieniu z Konradem II. Jednak w historiografii panują różne opinii na temat litewskiej wyprawy w 1278 roku[14].

1279 – 1281

Pozostałości po grodzie Kiernowa, będącego centrum władzy wielkiego księcia Trojdena (ok. XIII w.)
Wspomniany już wcześniej, odpowiedzialny za budowę zamku w Dyneburgu(ang.), mistrz inflancki Ernst von Ratzeburg(ang.), zwołał w Rydze naradę na początku 1279 roku. Ustalono wówczas urządzić kolejną wyprawę zbrojną na Wielkie Księstwo Litewskie (rejzę). Wzięli w niej udział; namiestnik duński z Revala, Eilard von Oberg (Eliart Hoberg), Estowie, Kurowie i Semgallowie. Wojska Krzyżackie złupiły centrum państwa wielkolitewskiego, będące włościami samego Trojdena, a po jego spustoszeniu, nie napotkawszy oporu, wycofały się w stronę Inflant[15]. Udało im się dojść do Dźwiny, tuż pod Aizkraukle (niem. Ascheraden) na terenie państwa zakonnego, gdzie w dniu 5 marca 1279 roku dosięgnęły ich oddziały wielkolitewskie pod dowództwem wielkiego księcia[16][15].

Osobny artykuł: Bitwa pod Aizkraukle.

W trakcie zaciętej bitwy pomiędzy wojskami Wielkiego Księstwa Litewskiego a wojskami Państwa Zakonu Krzyżackiego, plac boju potajemnie opuścili Semgallowie[15]. Trojden natomiast odniósł tak spektakularne zwycięstwo, że sam Ernest von Rassberg przypłacił za tę rejzę życiem[6].

Plemiona Bałtyckie w początku XIII wieku
Według autora Kroniki inflanckiej najmężniej wśród Krzyżaków walczył brat Eilard von Oberg , który już po śmierci mistrza Ernesta, próbował przedrzeć się przez otaczających wojska zakonne Litwinów. Wysiłki te okazały się daremne. Na placu boju, oprócz mistrza Ernesta, poległ także namiestnik duński i siedemdziesięciu jeden rycerzy. Bezpośrednią konsekwencją klęski zakonu było uznanie przez księcia semgallskiego Nameisisa(ang.) (Nameise) zwierzchnictwa Trojdena i wybuch powstania Semgallów przeciw Krzyżakom[6].

Nameisis był jednym z najaktywniejszych wodzów pod koniec panowania Trojdena[16]. Wiosną 1279 roku Nameise zdobył Terweten, jednego ze schwytanych w zamku Krzyżaków ofiarował bogom, a pozostałych piętnastu odesłał w prezencie Trojdenowi. Semgallowie umocnili się w Dobelach, Racketen (obecnie Żagarie) i Sidobren[7].

W tym samym roku Tatarzy uderzyli na Nowogródek, oddziały ruskie natomiast na Grodno. Wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego stawiały jednak silny opór, z tego powodu oblężenie obu grodów nie przyniosło napastnikom powodzenia[17].

W 1279 roku, Bolesław II, książę mazowiecki, zawarł też porozumienie z Wielkim Księstwem Litewskim, żeniąc się z Zofią Gaudemundą, córką wielkiego księcia litewskiego Trojdena, być może zmieniając też dotychczasową linię polityczną, przyjętą przez księżną Perejasławę, opierającą się na sojuszu z książętami halicko-włodzimierskimi. Wydarzenia roku 1279 mogły w ten sposób zatrząść dotychczasową polityką mazowiecką[18].

Zimą na przełomie lat 1279 i 1280, wójt Goldyngi, Johann von Ochtenhusen bez skutku atakował Döhlen, w trakcie odwrotu ścigał go Nameisis. W odwecie oddział pod dowództwem księcia semgallskiego zimą 1280/1281 roku łupił terytoria inflanckie nad Dźwiną. Latem 1281 mistrz Konrad von Feuchwangen na czele sił złożonych z braci, pielgrzymów oraz wasali króla duńskiego z Estonii dotarł statkiem pod Terweten. Oblegających gród Niemców zaatakowały wojska wielkolitewskie pod dowództwem Trojdena. Potyczka zakończyła się zwycięstwem Krzyżaków, którzy jednak nie odważyli się ścigać pogan. Rejzy zakonne musiały się okazać dla Semgallów uciążliwe, skoro w sierpniu 1281 roku poprosili o pokój i zgodzili na wasalstwo, a sam Nameisis musiał uciekać do Wielkiego Księstwa Litewskiego[19].

Ostatnia wzmianka o Trojdenie pochodzi z 1281 roku, kiedy zdobył zamek w Jersice(ang.) i wymienił go na należący do zakonu zamek Dynaburgu[potrzebny przypis].

Śmierć
Hipotezy
Kronika Bychowca
Z wydarzeń przedstawionych w diariuszu Michała Kazimierza Radziwiłła (1702–1762) wynika, że rzekomy brat Trojdena, Dowmont, przekupił sześciu zabójców. Zabójcy przebrani za wieśniaków, zbliżyli się do wielkiego księcia, wychodzącego z łaźni, udając, że przychodzą do niego z prośbą. Gdy Trojden ich do siebie przypuścił, rzucili się na niego znienacka i zabili ukrytymi wcześniej nożami[20]. Do zajścia miało dojść w 1283 roku[21]. Wersja ta opisana jest również w dwóch źródłach historycznych z XIV w., Kronice Bychowca[22] i Kronice litewsko-żmudzkiej(ros.)[23]. Dowmont miał zostać następnie zamordowany przez rzekomego syna Trojdena, Ławrasa[22][23]. Maciej Stryjkowski, zapewne na podstawie Kroniki Bychowca, również opisał w ten sposób omawiany przebieg wydarzeń[24].

Kronika Wołyńska
Kronika Wołyńska zawiera na ten temat odmienne zaopatrywanie, określając Trojdena pierwszym ze wszystkich wielkich książąt litewskich, który zmarł śmiercią naturalną[25].

Ignacy Daniłowicz
W 1282 r. Trojden został zamordowany przez dwóch najemników, Stumanda i Gildzerę (Girdel, Girdził, Girdello), którzy po swym przewinieniu zostali wygnani z kraju i szukali schronienia wśród Krzyżaków. Istnieją spekulacje, że obaj zostali potajemnie wysłani przez Poliusza (Polusz, Pelus), jednego z książąt Nalszy[26].

Fakty
Konkretna data śmierci wielkiego księcia Trojdena oraz jej okoliczności nie zostały uwzględnione w żadnym wiarygodnym źródle historycznym[potrzebny przypis].

Badania
Pomimo tego, że konkretna data Trojdena nie jest znana, należy zaznaczyć, że ostatnia wzmianka historyczna o Trojdenie pochodzi z 1281 roku, a kolejny wielki książę litewski, Dowmont, został nim w 1282 roku. Oznacza to, że Trojden musiał umrzeć na przełomie tych dwóch dat[potrzebny przypis].

Rodzina
Hipotezy
Kronika Bychowca
Według informacji zawartych w Kronice Bychowca, kniaź Skirmont pozostawił po sobie dwóch synów – Trabusa (Trab[e]%29 i Giligina. Giligin zmarł przedwcześnie, pozostawiając po sobie syna, Romana (Romunda[f]), który również zmarł szybko. Roman miał pozostawić po sobie pięciu synów; Narymonta (Narymunt), Dowmonta (Dowmunt), Holszana (Holsza[g]), Giedrusa i Troydena (Trojdena)[h][22][21]. Według Antoniego Ślizienia, Trabus miał pełnić jedynie rolę opiekuna synów Romana[27]. Za informacjami zawartymi w tej kronice opowiada się również Wojciech Kojałowicz[28].

Maciej Stryjkowski, zapewne z powodu tej samej teorii, wymieniającej Romana jako ojca Trojdena, określa go mianem Trojdena Romanowicza (Romuntowicza), z uwagi na powszechne w Wielkim Księstwie Litewskim nazwiska patronimiczne, czyli nazwiska utworzone na podstawie imienia ojca[28]. Trojden miał zostawić syna Ławrasa (Romunta), który został ponoć czerncem ruskim (zakonnikiem obrządku wschodniego) i nie walczył o władzę wielkoksiążęcą[21][29].

Kronika Wołyńska
Kronika Wołyńska wspomina o trzech braciach Trojdena, zabitych przez Wasylka. Analiza kroniki pozwala stwierdzić, że wbrew poglądom pojawiającym się w literaturze[i][30], trzej bracia Trojdena, zabici przez Wasylka, nie byli tożsami z Borzą (Barza[31]), Syrpuciem (Sirputij), Ljesijem (Ljesij) i Swelkenem (Swilkeli)[32][30]. Albowiem, wszyscy czterej są wspomnieni jako osoby aktywne za panowania Trojdena, co więcej, kronikarz nazywa ich chrześcijanami i kreśli ich pozytywny wizerunek. Oznacza to, że mamy do czynienia z kolejnymi, tym razem anonimowymi braćmi Trojdena, poległymi najpóźniej przed 1269 rokiem, a sam Trojden posiadał łącznie 7 braci[30].

W kronice tej, Trojden został opisany jako siostrzeniec Mendoga, a imię jego ojca nie zostało podane[30].

Oswald Balzer
Oswald Balzer, wysnuł hipotezę jakoby już krótko po 1238 roku księżniczka mazowiecka Ludmiła, córka Konrada I mazowieckiego, wyszła za mąż za Trojdena, jednakże teoria ta została zgodnie odrzucona przez kolejnych historyków[32].

Pozostałe
Niektóre źródła przypisują Trojdenowi pięciu braci[29]. Część kronikarzy twierdzi natomiast, że był synem Trabusa[28].

Fakty
Z zachowanych do czasów wczesnych źródeł historycznych, udaje się potwierdzić istnienie trzech braci Trojdena[6], Borzy, Lesiiego i Swelkena[5], którzy zginęli w walkach o władzę ze Szwarnem[6]. Kolejnym udokumentowanym bratem jest niejaki Syrpuć, którego Trojden posyła w liczne boje za Wielkie Księstwo Litewskie[13][14].

Trojden miał też córkę, Zofię Gaudemundę, wydaną za mąż za Bolesława II mazowieckiego z dynastii Piastów. Z tego powodu logicznym wnioskiem jest również to, że Trojden posiadał żonę, jednakże jej imię pozostaje nieznane[18].

Informacje na temat rodziców Trojdena nie zachowały się w żadnych obecnie nam znanych źródłach historycznych[33].

Badania

Wyobrażenie Trojdena z 1908 roku, autorstwa Mieczysława Barwickiego.
Władysław Semkowicz, drogą analizy źródeł historycznych i z pomocą badań topograficznych, udowadnia, że niektóre rodziny szlacheckie, wywodzące się rdzennie z Wielkiego Księstwa Litewskiego, mogą mieć za swojego przodka samego Trojdena.

Według Semkowicza, wszystko zaczyna się od pieczęci Krystyna Ościka – bojara, przyjętego do polskiego herbu Trąby podczas unii horodelskiej w 1413 roku. Owa pieczęć zawiera w otoku napis, określający Krystyna Ościka jako pochodzącego z Kiernowa („de Kernow"[j]). Wiadomym jest, że Kiernów był prastarym grodem książęcym, stanowiącym aż do 1392 roku siedzibę osobnego księcia kiernowskiego, a do tego włość wielkoksiążęcą, zarządzaną przez namiestników i stolicę powiatu kiernowskiego. Z tego powodu należało zbadać stosunek rodu Krystyna Ościka – Ościkowiczów – do Kiernowa i do terytorium kiernowskiego[34].

Nowe światło wprowadza tu testament Krystyna Ościka z 1442 roku, wykryty pod postacią regestu w jednym z inwentarzy archiwum nieświeskiego. W testamencie tym przekazuje Ościk trzem swoim synom szereg wsi, mianowicie: Upniki(ang.), Muśniki, Szeszole, Szyrwinty i Berże nad rzeką Szyrwintą. Zbadanie topografii wymienionych tu osad pokazuje, że wszystkie one leżą na terytorium kiernowskim, tj. w obrębie powiatu kieranowskiego, a dawniej w księstwie kiernowskim[k][34].

Na tym terytorium dadzą się wykryć jeszcze trzy miejscowości, należące do rodu Ościka. Wpierw Dewklebiszki nad rzeczką Duksztą, na której Ościk zabezpieczył posag swej żonie Annie. Druga miejscowość, dziś wprawdzie już nie istnieje, jednakże daje się stwierdzić jej lokalizację na podstawie jednej z rejz krzyżackich. Albowiem w 1385 roku przez Kiernów wiodła wyprawa krzyżacka ku Wiłkomierzowi. Na tej drodze leżała (nad rzeką Świętą) w odległości dwóch mil od Helwan, a jednej mili od Wiłkomierza – wieś Syrpuciszki (niem. Sirputtendorf). Nazwa tej miejscowości, położonej także na terytorium kiernowskim, wzbudza zainteresowanie z powodu umiejscowionego w niej imienia, niepoświadczonego w żadnych źródłach pisemnych ojca Ościka – Syrpucia[l]. Fakt ten w ocenie historyka ma przemawiać za historycznością Syrpucia, w związku z czym Syrpuć ma przestać być jedynie legendarnym przodkiem żyjących później rodów szlacheckich, uważających go za członka ich rodów[34].

Semkowicz określa, że okoliczność ta wzmacnia bezwzględnie wiarygodność tradycji rodowej omawianej rodziny, a także skłania do przeszukania okolicy Kiernowa, ze względu na kolejnego istniejącego jedynie w przekazach rodowych, dziada Ościka, a zatem ojca Syrpucia – Wirszuła. Rezultatem poszukiwań jest wykrycie pod samym Kiernowem osady noszącej nazwę Wirszuliszki – w ocenie historyka – niewątpliwie pozostającej w związku z dotychczas legendarnym Wirszułem. Oprócz tego, Wirszuł stracił status postaci legendarnej z innego powodu, albowiem w dokumencie Olgierda Giedyminowicza z 1359 roku, ogłoszonym przez Dr Antoniego Prochaskę w Kwartalniku Historycznym z 1904 roku, wymieniony jest pośród innych świadków owego dokumentu niejaki „kniaź Wirszuł Lizdejki”. Jest to niezwykle ważny szczegół, po pierwsze ze względu na to, że potwierdza przekaz tradycji rodowej o pochodzeniu Ościków i Radziwiłłów od Lizdejki, słynnego arcykapłana wielkolitewskiego z czasów Giedymina[35].

Do Kiernowa też zwrócić się trzeba w poszukiwaniu dalszych przodków rodu. Przeprowadzone przez min. Władysława Semkowicza badania wykazują na to, że Kiernów był u schyłku XIII w. (ok. 1280 roku) siedzibą książąt plemiennych, Trojdena i Syrpucia. Semkowicz przypuszcza, że drugi z nich, tj. Syrpuć, był protoplastą rodu Ościków, Radziwiłłów, Sudymuntowiczów i zapewne spokrewnionych z nimi Dziewiałtowskich, za czym przemawia silnie imię Syrpucia, powtarzające się w rodzie Ościkowiczów później jeszcze w końcu XIV wieku (patrz: Syrpuć, ojciec Krystyna Ościka), a w XVI wieku występujące jako przydomek członków tej rodziny. Ponadto związek Syrpucia z Kiernowem – niewątpliwej kolebki rodu[35]. Samo połączenie tych rodów z księciem Syrpuciem daje nam logiczny wniosek ich pokrewieństwa z Trojdenem, jako że obaj są udowodnionymi w sposób historyczny braćmi.

Drzewo genealogiczne sporządzone przez Władysława Semkowicza przedstawia się w sposób następujący[36]:

Radziwiłł
Ościkowicz

Radziwiłłowie

Stanisław
Ościkowicz

Ościkowicze

Trojden

Michał
Ościkowicz

?

Krystyn
Ościk

Bartłomiej
Ościkowicz

Syrpuć

Lizdejko

Wirszyłło

Syrpuć

Dorgi

Sudymunt
Dorgiewicz

Sudymuntowicze

Taliat

Wigajło

Gintowt

Dziewiałtowscy

Drzewo W. Semkowicza, uzupełniają następnie autorzy 11 tomu Acta Baltico-Slavica, zaznaczając przy tym, że zostało ono sporządzone w oparciu o najnowsze badania historyczne[33]:

Borza

Krystyn
Ościk

Trojden

Wirszyłło

Syrpuć

?

Syrpuć

Lizdejko

Dorgi

Lesii

Pojata

Swelken

Pochodzenie
Hipotezy
Kronika Bychowca
Autor Kroniki Bychowca wiąże Trojdena z rodziną Skirmuntowiczów, albowiem według niego, dziadem Trojdena miał być właśnie Skirmunt. Oprócz tego przypisuje mu panowanie nad księstwem jatwieskim (starorus. Jatwizsk) i dajnowskim (starorus. Doynowa) oraz założenie w księstwie dajnowskim miasta Rajgród (starorus. Rayhorod)[21]. Zapewne z uwagi na zlokalizowanie Rajgrodu na Podlasiu, Maciej Stryjkowski, oprócz wymienionych wcześniej księstw, nazywa go księciem podlaskim[28].

Kronika Wołyńska
W Kronice Wołyńskiej został opisany jako siostrzeniec Mendoga, co oznacza powiązanie Trojdena z Ryngoldowiczami, pochodzącymi od legendarnego Ryngolda[30].

Badania
Prawdopodobnie pochodził z Auksztoty, gdyż przed objęciem władzy wielkoksiążęcej, tytułował się księciem kiernowskim. Badania topograficzne to potwierdzają, z uwagi na istnienie miejscowości Traideniai (Druskieniki) i Traižiūnai w rejonie uciańskim[potrzebny przypis].

Etniczność
Historyk Paweł Urban(ros.) w swojej książce „Starożytne kasty” zauważa, że ​​nazwa Trojden ma bezdyskusyjnie czysto słowiańskie pochodzenie[37]. Tego samego zdania jest Mikołaj Jermałowicz(ang.)[23].

Panowanie
Okres panowania Trojdena (kolor jasnozielony) na przestrzeni panowania innych Wielkich Książąt Litewskich[38].

Upamiętnienie
Postać Trojdena występuje w dramacie z 1832 roku pt. Mindowe, autorstwa Juliusza Słowackiego[39]. Dramat w 1976 roku doczekał się spektaklu o tej samej nazwie, którego reżyserem został Bernard Ford Hanaoka, rolę Trojdena odegrał Michał Grudziński[40]. 25 września 2022 roku odbyło się również słuchowisko danego dzieła literackiego w Programie Drugim Polskiego Radia, kwestie Trojdena czytał Piotr Polak[41].

Trojden pojawia się również w eposie Józefa Ignacego Kraszewskiego pt. Anafielas, wydanym w latach 1843–1846[42].

Zobacz też
Giedymin
lista polskich rodów książęcych
Uwagi

Z uwagi na próbę odróżnienia omawianego Trojdena przez historyków od żyjącego w XIII wieku Trojdena I – księcia czerskiego i warszawskiego.

Piszący Kronikę inflancką rycerz, noszący imię Alnpeke, pochwalił ten manewr.

Marzec, 1271 rok.

Sytuacja taka powtórzyła się w 1279 r.

W Encyklopedii Powszechnej jest określony imieniem Trab.

Antoni Ślizień w swoim dziele określona go imieniem Romund.

Antoni Ślizień w swoim dziele określona go imieniem Zbolsza.

Narymont, Dowmont, Holszan, Giedrusa i Troyden to dokładne wersje imion z kroniki Bychowca

Zob. choćby: Літопис руський, s. 428; Галицко-Волынская летопись [2005], s. 333.

Pan na Kieranowie lub „z Kieranowa". Jest to analogicznie do innych tego rodzaju określeń, takich jak chociażby Butrym de Zyrmuny. Sam napis na pieczęci zapisany został w języku łacińskim.

Argument ten ma potwierdzać, że miejscowości znajdujące się na terenie dawnego terytorium książęcego powinny należeć do potomków książąt panujących w danym księstwie (w tym wypadku jest to księstwo kiernowskie).

Większość miejscowości Wielkiego Księstwa Litewskiego miało pochodzenie odimienne.

Przypisy

historia.lv ↓.

Dąbrowski, Jusupović 2017 ↓, s. 447–475.

EP 1867 ↓, s. 559–560.

Meyer 1876 ↓, s. 215.

Janonienė, Račiūnaitė, Iršėnas, Butrimas 2015 ↓, s. 58–59.

Ochmański 1990 ↓, s. 52.

Prekop 2014 ↓, s. 47.

Prekop 2014 ↓, s. 47–48.

Kuncevicius, Kiaupa, Kiaupienė 2007 ↓, s. 74.

Kuncevicius, Kiaupa, Kiaupienė 2007 ↓, s. 73.

Prekop 2014 ↓, s. 48–49.

Rowell 2017 ↓, s. 103.

Teterycz-Puzio 2015 ↓, s. 44–45.

Teterycz-Puzio 2015 ↓, s. 45.

Prekop 2014 ↓, s. 50.

Kuncevicius, Kiaupa, Kiaupienė 2007 ↓, s. 73–74.

Podhorodecki 2008 ↓, s. 41.

Teterycz-Puzio 2015 ↓, s. 47.

Prekop 2014 ↓, s. 51.

Kotłubaj 1857 ↓, s. 7.

Narbutt 1846 ↓, s. 11.

litopys.org.ua ↓.

Jermałowicz 1990 ↓, s. 333.

Stryjkowski 1846 ↓, s. 327.

Kański 2018 ↓, s. 98.

Daniłowicz 1860 ↓, s. 120.

Ślizień 1878 ↓, s. 9.

EP 1867 ↓, s. 559.

EP 1867 ↓, s. 561.

Dąbrowski, Jusupović 2017 ↓, s. 475.

Dąbrowski, Jusupović 2017 ↓, s. 684.

Teler 2018 ↓.

ABS 1977 ↓, s. 328.

Semkowicz 1921 ↓, s. 43.

Semkowicz 1921 ↓, s. 44.

Semkowicz 1921 ↓, s. 47.

Urban 2001 ↓, s. 49.

Rowell 2017 ↓.

Słowacki 1832 ↓.

TVP 2022 ↓.

booklips.pl ↓.

Kraszewski 2015 ↓, s. 280.

Bibliografia
Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiej Rusi, t. 1, Warszawa: Gustaw Leon Glücksberg, 1846, s. 516.
Narbutt T., Kronika Litewska, Sporządzone 15.12.1834 w Szawrach, Wilno: Ruben Rafałowicz, 1846, s. 98.
Daniłowicz I., Skarbiec diplomatów, t. 1, Wilno: Drukarnia A.H. Kirkora i sp., 1860, s. 391.
Encyklopedja powszechna, t. 25, Warszawa: Samuel Orgelbrand, 1867, s. 998.
Meyer L., Livländische Reimchronik mit Anmerkungen, Namenverzeichniss und Glossar, Paderborn: Schönningh, 1876, s. 416.
Ślizień A., Litwa do Unii Lubelskiej, Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1878, s. 57.
Kotłubaj E., Galerja Nieświeżska portretów Radziwiłłowskich, Wilno: Księgarnia Izaaka Krasnosielskiego, 1857, s. 558.
Semkowicz W., Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. 1920, t. V, Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1921, s. 137.
Acta Baltico-Slavica, t. 11, Białystok: Zakład Norodowy imienia Ossolińskich, 1977.
Ochmański J., Historia Litwy, wydanie III, Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 395, ISBN 83-04-03107-8, ISBN 978-83-04-03107-4.
Jermałowicz M., Starożytna Białoruś: okres połocki i nowogrodzki, Mastatskaia lit-ra, 1990, s. 365, ISBN 5-340-00614-X, ISBN 978-5-340-00614-1.
Urban P., Starożytne kasty: język, pochodzenie etniczne, Тэхналогія, 2001, s. 215, ISBN 985-458-050-4, ISBN 978-985-458-050-0.
Kuncevicius A., Kiaupa Z., Kiaupienė J., Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 386, ISBN 978-83-01-15190-4.
Podhorodecki L., Kulikowe Pole 1380, Bellona, 2008, s. 183, ISBN 978-83-11-11040-3, ISBN 978-83-11-11040-3.
Prekop D., Wojna zakonu krzyżackiego z Litwą w latach 1283–1325, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 188, ISBN 978-83-778-0871-9.
Teterycz-Puzio A., Bolesław II Mazowiecki - na szlakach ku jedności, Wydawnictwo Avalon, 2015, s. 193, ISBN 83-7730-152-0, ISBN 978-83-7730-152-4.
Janonienė R. i inni, The Lithuanian Millenium: History, Art and Culture, VDA leidykla, 2015, s. 692, ISBN 609-447-097-4, ISBN 978-609-447-097-4.
Kraszewski J., Anafielas, Helion, 2015, s. 474, ISBN 83-285-5612-X, ISBN 978-83-285-5612-6.
Rowell S.Ch., Pogańskie imperium: litewska dominacja w Europie Środkowo-Wschodniej 1295-1345, Wydawnictwo Napoleon V, 2017, s. 375, ISBN 83-65855-28-3, ISBN 978-83-65855-28-2.
Dąbrowski D., Jusupović A., Pomniki Dziejowe Polski: Kronika halicko-wołyńska, t. XVI, Seria II, Kraków–Warszawa: Polska Akademia Umiejętności, 2017, s. 842, ISBN 978-83-7676-251-7.
Kański J.J., History of Russia and Eastern Europe, Troubador Publishing Ltd, 2018, s. 256, ISBN 1-78901-669-X, ISBN 978-1-78901-669-7.