Batholomæus - Bishop of Christiania Deichman, Biskop i Christiania

Bartholomæus Deichman (1671-1731) domstol sogneprest i den danske prins Carl 1696-1699, prostens av 1699 Odense, samme år biskop av Oldenburg, men 1700-1713 biskop av Aalborg og 1713-1730 biskop i Oslo (Christiania).

Foreldre: Vinhandlar og byfut Peder Deichman (ca. 1639–1684) og Else Pedersdatter (død ca. 1675). Gift 1699 med Else Rosenmeyer (ca. 1669–1745 (begr. 17.4.)), dotter til kjøpmann og godseigar Carl Rosenmeyer (død 1670) og Anna Pedersdatter (død 1679). Far til Peter Deichman (1703–66) og Carl Deichman (1705–80).

Bartholomæus Deichman var biskop i Christiania 1712–30. Som teolog og sjelesørjar sette han ikkje særlege spor etter seg, men han var ein ihuga administrator, og spela ei viktig rolle i m.a. salet av norske kyrkjer i 1720-åra og arbeidet med ein ny matrikkel for Noreg. Etter Frederik 4s død fall han i unåde hos den nye kongen og vart avsett frå bispeembetet.

Før Deichman kom inn i norsk samanheng 1713, fall hans liv i tre periodar. I oppvekstperioden i København fram til 1688 opplevde han tidleg tap først av mor og så far. Dei etterlet han ein del midlar, og han viste intellektuelle evner. I perioden fram til 1700 førte han eit skiftande tilvære. Alt få månader etter at han var innført i universitetsmatrikkelen 1688, tok han baccalaurgraden, og gjorde straks etter si første utanlandsreise, m.a. til Leipzig og Jena. Etter teologisk eksamen 1690 drog han på ei ny reise, m.a. til Frankfurt, Leiden og Utrecht.

Han hadde interesser i fleire retningar, men la vekt på teologien, truleg etter råd frå biskop Hans Bagger. 1693 vart han ordinert og utnemnd til feltprest, rykte same år opp til feltprost, og gjorde i tre år teneste hos dei danske hjelpetroppene som var utleigde til den engelske kongen i hans konflikt med Frankrike. Frå 1696 følgde han prins Carl som predikant og skriftefar på ei utanlandsreise som varte til 1699.

Alt 1697 hadde han sikra seg eit embete i København, vart så sokneprest i Kolding og dernest stiftsprost i Odense før han rakk å koma i teneste. Pinsedag 1699 heldt han innsetjingspreike i Kolding, dagen etter avskilspreike. I Odense stogga han nokre månader, og vart så utnemnd til superintendent for grevskapa Oldenborg og Delmenhorst. Han skulle ta doktorgraden før innsetjinga, men rakk ikkje det før han 12. juni 1700 vart biskop i Viborg.

Etter denne urolege perioden verka han så i Viborg i 12 år før utnemninga til biskop i Christiania kom 10. september 1712. Han kom til Christiania året etter og vart buande der til sin død.

Med bakgrunn i sine røynsler frå Viborg gjekk Deichman i gang med å skapa betre orden og oversyn i styringa av sitt nye stift; han ville m.a. ha gjennomført registrering av skriftleg materiale av alle slag. Den åndelege situasjonen verka han mindre oppteken av, og han framstod sjøl som representant for ortodoksien utan påverknad frå nyare tendensar som pietisme og vekkjingsrørsler. Men korkje hans administrative eller intellektuelle evner vart utnytta slik at han sette djupe spor etter seg i norsk kyrkjehistorie.

Deichman samla eit stort bibliotek på over 15 000 bind. Etter hans død vart det selt på auksjon 1732. (Deichmanske bibliotek i Oslo har utgangspunkt i dei bøker sonen Carl samla.) Bispen fekk lite tid til å lesa, hans tid gjekk for ein stor del med til å utføra kongelege oppdrag ved sida av nødvendige gjeremål som kyrkjeleiar.

Deichman hadde god kontakt med hoffet alt frå si tid som prest for prins Carl, og han vart mistenkt for å ha medverka til arrangementet då Frederik 4 i 1712 tok Anna Sophie Reventlow til seg i eit ekteskap “til venstre hånd”. Biskopen hadde heile tida eit godt forhold både til henne og til kongen, som var klar over Deichmans kvalitetar og nytta seg av dei.

Alt frå dei første åra i Christiania, og oftare frå omkring 1720, vart han oppnemnd til kommisjonar av alle slag. Det kunne gjelda arv og skifte, økonomisk misferd, juridiske problem, konfliktar om jord og skog eller andre eigedomar. Slikt tok han villig på seg og prøvde aldri å sleppa unna, sjøl om han kunne klaga over at det vart mykje å gjera. Han hadde opplagt gode administrative evner, og han gav aldri uttrykk for manglande kompetanse på noko felt.

Den første tida skulle han i mangt retta seg etter Slottsloven på Akershus, som var kongens styringskommisjon for landet 1704–22, seinare var statthaldar Ditlev Vibe høgste verdslege styresmakt, og heile tida skulle biskopen samverka med stiftamtmannen for Akershus stiftamt. Særleg i 1720-åra deltok Deichman i saker som galdt heile landet, og mest galdt det tiltak til betring av statens økonomi. Gjennom salg av krongods kunne det skaffast pengar i kassa. Deichman vart ein viktig aktør ved slikt salg og ein hovudaktør når det galdt å selja kyrkjer med det gods som låg til desse. Husa på prestegardane kunne han og tenkja seg å selja, men det vart ikkje gjennomført.

Gjennom å betra skattleggingsgrunnlaget kunne skattane betre fordelast og kanskje aukast utan protestar, og Deichman vart drivkrafta i ei nymatrikulering 1723–24. Inntektsgrunnlaget kunne også betrast gjennom spesielle tiltak for dei viktigaste næringsvegane, særleg dei som gav tollinntekter. Deichman deltok i skogbrukskommisjonar, og han engasjerte seg i bergverkssaker, særleg spørsmål som galdt sølvverket på Kongsberg.

Etter kvart vart han ein viktig rådgjevar for kongen i norske saker, noko som måtte føra til eit vanskeleg forhold til statthaldaren. Biskopen hadde kongeleg gunst og støtte, truleg hadde han kongens øyra i høgare grad enn Wibe i mange samanhengar, og kunne engasjera seg med stor autoritet. Det er ikkje urimeleg å rekna han som den mektigaste mann i landet i denne perioden. Han prøvde å ta vare på sine geistlege embetsfunksjonar, men dei måtte likevel koma noko i bakgrunnen.

Hans aktivitet vekte reaksjonar, og han fekk mange motstandarar. Alt ved avreisa frå Viborg fekk han sterkt delt omtale. Ein svulmande lovtale over ein framifrå bisp vart trykt, og samstundes sirkulerte det diktverk med skuldingar om tjuveri, sedløyse, korrupsjon og jag etter pengar. At han under sin aktivitet i Noreg hadde sterke motstandarar, viste seg særleg ved at det store matrikuleringsarbeidet han la ned så mykje arbeid på, ikkje vart gjennomført. Ei gruppe ved hoffet, med overkrigssekretær Christian Gabel i spissen, hindra dette.

Heller ikkje i alle andre saker fekk Deichman medhald, men han greidde heile tida å halda på kongens gunst og velvilje. Særleg tydeleg vart dette demonstrert då han like etter nederlaget i matrikkelsaka vart den sentrale person i Geheimekommisjonen, som 1725–26 gjennomførte ei gransking av rykte om korrupsjon og svik mellom kongens fremste tenarar. Hans motstandarar nytta seg også av skandskrifter mot han, og klagemåla gjekk på sedløyse, pengepressing og generell verdslegheit. I tillegg vart det, med ein viss rett, peika på at han nytta alle middel til å hjelpa fram eigen familie og tilhengjarar. Det fanst også ein opposisjon mot han på meir prinsipielt grunnlag, noko som førte til at prost Johan Cold 1729 gav ut eit teologisk forsvarsskrift for at ein bisp kunne ta del i verdslege gjeremål slik Deichman gjorde.

Frederik 4 døydde 11. oktober 1730, og etterfølgjaren hans, Christian 6, suspenderte straks Deichman utan nærare grunngjeving. Det vart sett i gang gransking av hans “u-oppbyggelige Forhold” og “u-anstændige verdslige Forretninger”. Sjøl om Frederik 4 hadde søkt å sikra Anna Sophie Reventlow og personar som hadde stått kongeparet nær, kom det no reaksjonar mot desse. Mot Deichman vart det ikkje påvist særleg konkrete brotsverk, og saka mot han vart ikkje fullført sidan han døydde alt i april året etter.

Deichman hadde stige til store høgder og opplevde eit djupt fall. Hans aktivitet i Noreg illustrerar korleis eineveldet kunne nytta sine geistlege embetsmenn. Han stilte seg fullt ut til disposisjon for kongen, tok godt vare på eigne interesser, men hadde ingen eigen politikk korkje på kyrkjeleg eller verdsleg felt. Han var ein velutrusta, aktiv og energisk person som fekk få gode vener, men mange fiendar. Vurderingane av han både i samtid og ettertid har vore sterkt delte. Som bisp under eineveldet var han i første rekkje kongstenar og reiskap for regimet og dernest geistleg med kyrkjelege og åndelege funksjonar.

Verker

• Dissertatio historico-theologica de genuinis pontificiorum, præcipue Jesuitarum et Casuistarum erroribus, comparatis cum iis, qui falso beato Luthero adscribi solent, dr.avh., København 1700
• Mosis Ære-Minde fra Gud (liktale over Thomas Kingo 1703), Odense 1704
• Een sand Christens Forhold i Livet og Tilstand efter Døden (liktale over Elisabeth Samuelsdatter Thrane 1713), København 1714
• De Frommes Trøst i Sorgen (liktale over Margaretha Mogensdatter 1717), København 1719
• Texter og Bønner at bruge paa den aarlige Taksigeles-Fæst hver 13. Januarii for det af Gud Rigit Norge beteede Frelse, 1720
• Forsvarsskrift for de Norske, tilskreven Kong Friderich den Fierde, skrive 1724, trykt i København 1768 og seinare m.a. i Saga 2, 1819, s. 213–234

Kilder og litteratur

• Norsk biografisk leksikon: Bartholomæus Deichman
• finnholbek.dk: Bartholomæus Deichmann
• porsgrunn.folkebibl.no: Deichmansgate
• nbbs.no: Gerhard Munthe - Skrift og bok i tusen år i Norge
• J. C. Bloch: Den fyenske Geistligheds Historie, Odense 1789
• J. Møller: Mnemosyne, bd. 1, København 1830
• C. Bruun: Frederik Rostgaards Liv og Levnet, København 1870–71
• V. Bang: “Biskop B. Deichman”, i Historisk Archiv, ny rk., bd. 13, 1885, s. 81–109, 185–200 og 241–255
• W. Lassen: Biskop i Lund (1620–1637) Mats Jenssøn Medelfars agnatiske descendenter, 1901
• F. Bull: biografi i NBL1, bd. 3, 1926
• biografi (med bibliografi) i Ehrencron-Müller, bd. 2, 1925, s. 341–344
• S. Supphellen: Den politiske bisp. Bartholomeus Deichman i norsk historie 1713–1730, Trondheim 1989

Portretter m.m.

Kunstnarlege portrett

• Maleri (brystbilete) av ukjend kunstnar, u.å.; Oslo domkyrkje
• Koparstikk etter dette biletet vart utført av P. Tanjé 1744 og J. Haas 1757

http://www.starch.dk/private/niels/yde6.asp

2048/1945 WILLUM EFVERTSEN DICHMAN (ca. 1600(?)-1648)

2048/1946 KARINE PEDERSDATTER (ca. 1607-1649)

Willum Dichman (1) var fra 1620'erne købmand i Malmø, hvor han fra 1639 var rådmand, samt en tid tolder.

Han blev født omkr. 1600(?) i Malmø som søn af den senere borgmester Efvert Dichmand og hustru Maren Jacobsdatter Fectil. Han Willum Dichman døde sidst i august 1648 i Malmø.

Senest 1626 blev han gift i Malmø med Karine Pedersdatter, der var født ca. 1607 i Malmø, datter af den senere borgmester Peder Bertelsen og hustru En gelke Hansdatter.

Karine, der døde i marts 1649 i Malmø, havde født ham fem levedygtige børn: 1 Maren Willumsdatter Dichmand (2), 1626 1668. Gift første gang 1649 i København med enke-mand Hans Numsen, 1613 1652, materialskriver ved Bremerholm i København, hvis første hustru Inger Mar grethe Vibe, 1622 1648, var datter af Mads Jensen Medelfar, biskop i Lund. Gift anden gang 1658 med Helmer Dirichsen, død 1680, handelsmand og bryg ger i København, søn af råd-mand Dirich Badsker i København. Fire år efter den barnløse Maren Dichmands død blev Helmer Dirichsen gift igen. 2 Efvert Dichmand (3), 1634 1666. Student 1656, sognepræst i Karlslunde og Karlstrup fra 1661. Gift med formandens enke Bodil Mikkkelsdatter, der havde været gift med de to foregående præ-ster i kaldet, og som efter Dichmands død blev gift fjer de gang med en student og med ham bosat ved Næstved. Efvert Dichmand skrev latinske og danske vers ved søsterens giftermål 1649 i en al-der af 14 år, men versene var også derefter. 3 Engel (Engelke?) Willumsdatter Dichmand (4), 1638 1677. Hun var gift med Claus Reimer i Kø-benhavn. 4 Peder Willumsen Dichmand/Deichmann (5), 1639 1684. Han var vinhandler og fra 1675 byfoged i København. Gift første gang 1665 med Else Pedersdatter, død senest 1677, datter af Peder Thue-sen, købmand i København. Gift anden gang 1677 med Margaretha Dysseldorf, død 1690, der efter hans død blev gift anden gang 1689 med Christian Muhle, 1654 1705, assessor i Hofretten. Peder Deichmanns sønner dr. med. Peder D., 1667 17.., og Bartholomæus D., 1671 1731, biskop i Vi-borg og senere i Oslo (Christiania), var gift med tvillingsøstrene Mette og Else Rosenmejer, født ca. 1669, døtre af Carl Rosenmejer og hustru Anne Pedersdatter, se ane 58 59. Sønnen af andet ægte-skab Evert (Edvard) Deichmann, 1680 1732, gjorde sig bekendt som søofficer i dansk og østrigsk tjeneste. 5 1024/973 Jacob Dichmand, født ca. 1646

Willum Dichman i Malmø overtog ved faderens død dennes to gårde på Stortor vets østside, hvor han derpå drev købmandshandel. Som agtet borger i byen blev han 1639 udnævnt til rådmand. Rådmandsværdigheden nåede han altså blot at have i ni år til sin død 1648; i denne periode var han en overgang tolder. Han (6) var vist nok en mand, der let lod sig lokke åf bægrenes klang, thi pro-tokollen for St. Knudsgildet i Malmø udviser for 1635, at den ene stols broder Willum Dichmand sad hjemme og drak og kom ikke i rette tid til at "op wagte" sin bestilling før end omsider. Denne letsin-dighed kostede ham en bøde på 1 td. tysk øl til gildet.