Sjoerd Bakker

Sjoerd Bakker was als zelfstandig coupeur/ontwerper werkzaam in zijn woning aan Vondelstraat 24 in Amsterdam. Vanaf 1942 verleende hij hulp aan (joodse) onderduikers: hij verzorgde bonkaarten en persoonsbewijzen en hielp joden hun inboedels illegaal onder te brengen. In eerste instantie werkte hij zelfstandig, later kwam hij via Willem Arondeus, met wie hij bevriend was, in contact met de Persoonsbewijzencentrale, die onder leiding stond van Gerrit van der Veen. In februari en maart 1943 maakte Bakker de politie-uniformmantels die nodig waren voor de geplande aanslag op het Amsterdamse Bevolkingsregister: voor ‘politiekapitein der Staatspolitie’ Arondeus, ‘luitenant’ Van der Veen, en ‘agenten’ Bloemgarten, Gröger, Hartogh en Van Musschenbroek. De benodigde stof verkreeg binnenhuisarchitect Einar Berkovich – een kennis van Van der Veen: steeds meer mensen werden bij het project betrokken – via relaties bij de Hollandia Confectiefabrieken Kattenburg. Vijf dagen na de aanslag, die op de avond van 27 maart 1943 plaatsvond, werd Bakker gearresteerd. Na door het SS- und Polizeigericht ter dood te zijn veroordeeld, werd hij op 1 juli 1943 gefusilleerd.

Sjoerd Bakker (Leeuwarden, 10 juni 1915; overleden Overveen, 1 juli 1943) was een Nederlandse verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Amsterdamse kleermaker Sjoerd Bakker was samen met schilder-schrijver Willem Arondeus actief in het Amsterdamse verzet. Net als Arondeus was hij homoseksueel. Bakker sloot zich in Amsterdam aan bij de verzetsgroep rond de beeldhouwer Gerrit van der Veen. Hij was één van de deelnemers aan de Aanslag op het Amsterdams Bevolkingsregister (1943) aan de Plantage Middenlaan te Amsterdam. Omdat hij kleermaker was, naaide hij in zijn werkplaats alle politieuniformen die gebruikt zouden worden door de aanslagplegers zodat die vermomd als politieman binnen konden dringen. Onder leiding van Van der Veen en samen met Willem Arondeus, Johan Brouwer, Karl Gröger, Coos Hartogh, Henri Halberstadt, Rudi Bloemgarten, Sam van Musschenbroek, Koen Limperg, Auguste Chrétie Reitsma, Cornelis Leende Barentsen en Cornelis Roos drong ook hij vermomd als politieman op 27 maart 1943 het gebouw binnen en blies met explosieven het pand op. Na de aanslag dook hij onder maar hij werd opgepakt door de Duitsers en na een proces in Den Haag gefusilleerd in de duinen van Overveen. Zijn oom van vaderszijde Stephanus Johannes Paulus (Paul, van 1900) en zijn broer Popke Sjoerd (van 1912) deden ook verzetswerk en overleefden eveneens de oorlog niet. Paul is op 9 februari 1945 gefusilleerd en Popke was een van de slachtoffers van de Schietpartij op de Dam van 7 mei 1945. Popke's zoon Sjoerd Bakker (graficus) is genoemd naar zijn gefusilleerde oom.

Vondelstraat 24 is nu onderdeel van Hotel Vondel.

bronnen

• Alle Friezen - bevolkingsregister Leeuwarden gezinskaart ouders
• archiefkaart Stadsarchief Amsterdam
• Wikipedia
• Eerebegraafplaats Bloemendaal
• Bevrijding intercultureel . site is helaas weer verdwenen...
• eerebegraafplaats - Amsterdams bevolkingsregister 25 jaar geleden in vlammen
• Oorlogsgravenstichting
• Erelijst van Gevallenen 1940-1945

Sjoerd Bakker > De naam van kleermaker Sjoerd Bakker (Leeuwarden, 10 juni 1915) staat als tiende genoemd op de plaquette voor de twaalf mannen die op 1 juli 1943 vanwege de aanslag op het Amsterdamse Bevolkingsregister werden geëxecuteerd (zie onder). Allen werden na de oorlog begraven op de erebegraafplaats in Bloemendaal.

Coupeur Aan de website van de begraafplaats zijn deze prachtige foto en de volgende persoonlijke details ontleend: Sjoerd Bakker was kleermaker, coupeur en ontwerper. Hij werkte waar hij woonde: op Vondelstraat 24 in Amsterdam. Vanaf 1942, wanneer dwangarbeid, razzia’s en deportaties beginnen, verleent hij hulp aan joodse en andere onderduikers. Bakker regelt vervalste of gestolen bonkaarten en persoonsbewijzen. Daarmee konden onderduikers aan levensmiddelen komen en zich min of meer veilig op straat bewegen. Ondergedoken joden helpt hij ook hun inboedels illegaal onder te brengen. In eerste instantie werkt Sjoerd zelfstandig. Later komt hij via Willem Arondeus, met wie hij bevriend was, in contact met de Persoonsbewijzencentrale (PBC) en Gerrit-Jan van der Veen. In februari en maart 1943 maakt Bakker de politie-uniformmantels die nodig zijn voor de geplande aanslag op het Amsterdamse Bevolkingsregister. Twee stuks voor de leidinggevenden: ‘politiekapitein der Staatspolitie’ Arondeus en ‘luitenant’ Van der Veen, en vier voor de ‘agenten’ Rudolf Bloemgarten, Karl Gröger, Coos Hartogh en Sam van Musschenbroek. De benodigde stof krijgt hij van binnenhuisarchitect Einar Berkovich – een kennis van Van der Veen - via relaties bij de Hollandia Confectiefabri

Plannen Schilder-schrijver en vervalser Willem Arondéus, de eerste naam van de plaquette, had samen met beeldhouwer Gerrit van der Veen de leiding van de aanslag. Zij waren beiden actief in de persoonsbewijzen Centrale (PBC). Het bevolkingsregister was toen ondergebracht in de voormalige concertzaal van Artis aan de Plantage Kerklaan. Het ‘kunstenaarsverzet’ wilde door vernietiging van het kaartenbestand de mogelijkheid van controle op de in omloop zijnde valse persoonsbewijzen van joodse en andere onderduikers uitschakelen. Twee van de geëxecuteerden, de medicijnenstudent Rudolf Bloemgarten (nr. 2), en de magazijnbediende Henri Halberstadt (nr. 7), waren zelf joods en hielpen onderduikers. Ook de lesbische dirigente Frida Belinfante was een joods lid van de verzetsgroep. De architect Koen Limperg (nr. 9) had plattegronden van het gebouw vervaardigd. De katholieke hispanist dr. Johan Brouwer (nr. 8) voorzag de als kapitein van politie optredende Arondéus van een revolver. Politieman Cornelis Roos (nr. 12) zal evenals Sjoerd Bakker geholpen hebben bij de benodigde politie-uniformen. De dichter Martinus Nijhoff, oud-genie-officier, gaf aan waar explosieven geplaatst moesten worden. Evenals conservator Willem Sandberg en Frida Belinfante zou hij ontkomen; zo ook Gerrit van der Veen, maar deze zou ruim een jaar later worden gearresteerd en doodgeschoten.

De overval Op 27 maart 1943 drongen de zes als politiemannen vermomde verzetsmensen en drie in burgerkleding het gebouw binnen en probeerden met explosieven de kantoren in brand te krijgen. De persoonskaarten vatten moeilijk vlam, maar dankzij solidaire brandweermannen was de waterschade aanzienlijk. Het effect voor joden was echter gering omdat de meesten al op transport waren gezet. Loslippigheid onder de deelnemers en verraad leidde tot een reeks arrestaties. De Sicherheitsdienst wist de meeste daders en hun helpers binnen drie weken op te pakken. Het SS- und Polizeigericht sprak op 18 juni 1943 in het Koloniaal Instituut (thans Koninklijk Instituut voor de Tropen) de doodsvonnissen uit, die voor de 12 op de plaquette genoemden op 1 juli 1943 in de duinen van Overveen werden uitgevoerd. De gedenksteen aan de gevel van de vroegere concertzaal, Plantage Kerklaan 36, werd door Willem Sandberg ontworpen. Op het graf van Sjoerd Bakker staat de tekst: "Doch de meeste van deze is de liefde" (Nieuwe Testament, 1ste brief aan de Korintiërs, 13).

De homoseksuele identiteit van Sjoerd Bakker werd beschreven door Pieter Koenders - zie: Werkplan onderzoek drs. Marian van der Klein in Homo’s in de collectieve herinnering aan de Tweede Wereldoorlog: vijftig jaar beeldvorming over homoseksuele oorlogservaringen. Dec. 2004 (zie www.iisg.nl/research).