Stanislaw Tadeusz Bogusz h. Półkozic

Stanisław Tadeusz Bogusz h Półkozic, syn Józefa i Salomei Przetockiej.

s Józefa i Salomei Przetockiej Stanisław Bogusz z Siedlisk był patriarchą rodziny. Urodzony w Żelechowie nad Wisłą w r. 1760, ukończył szkoły u Pijarów, poczem był gusta, a nakoniec szambelanem dworu. Należał on do grona twórców kónstytueyi 3. maja, brał udział w powstaniu Kościuszki. Po upadku sprawy, ożenił się z córką burgrabiego krakowskiego Apolonią Stojowską i osiadł w Siedliskach w Galicyi. Szanowany i kochany powszechnie, był żyjącą kroniką ostatnich czasów, dom zaś jego był przykładem staropolskich cnót i życia. Biegły w językach i nauce prawa, nie przestawał i pod obcym rządem pracować dla dobra kraju. Dla poddanych był prawdziwym ojcem, a szeroko i daleko nie było tak zamożnych chłopów jak w jego dobrach. Boguszowie mieli pięciu synów: Feliksa, Stanisława, Wiktoryna, Henryka i Nikodema, tudzież córkę Ludwikę, zamężną Gorayską W ręku Boguszów znajdowały się znaczne dobra jako to: Winnica, Bzędzianowice, Siedliska, Żarówka i Smarzowa. W dniu 20. lutego w dworze w Siedliskach zasiedli przy stole, 87 letni Stanisław Bogusz, siostrzeniec jego Tytus, synowa p. Stanisławowa Boguszowa (z domu Marya Stojowska) z piętnastoletnim synem Włodzimierzem, oczekując na przybycie Wiktora z Kamienicy i Stanisława z Rzędzianowic (...) Po zabicie Wiktoryna wyruszył Szela do Siedlisk, gdzie prócz Boguszów znajdowali się jeszcze A. Kalita, mandataryusz miejscowy, Jan Stradomski,rządca Siedliski, Antoni Terlecki, mandataryusz z Rzędzianowic, Sobolewski,Kruczkiewicz i Rozkoszny, oficyaliści, Wojciech Bieliński i Józef Klein, dzierżawcy. Szela postanowił, wytępić do szczętu całą rodzinę. ...

Najgłośniejszą zbrodnią okazał się mord, dokonany 20 lutego we wsi Siedliska na seniorze rodu Boguszów, Stanisławie (1760 – 1846), byłym szambelanie króla Stanisława Augusta, oraz na jego rodzinie, w tym na dwóch synach – Wiktorynie, właścicielu Siedlisk, i Nikodemie – właścicielu Smarzowej, oraz na wnuku Włodzimierzu. Wiktoryn, urodzony w 1798 r., wykazał się sprężystą działalnością gospodarczą, lecz szczególny nacisk kładł na złagodzenie zaognionych stosunków pańszczyźnianych: na własnym terenie był – jak na ironię losu – bardzo ludzki i wyrozumiały dla włościan. U źródeł typowo odwetowego zabójstwa leżał wszakże zatarg z mściwym Jakubem Szelą, który był kilkakrotnie karany przez tegoż Bogusza za butę i wykroczenia przeciwko dworowi. Zatarg, wlokący się od 24 lat, przerodził się w proces o tzw. pregrawacje pańszczyźniane, a Szela postrzegany był jako denuncjant rządowy. Podobnych bestialskich mordów zdarzyło się wtedy oczywiście więcej: cytowana wyżej Zygmuntowa Krasińska przytacza w swojej korespondencji ohydne zabójstwo Karola Kotarskiego, dziedzica Oleśna, Żelechowa i Świebodzina, zwanego „królem chłopków”, który dopiero co rozdał swoim włościanom ponad 30 tysięcy florenów reńskich. Autorka podkreśla, iż „wszystkie szczegóły tej historii są autentyczne !”.

Prezentowana tu anonimowa litografia, odbita w Instytucie Ludwiga Sachse & C°, przedstawia sędziwego Stanisława Bogusza w ubiorze, nawiązującym do staropolskiego stroju. Nie wiadomo, z jakiego źródła ikonograficznego korzystał artysta niemiecki – z jakiegoś rodzinnego portretu, czy też z własnej fantazji. Litografia berlińska, powstała wkrótce po opisanych strasznych zdarzeniach, jest typowym dziełem propagandowym, potępiającym oczywiście Rzeź Galicyjską, o czym świadczy obszerny napis objaśniający u dołu wizerunku.