Follow
Na Pomorzu istniały w zasadzie dwa historyczne gniazda Rekowskich - w Rekowie koło Wejherowa (Puckim, Tetzlaff Rekowscy, wymarłe) i Rekowie koło Bytowa.
Należy w tym miejscu wspomnieć, że w owym czasie występowali także w obrębie Państwa Krzyżackiego, przy granicy z Mazowszem, Rekowscy z Johannisburga (Pisz) herbu Modzele alias Boycza (1433), jako najstarsi dzierżawcy okolicznych, krzyżackich, majątków (Dienstgüter). Według hipotezy Emiliana Szeligi-Żernickiego pochodzili oni z jednej z trzech miejscowości o nazwie Rakowo położonej w powiecie Wizna na Mazowszu, gdzie spotykany był używany przez nich polski herb Modzele alias Boycza. Nie jest jednak w cale wykluczone, że i ich rodowody sięgają Kaszub i Rekowa (najemni rycerze w służbie Zakonu) a nie, jak sądzi Bagienski za Żernickim Szeligą, z Mazowsza. Rodziny te mogły przyjąć polski herb później, tak jak dokonało się to na Kaszubach bytowskich między XVI a XVIII wiekiem. Ciągle też, od zarania (1433), ród ten pozostawał na terenie Zakonu a później Prus i był wyznania ewangelickiego (poz. 25).
Pomorska tradycja (Saga) mówi o braciach, którzy za zasługi wojenne otrzymali od polskiego króla szlachectwo i ziemię w kaszubskim Rekowie. Bardziej prawdopodobne jest jednak nadanie lub odnowienie przywilejów i ziemi różnym nie spokrewnionym ze sobą rodzinom pochodzącym ze stanu wolnego w wyniku tychże zasług w nowo założonej miejscowości, od której wszyscy zgodnie z przyjętą zasadą przyjmują wspólne nazwisko rodowe „ Rekowski ”, (podobnie jak w Wielkopolsce, np. Wedlowie, będących w Księstwie Pomorskim od 1269 r., po otrzymaniu dóbr w Tucznie, w Starostwie Wałeckim, zwali się Wedel-Tuczyńskimi). Przyjęcie wspólnego nazwiska rodowego Rekowski w okolicach Bytowa nastąpiło około końca XV lub początku XVI wieku. Potwierdza to wcześniejszy status Rekowa (Pommersche Siedlung) z XIV i XV wieku, jako jednej z kilkunastu wsi rycerskich. Najstarszy zachowany dokument pochodzi z 1438 roku, w którym występują pierwsi znani właściciele z 30 łanami. Zachowały się też lub znane są treści tzw. listów lennych (Lehnbriefe) książąt szczecińskich: - Barnima juniora z 1573 r., Franciszka I z 1607 r. i Bogusława XIV z 1621 r., potwierdzających przywileje i nadania oraz inne potwierdzenia, w tym także "Panów polskich” z 1638 roku. W 1559 r. w Rekowie było 12 właścicieli. Byli to Fantoch Simon, Fontach Bartoß, Fontach Greger, Fontach Hansz, Dorsich Bartos, Dorsich Peter, Dorsigk Matzke, Moruszke Peter, Kranitz Jan, Krenitze Jürgen, Piotros Merten (patrz źródła poz. nr 10). W 1603 roku wymienia się szlachciców: Fritze Baltzar, Fritze Baltzar, Fritze Matz, Stip Mathias, Stip Matz, Vantoch Andres, Vantoch Baltzar, Vantoch Hans, Vantoch Michael, Darßeke Matz i Mörßeke Greger. To oni noszą później drugie nazwisko rodowe Rekowski. Zawiera ono typowy tylko na obszarze Pomorza rdzeń „Rek” (pisany też „Reck”, kaszubskie Räke), odpowiednik polskiego „rak” z końcówką „ow” charakterystyczną dla nazw miejscowych Słowiańszczyzny Zachodniej (Połabskiej). Nazwisko zakończone jest formantem „ski” charakterystycznym dla obszaru Pomorza o "polskich wpływach" (Ziemia Lęborsko-Bytowska). Jednocześnie równolegle spotykamy niemiecką formę zapisu „ von Reckow ” (w tłumaczeniu z Rekowa = polskie „Rekowski” ) znaną z pozostałej części Pomorza - głownie słupskiego (rodzina von Rekow herbu niedzwiedź z Alt Gutzmerow). Nazwisko tej rodziny występuje na mapie Eliharda Lubinusa z XVII wieku w zestawieniu wszystkich szlacheckich rodzin pomorskich. Forma von Reckow, używana była także, choć sporadycznie, na obszarze "gniazda" w Ziemii Bytowskiej np. przez Wantocha von Rekow (Rekowskiego z Rekowa pod Bytowem). Stare nazwiska lub przydomki używane przed przyjęciem nazwiska rodowego (Wantoch, Stipp, Ginz, Writz, Mrosick, Darsek, Aubracht?, Wnuk?), nieco spolszczone lub przerobione na formę kaszubską występują odtąd łącznie z nazwiskiem rodowym i stanowią wyróżnik rodu. Jednocześnie obserwuje się także używanie wyłącznie nowego nazwiska rodowego lub występowanie form mieszanych. Ze starymi nazwiskami bądź przydomkami przetrwały jedynie rodziny Wantoch, Stip, Writz i Ginz Rekowskich.
Na zamku w Bytowie zachowała się niegdyś tablica trumienna jednego z członków rodu Wantoch Rekowskich z wymienionymi w niej protoplastami rodu od Andreasa Wotocha urodzonego około 1300 roku poczynając. Potomkowie tej rodziny podnoszą swoje pokrewieństwo z żyjącym na Pomorzu Zachodnim (in Ober Pomern) Dobiesławem von Wotoch ze wsi Otok koło Gryfic będącym, z bardzo dużym prawdopodobieństwem, protoplastą wyrosłej tam rodziny von Wödtke. Dobiesław, trzeci syn podkomorzego Prissebura, był w 1277 roku założycielem miasta Płoty nad Regą. „Des Kämmerers Prissebur dritter Sohn, der Ritter Dubislaus, wird in Urkunden von 1267 und 1268 [Urk. 46. 47] ausdrücklich als Sohn desselben, in einer Urkunde von 1276 [Urk. 60] mit dem slavischen Patronymikon als Dubizlaus Prisniborizs bezeichnet, und ist ohne Zweifel derselbe Dubislaus, der von 1277 ab bis 1286 mit dem Zunamen de Wotich (Wotyk, Wothec, Wotuch) vorkommt [Urk. 61. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 73. 73 a. ]” Saga rodziny jego ojca wskazuje na ich obodrzyckie pochodzenie. Według niemieckiego kronikarza Helmolda, (Chronic. Slavorum L. II. c. 4) po wkroczeniu saskiego księcia Henryka Lwa do kraju Obodrzyców (w maju roku 1164), jakiś Pritzbuer zostaje wraz z księciem obodrzyckim Wercislawem powieszony na szubienicy w Malchow w Meklemburgii (Joachim v. Pritzbuer, Index concisus familiarum nobilium ducatus Megapol. 1722, und danach in M. J. Behr, Berum Meklenburg. libr. VIII. ed. Kappius. Lips. 1744 pag. 1613. 1657), patrz bibl. poz. 30.
Ślady zachodniosłowiańskie odnajdujemy też w pozostałych starych nazwiskach czy przydomkach.
Darsek, pisane też Dorsic, Darsecke, od słowiańskiego dars = pełen życia, rześki, dziarski, wszędzie częsty w nazwach własnych i innych (choćby półwysep Dars za Rugią).
Mrozek od Mrosick, Mörßeke, Mrosich zapewne od mrozu, tu „zimny“, „lodowaty“.
Writz -(Wrycz) to często spotykane nazwisko lub imię na całym przednim i tylnym Pomorzu, zapewne od niemieckiego „Fritz”.
Styp od Stippe, Stibbe (nazwisko prawdopodobnie pochodzenia zachodniosłowiańskiego - porównaj słowiańską nazwę klifowego wybrzeża obok Sassnitz: na Rugii "Stupencammin". Co ciekawe rodzina Stypów Rekowskich podnosi do dziś tezę o swoim pradawnym, nadmorskim pochodzeniu.
Ginz od Gunsk, Gynsk, Guntz, Gonßken = „Gącz“ - może od słowiańskiego „Gąska“.
Liczne herby, o dużym zróżnicowaniu nawet w ramach jednej linii Rekowskich i sięgające rodowodem XVI wieku u Wantochów a XVIII zaledwie u pozostałych stanowią dodatkowy materiał identyfikujący. Zawierają one wspólne dla wszystkich rodzin motywy – raka (przewodni), księżyca, gwiazd, kwiatów, podkowy oraz atrybuty waleczności - miecz i tarczę. W tradycji rodzin Rekowskich silnie eksponuje się zasługi wojenne; między innymi w polskich czasach z Gerhardem Dönhofem przeciwko Turkom pod Cecorą (1620) i Chocimiem (1621), a w późniejszych: w wojnach śląskich (1740-1742 i 1744-1745), w wojnie siedmioletniej (1756-1763), w kampanii „polskiej” (1793-1794 oraz w 1848) , przeciwko Francji (1806-1807, 1813-1815 , 1870-1871) i Austrii (1866). Z rodzin Rekowskich wywodzi się bowiem cała rzesza oficerów pruskich, absolwentów Szkół Kadetów w Słupsku i Chełmnie. Dwóch z nich za zasługi wojenne otrzymało najwyższe pruskie odznaczenie, godność Kawalera „Pour le Merite” (die Ritter des Ordens Pour le Merite). Byli to Johann Ernst Ferdinand v. Rekowski (1794) oraz Johann Franz v. Rekowsky (1807).
W ciągu wieków szlachta ta ulegała ciągłemu rozwarstwieniu majątkowemu tak, że w początkach XIX stulecia zrównała się z chłopstwem pod względem ekonomicznym, zaś po uwłaszczeniu tych ostatnich także od strony formalnej. Stało się to powodem licznych migracji, w tym do USA począwszy od 1830 roku. Głównymi ośrodkami tej emigracji stały się w USA: Wisconsin, Milwaukee, Buffallo, Minnesota, Nowy Jork, Dakota, Iowa ,Chicago i inne.
Bibliografia:
1. Fr. von Wantoch Rekowski „Versuch einer Geschichte der aus den Landen Bütow und Lauenburg in Pommern stammenden Adelsgeschlechter v.Vantoch , v. Styp , v.Writz und v.Ginz Rekowski” - Berlin 1887
2. Wilhelm von Wantoch Rekowski „ Nachtrag zu Versuch einer Geschichte der... herausgegeben von ...” - Erfurt 1921
3. R.Klempin, G.Kratz „Matrikeln und Verzeihnisse der pommerschen Ritterschaft vom XIV bis XIX Jahrhundert herausgegeben durch...” - Berlin 1863
4. E.Sauer „Der Adel während der Besiedlung Ostpommerns 1250 - 1350” - Sttetin 1939 5. S.Kozierowski „Obce rycerstwo w Wielkopolsce w XIII i XIV w.” - Poznań 1928
6. F.Lorentz „Geschichte der Kaschuben” - Berlin 1926
7. P.Czaplewski „Hipoteza o pochodzeniu szlachty kaszubskiej” - Zapiski Tow. Nauk U.Toruńskiego 1948
8. J.T.Bagmihls „Pommersches Wappenbuch gezeichnet und mit Beschreibung der Wappen und historischen Nachweisen”
9. M.Rudnicki „Imiona osobowe Pomorza Zachodniego” - Slavia Occidentalis XVI 1937
10. R.Cramer „Geschichte der Lande Lauenburg und Bütow” - Königsberg 1858
11. G.Bronisch , W.Ohle , H.Teichmüller „ Kreis Bütow ” - Stettin 1938
12. R.Kukier „ Kaszubi bytowscy. Zarys monografii etnograficznej ” - Gdynia 1968
13. P.Panske „Zur Geschichte des eingeborenen Adels im Lande Bütow” - Baltische Studien 1935, Bd.37
14. W.Keller „Volkssagen aus Stadt und Kreis Bütow in Pommern” - Stettin 1938
15. J.Krzepela „Spis miejscowości i rodów ziemiańskich woj.pomorskiego” - Kraków 1925
16. W.Kętrzyński „Przydomki szlachty pomorskiej” - Toruń 1902 , Lwów 1905
17. v.Winckler (Kętrzyński) „Die Nationalitäten Pommerelens”
18. P.Panske „Stolper Kadetten Katolischer Abkunft aus dem Lande Bütow” - Baltische Studien Bd.35
19. „Geschichte einzelner Preusischer Regimenter , bei denen Mitglieder des Rekowskischen Geschlechts gestanden haben”
20. v.Ledebur „Preuss.Adelslexikon” - II p.200 , 205 oraz III p.260 , 272
21. v.Zedlitz „Neues Preuss. Adelslexikon” - IV p.95
22. Clemens Liselotte „Die Auswanderung der pommerschen Altlutheraner in die USA. Ablauf und Motivation 1839 - 1843” , 1976
23. Die Kgl.Preußischen Kadetten aus Stolp in Hinterpommern 1769-1816, Institut Deutsche Adelsforschung
24. Krzysztof Żepa et all „Dzieje Margonina“ – Poznań 2002
25. Hans Ludwig Hoffmann-Bagienski Die Dienstgüter des Amtes Johannisburg, herausgegeben von Hans Heinz Diehlman - Hamburg 1992
26. Waldemar L. Janiszewski „Margoniński Słownik Biograficzny”, Zeszyt 1, Margonin 2006
27. Rekowski, F.W.F.v.: Über den Deutschen Orden und dessen Beurtheilung, in: Zeitung für den Deutschen Adel, Jg.III, Leipzig 1842, 291-292, 295-297 u. 301-303
28. Franz von Wantoch=Rekowski „Kriegstagebuch 1870/1871 des Jüngsten Offiziers im Königs Grenadier Regiment 2 Weßtpreußischen Nr. 7 in Liegnitz“, München 1914
29. Przemysław Pragert "Herbarz szlachty Kaszubskiej" t.1-3, Wydawnictwo BiT, Beata Żmuda Trzebiatowska 2010
30. G. Kratz „Ursprung des Geschlechts von Kleist nach urkundlicher Forschung“, str. 179-184
Zebrał: Janusz A. Rekowski (Schw.)