Aleksander Janta Połczyński

Polski prozaik, poeta, dziennikarz, publicysta, tłumacz, rotmistrz rezerwy kawalerii Wojska Polskiego, kolekcjoner, bibliofil, posiadacz wielu "białych kruków".

http://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Janta-Po%C5%82czy%C5%84ski

Aleksander Janta-Połczyński na świat przyszedł w Poznaniu 11 grudnia 1908 roku. Matka Helena z Juraszów, ojciec Stanisław Janta-Połczyński, lekarz z rodziny, której historia liczy siedem wieków. Udokumentowana historia rodziny sięga do Macieja Janty-Połczyńskiego stolnika inflanckiego z nominacji króla Augusta III.

Można napisać, iż mógłby być patronem "najmitów". Podróżnik i reporter o niespożytej energii. Utalentowany poeta i propagator polskiej sztuki i literatury na całym świecie. W swoich podróżach reporterskich dwukrotnie okrążył glob przed wybuchem II wojny światowej. Przeprowadził wywiady z takimi osobistościami jak: A. Guide, T Dreiser, T. Mann, M. Gandhi, R. Tagore, C. Chaplin, W. Sikorski, I. Paderewski czy Cesarz Chin Pu-I i prezydenci US. W czasie II wojny światowej od września 1939 do czerwca 1940 służył w wojsku polskim we Francji, jako korespondent wojenny przydzielony do I Dywizji Grenadierów. W akcji od 12 czerwca do 21 czerwca 1940. Dostał się do niewoli niemieckiej, gdzie mówiąc doskonale po francusku przez cały czas pobytu w niewoli udawał Francuza, co uratowało mu życie. Po ucieczce z niewoli swoje przeżycia w obozie jenieckim opisał w książce pt. Kłamałem, aby żyć: pamiętnik roku niewoli, New York 1945. O listopada 1942 do lutego 1943 pełnił obowiązki oficera ordynansowego przy dowódcy konspiracyjnej organizacji wojskowej w okupowanej Francji. Po inwazji aliantów na Francję w 1944, wstępuje do 1 Polskiej Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Jako korespondent wojenny został przydzielony do 24 Pułku Ułanów, z którym we wrześniu i październiku 1944 walczy w Belgii i Holandii. Za udział w kampaniach wojennych odznaczony polskim Krzyżem Walecznych i francuskim Croix de Guerre. Swoją służbę wojskową zakończył w stopniu rotmistrza. Demobilizacja zastała go na stanowisku asystenta przy attache wojskowym w Ambasadzie R.P. w Waszyngtonie w 1945 r.

W latach 1951-1954 należał do Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (Placówka 201 w Nowym Jorku), następnie do Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Stanach Zjednoczonych. Od listopada 1972 ponownie wstępuje do SWAP, pozostając do końca życia członkiem Placówki 123 SWAP w Maspeth, NY.

Wielki bibliofil, którego kolekcja trudna jest do określenia, głównie z powodu niezwykłości "Białych Kruków", jakie udało mu się zgromadzić na emigracji w USA. W 1948 roku Ksawery Pruszyński ofiarował Jancie swoją "Karabelę z Meschedu" z następującą dedykacją: "Mej kochanej Jancie, Reyowi reportażu polskiego, na wspomnienie jego gościny w Gandawie - Ksawery 11 XI".

Janta zadebiutował w 1928 roku reportażem w poznańskim magazynie dla myśliwych. Od tej debiutanckiej publikacji ruszyła lawina druków, jakie składają się dzisiaj na jego ogromny dorobek. Wydał drukiem 23 tomy poezji, 10 tomów reportaży, 2 dramaty, 3 powieści, 7 tomów esejów, 4 pozycje w języku angielskim w tym zupełnie niezwykłą: A History of nineteenth Century American-Polish Music with annotated Bibliography and Illustrations, New York 1982.. W sumie było tego 63 pozycje książkowe i ponad 1.5 tys. publikacji prasowych w różnych językach i różnych miejscach na świecie.

W 1949 r. wydał w Paryżu książkę będącą relacją z jego podróży do Polski: "Wracam z Polski 1948: Warszawa, Wrocław, Kraków, Poznań, Szczecin - życie, polityka, gospodarka, sztuka, ludzie i zagadnienia". Książka spotkała się z bardzo niechętnym, wręcz wrogim przyjęciem w polskich, niepodległościowych środowiskach emigracyjnych na Zachodzie, co przełożyło się na dotkliwy, wieloletni bojkot towarzyski jego osoby w tychże środowiskach.

Był prezesem Stowarzyszenia Polskich Klubów Kulturalnych w Buffalo, działał w Fundacji Kościuszkowskiej, prowadził sławny antykwariat na całą Amerykę z polskimi książkami w Nowym Jorku. Organizował komitet "powrotu skarbów wawelskich do Polski". Był w Buffalo przez czas jakiś właścicielem wytwórni pierogów. W tym samym Buffalo wystawił po angielsku dramaty Adama Mickiewicza: "Dziady" i "Konrada Wallenroda". Aktywność Janty w zabieganiu o postrzeganie Polski i jej dorobku nie ma równych do dnia dzisiejszego na terenie nie tylko Ameryki. Był wielkim znawcą i kolekcjonerem Conradianów i Chopinianów. Miał kolekcję niebywałą. Można było w niej znaleźć rzeczy najczęściej uznane za zaginione, lub po prostu nie notowane w bibliografiach czy kolekcjach istniejących.

Los emigranta wiernemu swojej kulturze i swojemu powołaniu to los Janty. Potrafił Janta zrobić z tego niedościgniony wzór do naśladowania dla wszystkich Najmitów. Zmarł w szpitalu w Southampton 19 sierpnia 1974 roku, co nazajutrz obszernie opisał nowojorski "The New York Times". W rok później urna z prochami została wmurowana w katakumbach warszawskich Powązek i opatrzona mottem z Norwidowego wiersza:

Z rzeczy tego świata ostaną tylko dwie Dwie tylko: poezja i dobroć, i więcej nic

Więcej o Jancie można dowiedzieć się z następujących opracowań monograficznych:

1. Janta - człowiek i pisarz. Praca zbiorowa pod red. J. R. Krzyżanowskiego, wyd. PFK Londyn, 1982 2. Szkice o literaturze emigracyjnej, M. Danielewicz-Zielińska, Instytut Literacki, Paryż 1978 3. The History of Polish Literature, Cz. Miłosz, The Macmillan Company, New York, 1969 4. Dalekie drogi literatury polskiej, M. Stępień, Wyd. Literackie, Kraków 1989 5. Literatura Polska na Obczyźnie, T. Terlecki. Londyn 1964-65 6. Aleksander Janta-Połczyński Ballada o wiecznym szukaniu, F. Palowski, PWN Warszawa - Kraków 1990 7. Wszystkie strony świata są moje. F.Palowski wydane przez przyjaciół w Krakowie 1998

W 2006 roku TV POLONIA wyprodukowała barwny 38 minutowy film dokumentalny o Aleksandrze Jancie-Połczyńskim, pt. Życie jak przygoda. Reżyserem filmu i autorem scenariusza jest Marian Kubera. Informacje dotyczące służby wojskowej i działalności Aleksandra Janty-Połczyńskiego w organizacjach kombatanckich, pochodzą z Archiwum SWAP w Nowym Jorku.

Opracowanie: Mietko Rudek, Teofil Lachowicz