The Second Department of Polish General Military Staff (Polish: Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, also called Dwojka) was a department of the Polish General Staff in the Second Polish Republic. It was responsible for military intelligence, counterintelligence, cryptography, analysis of foreign military forces and foreign affairs of the Polish Army. It existed from 1918 until 1939.

Beginnings of military intelligence in the Second Polish Republic

First intelligence units were formed soon after the creation of the General Staff of the Polish Army (General Tadeusz Rozwadowski). In mid-October 1918, the Information Department of the General Staff, as it was called, was formed under Major Mieczysław Mackiewicz. It handled both offensive and defensive intelligence services, evidence and military ciphers. Until ca. 1921, Polish military used the word “defensive”, while describing intelligence. Due to various political events, changes in the organizational structure of the General Staff in the early 1920s were frequent.

Expansion of the Department

Following the victory in the Polish–Soviet War, in which Polish intelligence played a significant role, the Information Department was expanded and renamed into the Second Department of the Polish General Staff. It also was restructured, and divided into the following departments: I - Organizational, II - Offensive A, III - Offensive B, IV - Defensive, V - Foreign Propaganda, VI - Home.

During the Polish Soviet War and in the immediate postwar period, the Information Department had a well-developed network of informants and local units, reaching as far as China, Persia, Siberia and Japan. After the war, it was reorganized into peacetime structures:

- Bureau of Organization, with several sections (Training, Personnel, Financial, Ciphers),
- Bureau of Records, with several sections (East, West, North, South, Statistical, Ethnic),
- Bureau of Intelligence, with its own chemical laboratory, passport and photo offices, radio intelligence, counterintelligence, ciphers.

Activities in the East

Following Polish–Soviet War, the Second Department formed its outposts in main cities of the Soviet Union: Moscow, Leningrad, Kharkov, Kiev and Tiflis. Furthermore, with support from the Border Protection Corps, it carried out several raids along the Polish–Soviet border, established in 1921. The purpose of these raids was to find information about Soviet military installations, also to enroll agents or informants. In the early 1920s, Polish services managed to convince an ethnic Pole, Bolesław Kontrym, who commanded Red Army’s 28th Rifle Brigade, to change sides. Kontrym crossed the border, and was soon employed by the Polish Police.

Activities in the West

Since 1919, the Department actively operated against Germany, with 30 outposts located there. The most important was the outpost in Berlin, called In.3. It was headed by Jerzy Sosnowski, who came there in the spring of 1926.

In 1924 – 27, Bydgoszcz office of the Department, commanded by Major Marian Steifer, successfully carried out Operation Cart (Operacja Wozek), during which German correspondence between Berlin and East Prussia was controlled.

In April 1939, the Independent Situational Office Germany (Samodzielny Referat Sytuacyjny Niemcy) was formed. This office gathered all kinds of information regarding the Third Reich, presenting daily and weekly reports to the Polish General Staff and the government. Since mid-June 1939, daily meetings took place at the office, with reports sent to Polish Commander-in-chief.

Loss of Archives in September 1939

During the 1939 Invasion of Poland, the Abwehr was extremely interested in the archives of the Department. As the Germans had failed to capture the documents of Czechoslovak military intelligence (in March 1939 they were transported by air to Britain), Admiral Wilhelm Canaris decided to form small groups of agents, which were attached to the frontline Wehrmacht units. Their task was to immediately seize all kinds of documents. Main group of such agents was commanded by Major Oskar Reile, Abwehr resident in the Free City of Danzig.

In Bydgoszcz, captured by the Germans on September 5, the agents immediately occupied offices of the local branch of the Department, headed by Jan Zychon. They failed to seize any documents, except for the business card of Zychon himself, left on a desk.

Warsaw capitulated on September 28, and a group of Abwehr agents immediately entered the office of the Department, located on Pilsudski Square. After opening over one hundred armoured wardrobes, they only came across a bunch of worthless German documents, such as train schedules, telephone directories, press articles and forms. Soon afterwards, however, one of the German agents, Captain Bulang, decided to check the so-called Legions Fort, located on Zakroczymska Street. To his surprise, he found there the documents of the Bydgoszcz office of the Department. They had been evacuated by Zychon, who abandoned all papers there.

Altogether, the documents filled six trucks. After initial selection and analysis, all were transported to Germany, and soon afterwards, first arrests of Polish agents took place. Most of the agents were beheaded. The analysys of the documents enabled the Germans to expose weaknesses within their own intelligence, and improve the procedures. As Walter Schellenberg later recalled, after the return from Warsaw, where he had taken part in the victory parade (October 5, 1939), he analyzed the captured documents for two days. In his opinion, the quantity and quality of the archives was astounding, especially the information about German war industry, gathered by Polish agents.

With Polish documents in hand, the Germans managed to arrest several agents, including an ethnic Pole, living in Germany, who was a manager in one of the factories. Altogether, over 100 people were arrested, most of them were executed. Among those executed was Paulina Tyszewska, secretary and lover of a high ranking Abwehr officer from Danzig. Another agent, Abwehr Colonel Gunther Rudloff, who had cooperated with Jerzy Sosnowski, committed suicide after arrest.

https://en.wikipedia.org/wiki/Second_Department_of_Polish_General_S...

Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego – komórka organizacyjna Sztabu Generalnego WP (od 1928 r. Sztabu Głównego WP) zajmująca się wywiadem, w tym radiowywiadem / radiokontrwywiadem, kontrwywiadem, dywersją pozafrontową, kryptologią, studiami obcych sił zbrojnych i sprawami zagranicznymi Wojska Polskiego (ataszaty wojskowe RP) w latach 1918–1945.

Początki wywiadu i kontrwywiadu w II RP

Wraz z powołaniem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Tadeusza Rozwadowskiego utworzono pierwsze, działające bezpośrednio przy nim, komórki organizacyjne wywiadu i kontrwywiadu wojskowego. Polski wywiad i kontrwywiad wojskowy rozpoczął swą działalność w połowie października 1918 roku jako Wydział Informacyjny Sztabu Generalnego. Od połowy października 1918 r. do zadań wydziału informacyjnego, kierowanego przez mjr. Mieczysława Mackiewicza, należała – Służba Wywiadowcza oraz Ofensywna i defensywna. Trzecim zasadniczym elementem organizacyjnym była Sekcja Studiów (ewidencji), a czwartym Szyfry. Nazwa defensywa, odnosząca się do kontrwywiadu, była powszechnie stosowana do zakończenia wojny polsko-bolszewickiej.

Częste zmiany struktur organizacyjnych Sztabu Generalnego były spowodowane w dużym stopniu wydarzeniami politycznymi. W ramach Wydziału Informacyjnego tworzono pośpiesznie sieci placówek służby wywiadowczej i defensywnej, czyli kontrwywiadowczej, mających dostarczyć dowództwu potrzebnych informacji.

Rozbudowa Służb Specjalnych II RP

W następnych miesiącach trwała intensywna rozbudowa struktur informacyjno-wywiadowczych. Wkrótce przekształcono Wydział Informacyjny w Oddział II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego.

Duży wkład w zwycięstwo w wojnie polsko-bolszewickiej przypadł wywiadowi. Podczas trwania konfliktu bezpośrednim rozpracowaniem nieprzyjaciela zajmowała się wydzielona komórka w postaci Biura Wywiadowczego, składająca się z sześciu wydziałów.

Działania Oddziału II SG WP w kierunku wschodnim

Również po wojnie przystąpiono do organizowania „wywiadu ofensywnego” na terytorium państw sąsiadujących z Polską, z którymi istniał konflikt strategiczny i pretensje graniczne. Ponieważ największe zagrożenie dla państwa polskiego nadal występowało ze strony wschodniej, tam też (najczęściej poprzez konsulaty) umiejscowiono placówki referatu „Wschód”, m.in.

w Moskwie, Leningradzie, Charkowie, Kijowie i Tyflisie. Były wspierane przez wywiad płytki, organizowany przez Korpus Ochrony Pogranicza, który został utworzony w 1924 roku.
Akcje, tzw. „wypady”, przeprowadzane przez agenturę wywiadu płytkiego (KOP-u) dokonywane były w pasie przygranicznym Rosji Sowieckiej, pod przykrywką np.: najść przemytniczych, napadów bandyckich, a nawet działań partyzanckich.

Wypady rozpoznawcze tego typu przynosiły cenne informacje terenowe, a nawet werbunek agentów lub informatorów. Przykładem jest zwerbowanie dowódcy 28 brygady strzeleckiej Armii Czerwonej, Bolesława Kontryma, Polaka, który wkrótce uciekł do Polski i rozpoczął służbę w Policji Państwowej (Departament Defensywy) (kontrwywiad). Po 1925 roku zlikwidowano część placówek, skupiając się na obserwacji radzieckich jednostek wojskowych i przemysłu zbrojeniowego.

Największą porażką wywiadu polskiego na tym kierunku było przejście na stronę radziecką rezydenta polskiego wywiadu w Moskwie Ignacego Sosnowskiego we wrześniu 1919 roku. Wydał on całą siatkę polskich agentów pod warunkiem by zamiast sądzenia ich w Rosji Radzieckiej zostali wydaleni do Polski. Następnie brał udział w przewerbowywaniu polskich agentów na rzecz radzieckich organów bezpieczeństwa[5].

W latach dwudziestych warunki pracy polskiego wywiadu na Wschodzie pogarszały się. Rt. Aleksander Niedziński, jeden z kierowników polskiego wywiadu na Wschód pisał w swym raporcie: „Wywiad nasz na Wschód jest całkowicie opanowany przez kontrwywiad przeciwnika.”. Wszechwładza aparatu represji w ZSRR powodowała, że w raporcie wewnętrznym o działalności Oddziału II na terenie ZSRR ze stycznia 1929 roku czytamy „Wartość placówek albo znikoma, albo nadspodziewanie duży procent kontaktów z GPU. (...) Stan wywiadu na Rosję jest słaby. Nie odpowiada on potrzebom prac operacyjnych. Trudne warunki pracy w Sowietach nie rokują poprawy w czasie najbliższym.”. Kierowani do ZSRR polscy agenci wywodzili się przeważnie ze środowisk ukraińskich lub białoruskich nacjonalistów i wykonywali równocześnie zadania na rzecz kierownictw tych środowisk[6].

Rozwój siatki polskich palcówek wywiadowczych w ZSRR nastąpił po zawarciu układu polsko – radzieckiego w 1932 roku ale i wtedy była ona w dużym stopniu kontrolowana przez NKWD (w Charkowie kontrola obejmowała np. 90% polskich agentów).

Działania Oddziału II SG, w kierunku zachodnim

Prace przeciwko Niemcom prowadzono równolegle od 1919 r. i nasilano wraz ze wzrostem zagrożenia z ich strony. Referat „Zachód” dysponował na terytorium samych Niemiec około trzydziestoma placówkami.

Na szczególną uwagę zasługuje działalność berlińskiej placówki wywiadowczej „In.3”, kierowanej przez rotmistrza Jerzego Sosnowskiego. Przyjechał on do Berlina wiosną 1926 roku i już po krótkim czasie stał się bywalcem salonów grupujących najbardziej ekskluzywne towarzystwo stolicy Niemiec. Demonstrując swe wrogie nastawienie wobec rządu polskiego i przedstawiając się jako członek ponadnarodowej organizacji do walki z bolszewizmem i zwolennik porozumienia polsko-niemieckiego, Sosnowski bardzo szybko zdobył zaufanie towarzystwa w którym się obracał. Wkrótce Sosnowskiemu udało się zwerbować do pracy z polskim wywiadem 27-letnią Benitę von Falkenhayn, żonę oficera Reichswehry. Następnie, z pomocą Benity, Sosnowskiemu udało się namówić do współpracy Irene von Jena, notabene ciotkę emerytowanego generała, która była w trudnej sytuacji finansowej. Pracowała ona w oddziale budżetowym ministerstwa Reichswehry, gdzie prowadzono ewidencję wydatków związanych z wojskiem. Następnym sukcesem berlińskiej placówki In.3 było zwerbowanie przez Sosnowskiego młodego oficera Abwehry, Gunthera Rudloffa, przy dowództwie III Okręgu Wojskowego w Berlinie. Rudloff przekazał Sosnowskiemu dane personalne kilku agentów Abwehry działających na terenie Polski, a za odpowiednie wynagrodzenie zobowiązał się ochraniać polską siatkę szpiegowską przed Abwehrą. Cała sprawa rotmistrza Jerzego Sosnowskiego zakończyła się jedną z największych afer szpiegowskich w międzywojennej Europie.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Oddzia%C5%82_II_Sztabu_Generalnego_Wo...