Follow
De Heren van Amstel. Founding fathers of Amsterdam.
Van Amstel is een van de oudste familienamen in Nederland. Oorsponkelijk waren de Heren van Amstel belangrijke ministerialen van de bisschop van Utrecht rond 1200-1296. Na de moord op Floris de Vijfde door Gijsbrecht IV Van Amstel, Herman VI Van Woerden en Gerard Van Velzen moest Gijsbrecht vluchten, waarschijnlijk naar Brabant voor bescherming onder Jan I van Cuijk. Veel van de geschiedenis van de familie van Amstel is gedocumenteerd door Rijksvrijheer W.A. Van Spaen, eerste voorzitter van de Hoge Raad van Adel, in 1807 (een nazaat van Maria Hagedoorn en Willem van Amstel uit Kleef van slot Moyland). Later is een uitgebreide studie over de Heren van Amstel 1105-1378 gepubliceerd door Th.A.A.M. van Amstel in 1999 bij Uitgeverij Verloren in Hilversum (www.verloren.nl/home). Een beschrijving van de voorouders van de Haarlemse familie Van Amstel is gedaan door W. Wijnandts van Resandt en verschenen in 1983 in het Jaarboek van het Centraal bureau voor Genealogie deel 37 pagina 71 tot 97. De familierelatie van de geslachten van Amstel en van Cuijk werd in 1981 aangetoond door Dr. J.A. Coldeweij in zijn geschiedenis van de heren van Cuijk. De geschiedenis van het geslacht van Amstel van Mijnden Heren van Kronenburg is onder andere beschreven in het tijdschrift Tussen Vecht en Eem in een themanummer over LOENEN aan de Vecht, TVE 22, 1-2, mei 2004.
Rond 1105 zijn de ontginningen van de Amsteloever gestart. Op een later moment (1260 tot 1270) is een dam in de Amstel gelegd en daarmee de kiem voor de ontwikkeling van de stad Amsterdam. Opgravingen in 1990 in de binnenstad hebben de fundamenten blootgelegd van mogelijk een kasteel van Amstel. Onderzoek aan de resten hebben geen eenduidig bewijs geleverd voor deze hypothese van een kasteel in de binnenstad. De resultaten van het onderzoek zijn uitgebreid beschreven door de stadsarcheoloog en medewerkers van de Universiteit van Amsterdam in het boek Het Kasteel van Amstel, burcht of bruggehoofd?, onder redaktie van M.B de Roever en gepubliceerd in 1995 door de Stadsuitgeverij Amsterdam. Populair wetenschappelijke informatie over de geschiedenis van Amsterdam kan worden gevonden bij www.theobakker.net
Het gevecht om de macht in Amstelland, dat in 1280 leek te zijn gestreden, laaide na de staatsgreep tegen graaf Floris V van Holland weer op en duurde met onderbrekingen tot 1304. De verwikkelingen van deze machtsstrijd hebben slechts noodlottige gevolgen gekend voor degenen die bij de strijd betrokken waren. Gijsbrecht van Amstel zat vijf jaar gevangen (1280-1285). De elect bisschop Jan van Nassau werd uit zijn ambt ontheven (1290). Floris V werd gedood (1296). Gijsbrecht IV van Amstel en Herman VI van Woerden verloren have en goed en gingen in ballingschap. Wolphaart van Borselen werd na de toeeigening van de goederen van Amstel en Woerden gelyncht door het volk (1299). Bisschop Willem Berthout kwam om het leven bij de poging tot herovering van de Stichtse goederen (1301). Willem van Cuijk sneuvelde mogelijk tijdens de Vlaamse inval in Zeeland (1303). Jan van Renesse, Arnold van Benschop (zoon van Arnold van Amstel) en Jan II van der Lede verdronken in de Lek na hun overhaast vertrek uit Utrecht (1304). Jan I van Amstel bereikte evenwel de overzijde van de rivier en wist te ontkomen aan de rampzalige gevolgen van de machtsstrijd in het Sticht, echter met verlies van rechten op have en goed.
In 1126 werd het toponiem Amestelle (Amstelland) verbonden met de doopnaam van de dienstman van de bischop van Utrecht, die het schoutsambt in het gelijknamige rechtsgebied uitoefende: Wolfger van Amestelle. Diens nazaten, die eveneens het bischoppelijk gezag in Amestelle uitoefenden, werden ook naamdragers van Amestelle en aldus ontstond de geslachtsnaam van het bekende middeleeuwse geslacht van Amstel. Wolfger en zijn familie waren afkomstig uit Werinon (Nederhorst den Berg), de oudste parochi van de noordelijke Vechtstreek. Toen de abdij van Werden (aan de rivier de Roer in Duitsland) tussen 1050 en 1080 haar goederen overdroeg aan de kerk van Sint Martinus, kwamen ook haar onvrije dienstmannen, waaronder de pre-Amstels, onder gezag van de Utrechtse bisschop. De van Amstels klommen op tot erfelijke rentmeesters van de Utrechtse bisschop en maakten carriere in zijn militia. Hoezeer zij in macht en aanzien stegen, blijkt wel uit de inlijving van Gijsbrecht II in het ridderschap en uit het huwelijk van Gijsbrecht III met Aleidis een dochter van het geslacht van Cuijk. Omdat hij deelgenomen had aan de staatsgreep tegen Floris V werd Gijsbrecht IV verbannen. Hij vluchtte naar Den Bosch (s Hertogenbosch), waar hij bescherming zocht bij zijn invloedrijke neef Jan I van Cuijk. Gijsbrechts zoon, Jan I, probeerde tevergeefs om de rechten op de geconfisqueerde leengoederen te herstellen. Hij kon ontkomen na de gevechten en vestigde zich na 1304 in het hertogdom Brabant. Zijn nazaten konden op den duur niet meer aan de verplichtingen van hun stand voldoen en verloren geleidelijk hun maatschappelijk gezag. Toch wisten zij zich als aanzienlijke landeigenaren 680 jaar staande te houden in het kwartier Maasland van de Meierij van Den Bosch. Een van de nazaten van Sophia van Amstel (1330-1400) en Henric van der Scaut, namelijk Barent Tybout van Weert van Amstel trouwde op 25 januari 1636 met een Haarlemse jonkvrouwe Sijntgen Sacharyas en daarmee ontstond wederom een Noord Hollandse tak van de Van Amstels.
Nog zo een mooi archief. Ik heb er nog niet veel mee kunnen doen. http://www.archiefploosvanamstel.nl/ Cornelis Ploos van Amstel heeft een prachtig portret in het Mauritshuis.