Follow
Dit deelproject is gebaseerd op
Lijst van drukkerijen/uitgeverijen van verzetsbladen gedurende de Tweede Wereldoorlog
Onderdeel van het hoofdproject:
De Ondergrondse Pers
De namen van de betrokken personen die hier worden genoemd en niet in het boek van Lydia Winkel voorkomen zijn ondergebracht in het project De Illegale Pers 40-45
Disclaimer:
- Dit project behandelt de gepubliceerde informatie over deze betrokkenen als objectieve verslaggeving van historische feiten.
- Eventuele bezwaren tegen de plaatsing van een bepaalde naam of foto op dit project zullen onder voorwaarde van aantoonbaar direct familieverwantschap en/of auteursrecht worden gerespecteerd en gehonoreerd.
Copyright:
- Geldt voor alle verstrekte namen op dit project in zijn totaliteit en in combinatie met de daaraan toegevoegde bronverwijzingen. Stichting Neerlandsch Verzetsmonument © 2024
Als initiator en producent van Stichting Neerlandsch Verzetsmonument (S.N.V.) doe ik inmiddels doorlopend onderzoek naar zo'n 60.000 verzetsstrijders. Het verzamelen van zoveel mogelijk bronnen zal het aantal namen in deze lijst niet alleen doen groeien, maar worden zij bovendien verrijkt met talloze gegevens aan biografische achtergronden. Naast de directe nabestaanden en geïnteresseerden kunnen onderzoekers hier terecht voor wetenschappelijke doeleinden.
De stichting tracht haar doel te bereiken onder meer: * door het verder (doen) ontwikkelen, promoten en dagelijks onderhouden van de website; * door het bieden aan nabestaanden van de mogelijkheid om hun verhaal te vertellen op de website; * door het ondersteunen of initiëren van initiatieven met betrekking tot het verzet.“
Al deze diensten worden door mijzelf uitgevoerd op vrijwillige basis. Daar zijn natuurlijk wel de nodige kosten aan verbonden die ik tot op heden voor eigen rekening neem. Mijn basis inkomen is slechts gebaseerd op een WAO uitkering wegens de ziekte Multiples Sclerose. Om van S.N.V. een permanent en belangrijk succes te maken is uw financiële bijdrage zeer welkom, hoe klein het bedrag het ook mag zijn. Alle kleine beetjes helpen!
Stichting Neerlandsch Verzetsmonument is gevestigd te Hallum
KvK nr: 70696373
Hartelijk dank voor uw aandacht,
Dimitri Gazan
Gebruik de sneltoetscombinatie om snel te zoeken in de lijst:
| A |
| B |
Uitgever S.J.P. Bakker
Amsterdam | Trouw | 857
Vanaf 1941 hield hij Stefanus Johannes Paulus Bakker zich bezig met het drukken van illegale brochures, pam-
fletten en gedichten en, later, in zeer grote oplagen de bla-
den Vrij Nederland en Trouw. In totaal vervaardigde hij miljoenen stuks illegaal drukwerk. Toen twee andere drukkerijen ook buiten gebruik moesten worden gesteld wegens verdere arrestaties, werd opnieuw een beroep gedaan op Bakker teneinde de uitgave van Trouw niet te onder-
breken.
Dit huis aan de Dorpstraat, ongeveer 1950, is oorspronkelijk gebouwd in opdracht van Catharina Daemen, stichteres van de Zusters Franciscanessen van Heythuysen. Van 1886 tot 1975 was hierin Drukkerij Beijnsberger gevestigd. Daarna werd het pand vervangen door nieuwbouw. Drukkerij Beijnsberger
(Nr 109 | Christofoor : voor God en vaderland | 05-05-1945 | IJsselstein)
De gebroeders Jan Mathias Hubertus (Jean Mathis Hubert) Beijnsberger (20-01-1893 Heythuysen - 10-04-1968 Heythuysen) en Jacobus Hubertus Maria Beijnsberger (14-01-1895 Heythuysen - 15-06-1973 Roermond), beiden boekdrukkers, waren kinderen van oprichter en boekbinder van de drukkerij, Jan Renier Beijnsberger (12-04-1867 Thorn - 29-04-1929 Heythuysen), zoon van winkelier Joannes (Jan) Mathijs Beijnsberger. In 1924 klonk de naam Stoomdrukkerij Beijnsberger. Vanaf 1925 Drukkerij J. Beijnsberger & zonen.
_ Nieuwe Venlosche courant 31-01-1914 • Limburger koerier : provinciaal dagblad 26-02-1925 • Heemkundever. Heitse • De Volkskrant 12-04-1968; Overlijdensadvertentie JMH Beijnsberger • huwelijk JHM Beijnsberger • genealogie •
Fa. A.S. Bergsma
Drachten | Trouw | 855
De onderwijzer Ate Sakes Bergsma (11-12-1871 Tietjerk - 14-09-1945 Drachten) te Drachten was de oprichter van de drukkerij 'De Vrije Fries' sinds 1910. Zijn zoon en boekdrukker, Sako Egbertus Bergsma (17-02-1898 Bedum - 04-11-1946 Drachten) nam het roer van hem over, zette en drukte na Dolle Dinsdag alle nummers van Trouw. Door zijn drukkerij was met behulp van het PEB een geheime kabel gelegd, zodat hij altijd stroom had. En dit, terwijl het bedrijf tegenover de districtscommandopost van de Landwacht was gelegen. In 1945 werd ook drie maal een speciale uitgave voor Friesland bij hem vervaardigd. Hoewel Bergsma in januari 1945 een ernstige longaandoening kreeg, waaraan hij na de bevrijding is overleden, zette hij toch door omdat hij vond dat het werk gedaan moest worden. Hij overleed een jaar na het overlijden van zijn vader. Het Friesch dagblad meldde ter nagedachtenis het volgende:
Te Drachten is gisterenavond in den ouderdom van 48 jaar overleden de heer S.E. Bergsma, een bekend persoon in Drachten en omgeving. Van zijn vader nam hij de drukkerij 'De Vrije fries' over. Van het jarenlang door deze drukkerij uitgegeven weekblad van dezelfde naam, werd gedurende den oorlog de uitgave gestaakt; dadelijk na de bevrijding werden de aan de uitgave verbonden rechten overgedragen aan het Friesch Dagblad. Sedert dien beheerde de heer Bergsma het bijkantoor van dit blad te Drachten.
De Leeuwarder koerier meldde op 08-11-1946:
Op 46-jarige leeftijd is alhier overleden de heer Sake E. Bergsma. De heer Bergsma exploiteerde een drukkerij en was vroeger uitgever van het A.-R. Orgaan 'De Vrije Fries', dat in 1941 naar aanleiding van een artikel over het Oranjehuis werd verboden. In den bezettingstijd maakte de overledene zich verdienstelijk en trotseerde hierbij veel levensgevaar door de vervaardiging van illegaal drukwerk. Duizenden exemplaren verlieten in die dagen zijn drukkerij.
De Noord-Ooster van 03-10-1940 maakt melding van het 'tijdelijk verbod' van 'De Vrije Fries' (Dit genoemd hebbende ter correctie van het jaartal 1941 in voorgaand citaat).
Kleinzoon Ate Sake Bergsma (25-09-1922 Drachten - 01-02-2004 Leeuwarden) was in 1945 eigenaar van de drukkerij, getuige een bijschrift bij een trouwfoto op Facebook.
Deze drukkerij heeft 103 jaar bestaan vanaf 14-12-1909 te Drachten, getuige de de aankondigingsadvertentie van het vennootschap in de Nederlandsche Staatscourant. Op 21-04-1914 werd een advertentie geplaatst voor een letterzetter waarbij wordt vermeld dat de heer A. Bergsma de directeur is van drukkerij De Vrije Fries.
Op donderdag 25-10-2012 maakt het Friesch Dagblad melding van het faillissement:
De rechtbank in Leeuwarden heeft het faillissement uitgesproken over drukkerij Folkertsma De Vrije Fries en APD Grafisch Service Centrum in Drachten. Ook de bv’s Nobo Beheer en Nobo Vastgoed Beheer zijn bankroet. Zeven werknemers verliezen hun baan. Een schuldenlast van een kleine drie ton blijft achter bij bank, crediteuren en fiscus. De 103 jaar oude kwaliteitsdrukker leed al langer verlies. Het kon de concurrentie met internetdrukkers in een krimpende markt niet aan. Curator Wim Winkel onderzoekt een doorstart. Een Friese partij heeft reeds interesse getoond.
_ overlijdensbericht Ate Sakes • gezinskaart Ate Sakes • huwelijksakte Ate Sakes • huwelijksakte Sako Egbertus • 15-11-1945 Smallingerland trouwfoto Ate Sake en Sijtske van der Sluis • Trouw : speciale uitgave voor Friesland 18-04-1945 •
Fa. R. den Boer
Utrecht | Trouw | 869
Uitgeverij Boom, actief in drukkerij Veenstra en de Vries te Meppel met drukker Hendrik (Henk) Veldhuis
Meppel-Amsterdam | Trouw | 857
Groningen-IJsselstreek-Den Haag | De ploeg; wil opwekken tot bezinning op onze na-oorlogse taak | 677
In de Tweede Wereldoorlog zijn de eerste verzetskranten van Trouw bij de toenmalige drukkerij Veenstra en De Vries gedrukt. De eerste editie werd Oranjebode genoemd, maar vanaf de tweede druk van deze illegale krant werd de naam Trouw gebruikt. Een van de drukkers was Henk Veldhuis die bij uitgeverij Boom werkzaam was.
Al heel snel tijdens de bezetting wordt Veldhuis actief in het verzet. Hij staat bij de andere verzetslieden ook wel bekend als “Vosje”. Henk begint zijn verzetsacties bij de LO-Meppel en krijgt al snel verantwoordelijk werk.
De nieuwsbladen van uitgeverij Boom worden verboden door de Duitse bezetter. Het personeelsbestand wordt sterk ingekrompen. Met wat drukopdrachten, de boekhandel en enkele boekuitgaven komt de firma de oorlog door. Inmiddels is de leiding overgedragen aan twee broers uit de vierde generatie: Matthias Jacob en John Henry Boom.
In 1943 komt Henk in contact met verzetslieden uit Twente. Hij gaat dan ook gegevens verzamelen voor Vrij Nederland. Als de verzetsgroep die Vrij Nederland verzorgt uit elkaar valt, begint een aantal van hen met het drukken van Trouw. Hendrik sluit zich aan bij deze Trouw-groep die onder leiding staat van Wim Speelman. Op een door Hendrik georganiseerde handpers wordt de eerste uitgave van Trouw gedrukt. Uiteindelijk drukt Hendrik ook de Vrije Katheder, de Ploeg en Christofoor.
Historische pers verzetskrant Trouw
De apotheker en drogist Jan Adolf Boom uit Meppel neemt in 1841 van Sijger Jans Bolt diens aandeel over in de vennootschap Bolt & Hamel, een kleine drukkerij annex uitgeverij. In 1953 wordt Boom enig eigenaar en zet de zaak voort met een van zijn zonen, Johannes Hendrikus, als J.A. Boom & Zoon. De firma is nu geheel een familiebedrijf. Naast een gestaag in omvang en abonneebestand toenemende Meppeler Courant verzorgt ze handels- en familiedrukwerk. Ook geeft Boom & Zoon af en toe een boek uit. Inmiddels is in 1910 de onderneming overgedragen aan twee kleinzonen van Jan Adolf Boom: Jacob Cornelis en Marius Cornelis. 1925 -1940 Deze jaren tekenen zich van crisis en felle strijd om abonnees en drukopdrachten. Toch begint een voorzichtige expansie. De firma neemt enkele nieuwsbladen in de regio over, waaronder in 1937 een krant in Elburg. In diezelfde plaats volgt een jaar later de eerste boekhandel van Boom.
_ NM Kamp Vught • Museum koopt historische pers verzetskrant Trouw • 'Oorlogspers' Trouw naar Drukkerij Museum Meppel • bevolkingsregister Meppel; gezin Jan Adolf Boom •
Fa. A. Bos
Den Haag | Telex | 800
Uitgeverij H.A. van Bottenburg
Amsterdam | Vrij Nederland; Nederland-Oranje | 965
Hendrik Arnoldus Bottenburg (10-07-1875 Amersfoort - 18-11-1941 Hilversum) was de naam van de uitgever. Zijn zoon Hendrik Arnoldus (06-05-1911 Amsterdam - 09-01-1985 Amsterdam) was illustrator en kunstschilder van beroep. Van 1897 tot 2010 was op de Prinsengracht 493 te Amsterdam een vermaarde theologische boekhandel, uitgeverij en antiquariaat gevestigd van gereformeerde signatuur, opgericht door Hendrik Arnold van Bottenburg. Van Bottenburg groeide uit tot een in-
vloedrijke en grote uitgeverij en boekhandel, vooral in de jaren 20 en 30 van de 20e eeuw. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had een verzets-
groep er diens thuisbasis. Studenten van de Vrije Universiteit vergader-
den er in het geheim, omdat de bezetter studentenorganisaties had ver-
boden. De oprichter van het bedrijf stierf zeer plotseling in 1941. Zijn zoon Arnold zette samen met zijn vrouw Hilly de zaak voort en was ac-
tief in het verzet. De eerste nummers van het toen nog ondergrondse verzetsblad Trouw werden er in het diepste geheim gedrukt. De illegale krant verscheen voor het eerst op 18 februari 1943, oorspronkelijk onder de naam Oranje-Bode, op initiatief van een groep orthodox-protestantse verzetsmensen. De redactie had op een van de bovenverdiepingen van Prinsengracht 493 ook een luisterpost gevestigd van mei '44 tot oktober '44, waar clandestien radio-uitzendingen van Radio Oranje uit Londen werden ontvangen. Deze werden opgenomen op grammofoonplaten en elders uitgetypt voor publicatie. Arnold van Bottenburg werd verraden, opgepakt en opgesloten in een concentratiekamp. Hij overleefde de oorlog (bron).
_ archiefkaart H.A. van Bottenburg sr. • archiefkaart H.A. van Bottenburg jr. • Prinsengracht 493 • Old and rare books • Testament • overlijdensadvertentie 19-11-1941 •
fa. Karel Hendrik Ferdinand Budde 03-03-1893 Amsterdam - 16-05-1965 Amsterdam
(m | Vrij Nederland | Amsterdam)
In oktober 1944, toen de bevrijding nabij scheen, werd een bevrijdingsnummer gedrukt, waarop de namen van de medewerkers openlijk vermeld tonden. De gehele oplage van 20.000 exemplaren, gedrukt bij de fa. K. Budde te Amsterdam, kon men echter tijdig laten onderduiken en nadelige gevolgen zijn er niet uit voortgevloeid.
_ dop p.270 • WwW huwelijk • Gedenkboek VHK p.89 • archiefkaart A'dam •
Drukkerij Buijze
Noordwijk | Hilversum III | 234
De drukkerij Buijze uit Noordwijk van boekdrukker Hendrikus Buyze drukte het verzetsblad 'Hilversum III', opgericht door Leo Verbeek, Theo Horsthuis en de broers Jaap en Jan Versélewel de Witt Hamer. Gedu-
rende de periode dat het blad gedrukt werd, verleende drukkerij Buijze alle medewerking, terwijl toen tevens vier ondergedoken Amerikaanse vliegers aan de vervaardiging deelnamen. Het blad verscheen gestencild in Noordwijk, Hillegom en Sassenheim van 10 augustus 1943 tot november 1944, daarna gedrukt in een oplage van 500-1500 exemplaren.
_ Hilversum III • DOP • overlijdensakte zoon • advertentie Leidsche Courant 01-06-1946 •
| C |
Drukkerij C.C. Callenbach
(Nijkerk | De Oranjekrant; vivere militare est | 624)
De uitgeverij G.F. Callenbach werd in 1854 opgericht door George Frans Callenbach (1833-1916). Vanaf 1880 ont-
wikkelde de firma zich tot de belangrijkste uitgever van protestant-christelijke kinderboeken. Het bedrijf bestond in die tijd uit een boekhandel, uitgeverij, drukkerij en boekbinderij. Deze drukkerij werd losgemaakt uit het bedrijf en kwam als Drukkerij C.C.Callenbach in 1890 onder leiding Callenbachs oudste zoon, Cornelis Carel (1865-1942). De uitgeverij werd onder meer bekend door het uitgeven van de boeken van W. G. van der Hulst. In 1960 kreeg de drukkerij het predicaat ‘Koninklijk’. In 1986 werd de drukkerij overgenomen door het Apeldoornse bedrijf De Blauwe Werelt. In 1991 nam een aantal particulieren het bedrijf over; een jaar later fuseerde Drukkerij Callenbach met de Harderwijkse Drukkerij en Uitgeverij. In maart 2013 werd het faillissement uitgesproken.
_ Het oude kinderboek.nl • Faillissement Koninklijke Drukkerij Cc Callenbach Bv • BoekenoverBoeken •
| D |
De Algemene Vrije Illegale Drukkerij (DAVID) van Jo Pellicaan en Dick van Veen
Dick van Veen haalde Marten Toonder ertoe over om zijn naam te ge-
bruiken als dekmantel voor De Algemene Vrije Illegale Drukkerij (DAVID).
In een door Toonder gehuurd pand aan de Spuistraat in Amsterdam was zogenaamd ‘Hulpstudio 2 Marten Toonder Films’ gevestigd, maar in werkelijkheid stonden er drukpersen in het souterrain waarop ondergrondse bladen zoals Vrij Nederland, Trouw, Het Parool, Ons Volk, Oranjebulletin en de illegale drukkerij De Bezige Bij werden vervaardigd. Op 15 november 1944 produceerde Van veen bij DAVID het eerste nummer van een eigen illegaal blad: Metro. Er stonden veel illustraties in en het was humoristisch. Jan Gerhard Toonder deed de redactie en Marten Toonder tekende spotprenten. Het zijn vaak rauwe tekeningen in een heel andere, meer realistische stijl dan de ‘Tom Poes’-strip. De rest van de illegale pers vertrouwde Metro niet. Men vond Metro wel erg lijken op De Gil, een 'humoristisch' nationaal-socialistisch propagandablad uit het najaar van 1944.
_ Het verzetsmuseum • Literatuurmuseum • NRC 29-04-1994 • De Telegraaf 23-11-1971 • DOP •
Denca Drukkerij en Cartonnage Fabriek
Amersfoort | Trouw | 869
De drukkerij was van de heer Lion Salomons.
_ Amersfoortsch Dagblad / De Eemlander 08-12-1937 • Amersfoortsch Dagblad / De Eemlander 10-11-1934 •
Drukkerij D. Derksen
Arnhem | Trouw | 869
De boekdrukker Derk Derksen (08-07-1877 Valburg - 07-12-1961 Velp) was eigenaar van drukkerij D. Derksen. Hij kwam voort uit twee genera-
ties tabaksplanters.
_ huwelijk • online-begraafplaatsen • overlijdens advertentie •
Nieuwe Gracht 92 HaarlemKantoorboekhandel - Papierhandel P. Donders
(Haarlem | De onderduiker | 561)
In maart 1933 verhuisde de Kennemer Papierwarenhandel van de Führhopstraat 8, naar de Nieuwe Gracht 92 te Haarlem met dhr. P. Donders als eigenaar. De locatie was geschikt voor een kantoorboekhandel. Hier werden o.a. de modernste schrijfmachines, stalen meubelen, als ook schoolbenodigdheden aangeboden. Vele artikelen werden daar onder eigen handelsmerk verkocht. De bedrijfsnaam werd veranderd in Kantoorboekhandel P. Donders. Telefoonboek 1934, 1936: P. Donders Nieuwe Gracht 92. Vanaf 1939 Petrus Wilhelmus Franciscus Donders Nieuwe Gracht 92.
_ Haarlem's Dagblad 06-03-1933 • Telefoonboek Haarlem 1934 •
1964. Alweer groepjes kinderen bij Koornmarkt 36. (Foto Rijksdienst Cultureel Erfgoed)Drukkerij Van der Drift N.V. te Delft
(m | 810 | Toekomst; weekblad voor strijdend Nederland | Delft)
Zoon van kuiper Hendrik van der Drift, de boekdrukker Adrianus Jacobus Marie van der Drift begon begin vorige eeuw een drukkerij te Delft. Ten minste twee van zijn zoons waren er in actief die ten tijde van de Tweede Wereldoorlog actief waren voor het Delftse verzetsblad Toekomst. Dit waren waarschijnlijk Hendrik Adrianus Josephus van der Drift (1917-1990) en zijn jongere broer Adrianus Johannes Joseph van der Drift (1921)
_ dbnl; Groep Nederland Beschermende leden • Grafisch weekblad; orgaan van den Algemeenen Nederlandschen Typografenbond 09-03-1932 • Nederlandse Poezie Enceclopedie • Toekomst : weekblad voor strijdend Nederland 05-05-1945 • Volkskrant 08-03-1999; Vormgevers van het kwaad • Achter de gevels van Delft; Koornmarkt 36 • Google books; A catalogue of clandestine books printed in The Netherlands 1940–1945 •
NV Drukkerij en Uitgeverij J.F. Duwaer & Zonen
De nieuwe Amsterdammer; voortzetting van Op wacht in Amsterdam | Amsterdam | 468
Frans Duwaer was directeur van NV Drukkerij en Uitgeverij J.F. Duwaer & Zonen aan Nieuwe Looiersstraat 45–47 in Amsterdam. Medio 1942 – de eerste jodendeportaties waren aangekondigd – concludeerde G.J. van der Veen dat het ‘vermaken’ van PB’s en het handmatig maken van nieuwe PB’s te veel tijd kostte en te primitief-ogende exemplaren opleverde. Via jhr. W.J.H.B. Sandberg kwam hij in contact met Duwaer, die in staat bleek nieuwe, authentiek uitziende PB’s machinaal te vervaardigen. In de loop der tijd werden de aanloopproblemen – het ondergrondpatroon en watermerk – overwonnen. Het probleem met het lettertype werd door Duwaer opgelost door de aanschaf van een speciale zet- en gietmachine (waarvoor hij bedieningsinstructies kreeg van A.M. Stiebner). Samen met Van der Veen en W.J.C. Arondeus behoorde Duwaer tot de kern van de Persoonsbewijzen-centrale (PBC), die zich ontwikkelde tot de grootste producent van nagemaakte PB’s en eind 1943 omstreeks 100 medewerkers telde. Ondanks een ernstige maagkwaal drukte Duwaer, samen met een aantal medewerkers (onder wie W.B. Vreugdenhil), bijna twee jaar lang iedere zondag in totaal 60 à 70.000 valse PB’s (eind 1943 ging ongeveer tweederde naar de LO), ca. 75.000 Tweede-Distributiestamkaarten, vele Ausweise, bonkaarten, zegels, doopbewijzen, formulieren, briefhoofden en andersoortige documenten. Op 8 juni 1944 werd Duwaer door de Sipo gearresteerd en twee dagen later ter dood veroordeeld en gefusilleerd.
| E |
Drukkerij Eikelenboom
Amsterdam | De vrije katheder; bulletin ter verdediging van de Universiteiten | 1013
De boekdrukker Wessel Severijn Eikelenboom (19-02-1907 Wijk aan Zee) was eigenaar van drukkerij Eikelenboom te Amsterdam. Zoon van Arie Eikelenboom (1885), letterzetter van beroep.
_ archiefkaart • WwW geboorteakte Arie Eikelenboom •
| F |
Drukkerij Flevo
(m | 1009 | De vrije Harlinger | Harlingen)
De broers Fokke Drost (26-11-1910 Schoterland) en Haaije Harmen (Harry) Drost (31-05-1915 Harlingen - 22-04-1990 Leeuwarden) waren verantwoordelijk voor het plaatselijk legale nieuwsblad De Harlinger Courant. Doch illegaal werd door hen ook ‘Je maintiendrai’ en ‘Het Parool’ gedrukt. Samen besloten de gebroeders toen de transportmoeilijkheden toenamen en de landelijke bladen Harlingen niet meer bereikten, over te gaan tot de uitgave van een plaatselijke krant 'De Vrije Harlinger', waarin vooral de plaatselijke NSB-ers en zwarte handelaren werden gehekeld. Na het eerste nummer volgde meteen een huiszoeking bij alle drukkerijen. Aanwijzingen werden echter niet gevonden. Toch werd het beter geacht, de uitgave voorlopig te staken. In april 1945 werd de uitgave hervat, nu echter in gestencilde vorm.
De Heerenveensche koerier 23-10-1952: Harlinger Courant bestaat honderd jaar
Vrijdag a.s. zal de Harlinger Courant een tweemaal per week verschijnende uitgave van drukkerij Flevo voor Harlingen en de waddeneilanden Terschelling en Vlleland, honderd jaar hebben bestaan. Dit feit zal worden herdacht met de uitgave van een jubileum.numrner waar in historische overzichten en bijdragen van vroegere medewerkers zullen worden gepubliceerd. In deze periode van een eeuw zijn er jaren geweest dat de Harlinger Courant dagblad was, doch dat bleek te hoog gegrepen. Sedert 1918 is het een tweemaal per week verschijnende uitgave. De eerste drukker van de courant was drukkerij Klein, waarna drukkerij Flevo de uitgave sinds 1938 verzorgt.
Leeuwarder Courant 13-05-1977: Van loopjongen tot krantendirecteur
Fokke Drost heeft het krantenvak van onder tot boven leren kennen. Stammend uit een geslacht van Harlinger turischippers en zoon van een moeer die een naaiatelier beheerde, zou hij aanvankelijk kleermaker worden. Maar hij was linkshandig. en dat bleek niet te gaan. Een jaar later, als veertienjarige. belandde hij op het handelskantoor van de firma Smeding. Maar op een dag las zijn moeder een advertentie in de ‘Harlinger’ voor waarin een hulpje gevraagd werd. “Mijn ogen begonnen te stralen, toen was het natuurlijk het romantische idee van bij een krant werken, maar toch...”.
De Harlinger was toen ‘De Nieuwe Harlinger Courant’, eigendom van directeur-hoofdredacteur en enige redacteur Romke Oudeboon (07-07-1878 Bolsward - 24-04-1949 Leusden), tevens notulist van de gemeenteraad. De zestienjarige Fokke schreef kwitanties voor hem uit en keek hoog tegen hem op. Op een dag stapte ene J. C. Visser het kantoor binnen, onderweg naar zijn broer die dominee was op Terschelling. Hij werd aangenomen als redacteur. werd het idool van Fokke en met Oudeboon zijn leermeester. Als 21-jarige kon Fokke Drost zijn baan overnemen. Zeven jaar later, in 1938. werd hij op gunstige voorwaarden - de crisis had zijn hoogtepunt bereikt - eigenaar van de krant.
Vanaf 1898 tot en met 1919 was Frans van der Zwaag (08-02-1836 Leeuwarden - 27-07-1923 Harlingen), getrouwd met Charlotte Kuipers (huwelijk), de allereerste eigenaar van de drukkerij op de Voorstraat 84 te Harlingen.
Romke Oudeboon nam de zaak over en noemde het de boek-, stad- en handels-drukkerij. Zijn zoon kwam er later nog bij in.
Op 26-10-1938 werd een medeling geplaatst betreft nieuwe inschrijvingen (Leeuwarder Courant) betreft ‘Flevo’ voorheen Drukkerij R. Oudeboon verantwoordelijk voor de uitgave van de ‘Nieuwe Harlinger Courant’ onder leiding van Fokke Drost.
_ Flevodruk Harlingen • Leeuwarder courant 26-10-1938 aankondiging Flevo • Geboorteakte Romke Oudeboon • Bevolkingsregister voor Oudeboon • Historie Voorstraat 84 Harlingen • Maps: Voorstraat 84 Drukkerij • grafzerk Romke Oudeboon • Harlinger Courant houdt al 167 jaar vast aan de basis •
| G |
Drukkerij Fa. W. Gaade
Delft | Het dagblad; "vincit amor patriae" | 125
Delft | Houdt stand; dagblad voor Zuid-Holland | 242
Ooit was de Delftsche Courant een zelfstandig draaiende krant met nieuws uit binnen- en buitenland. Deze werd, samen met heel veel an-
der drukwerk uitgegeven door Drukkerij Uitgeverij W. Gaade waarvan Willem Gaade (11-05-1866 Den Haag -12-10-1917 Heemstede) Luite-
nant ter Zee 2e kl., uitgever/directeur van was.
_ register Delft • Wikidelft • parenteel van Derk Jan van der Vegt •
| H |
Drukkerij Joh. Hoekstra
Koudum | Vrij Nederland | 970
Boekdrukker Johannes Hoekstra startte in 1916 te Kou-
dum een filiaal van drukkerij Hoekstra te Balk. De vesti-
ging in Koudum werd in 1937 zelfstandig. In de Tweede Wereldoorlog heeft hij in 1941 de eerste gedrukte editie van het illegale blad "Vrij Ne-
derland" gemaakt. Ook is er een editie van "Trouw" in Koudum gedrukt.
_ langsdeluts.nl • oorlogsgravenst. • Ondergrondse pers 1940-1945 • DOP •
Fa. Corn. Hafkamp en zoon, Wasscherij Het Vlot
's-Graveland | 't Kristalletje; dagbladje; redactie H & H ; het laatste nieuws het eerst | 318
Cornelis Hafkamp (21-05-1868 Amsterdam), kleerbleker van beroep was eigenaar van Wasscherij Het Vlot te 's-Gravenland. Hij was min-
stens de vierde generatie Kleerblekers binnen de familie. Hij gaf zijn beroep tevens door aan zijn zoon Jan Hafkamp (1899 's-Graveland)
(Achternaam in DOP foutief gespeld; Hofkamp moet Hafkamp zijn.)
Gebroeders B. Hofstee en S. Hofstee | Oudehaske | Vrij Nederland | 970
De Gebroeders Bouwe Hofstee (20-08-1903 Schoterland - 19-03-1979 Heerenveen) en Steven Hofstee (28-11-1909 Schoterland - 12-03-1996) waren eigenaar van de drukkerij te Oudehaske. Vandaag de dag bestaat de drukkerij nog steeds. Locatie: Jousterweg 76 Oudehaske, eigenaar:
P. Haske
_ Ondergrondse Pers 1940-1945 • Brand in drukkerij te Oudehaske • Drukkerij Hofstee • geboorte akte Bouwe Hofstee •
| I |
| J |
Drukkerij Joh. Jesse
Johannes Jesse drukte het illegale Parool aan de Nieuwezijds Voorburgwal 160 te Amsterdam vanaf eind 1944. Vader Jesse kon én wilde niet weigeren de krant te drukken toen Dick van Schoonhoven, de schuilnaam van Carmiggelt, het hem vroeg. Het was een moedig besluit: het zetten, opmaken en terugzetten van de loodletters in de letterkast, wat hij samen met zijn drie zoons, Johannes, Giovanni Antonio en Reginald deed. Tot het eind van de oorlog was het hele gezin, inclusief de jongste telg, de amper 18-jarige dochter Sophia Wilhelmina, erbij betrokken. Mientje, zoals ze toen werd genoemd, stond er vaak aan de handpers.
_ Open Joodse Huizen 2017; Nieuwe Teertuinen 24 • Het parool 12-06-2019; Mien Jesse (1926-2019): Het meisje dat de handpers bediende • Theo Bakker.net • Archiefkaart •
| K |
Drukkerij Fa. J.C. Kat
Hillegom | Haarlemsche courant; dit nummer verschijnt buiten verantwoordelijkheid van Mees, Peereboom en Derks | 220
Hillegom | Trouw | 847
De boekhandelaar Jacob Cornelis Kat (07-09-1890 Hillegom - 01-01-1945 Hillegom) overleed op relatief jonge leeftijd van 55 jaar, 7 maanden na de bevrijding. Hij was de zoon van boekdrukker Jacob Gerrit Kat en boekhan-
delaarster Cornelia Gerarda Verdoorn, zoon van de boekbinder Willem Johan Kat.
_ Medewerkers Trouw gefusilleerd in Vught •
Een kar tijdens een bevrijdingsparade, met opschrift; 'Drukkerij Fa. J.C. Kat voor illegaal drukwerk. 'Trouw' werd hier gedrukt!'.(bron: NIOD)
Drukkerij S.S. Korthuis
Den Haag | Telex | 800
De drukker en uitgever Salomon Sander Korthuis (16-05-1877 Veendam - 30-03-1960 Den Haag), Officier in de orde van Oranje Nassau. Hij was de zoon van de dienst-
meid Geziena Korthuis (11-01-1853 Veendam - 28-08-1930 Groenekan). Korthuis was o.a. voorzitter van de Federatie van Boekdrukkers.
_ Revue der Reclame nl | 1938 | January 1, 1938 | page 40 • overlijdensadvertentie • De Nederlandsche Christel. Grafische Bond. zijn ontstaan en geschiedenis • Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië 06-10-1934 • Utrechts volksblad : sociaal-democratisch dagblad 13-01-1939 • Utrechts Archief: benoeming tot ridder in de orde van Oranje Nassau 24-10-1934 •
Fa. B. van Kralingen
Loenen | Trouw | 869
| L |
Drukkerij S. Lankhout
Den Haag | Het dagblad; "vincit amor patriae" | 125
Den Haag | Houdt stand; dagblad voor Zuid-Holland | 242
Samuel Lankhout (25-02-1826 Utrecht - 19-12-1894 Den Haag), graveur (prentmaker), lithograaf, reproductielithograaf, tekenaar, drukker en uit-
gever. Vanaf 1857 was hij als lithograaf werkzaam bij het Topografisch Instituut van het Ministerie van Oorlog; richtte in 1859 een eigen litho-
grafisch bedrijf op. Dit groeide uit tot de drukkerij Lankhout. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de drukkerij, toen bestuurd door zijn zoon Frederik Henri (Fred) Lankhout, door de Duitsers onteigend en vervolgens overgenomen door Hendrik Sloterdijk. Direct na de oorlog spande Sloterdijk een kort geding n.a.v. een publicatie waarin de illegale pers hem veroordeelde als 'erkend collaborateur' (lees hier: Het Vrije Volk 01-06-1945) In zijn verweer betoogde hij: Wij, die door ons voortdurend contact met Duitsche instanties een schat van ervaring rijker zijn geworden - of zij die buiten de dingen hebben gestaan, en allerwegen onrust hebben gezaaid? Het ging er in die dagen om dat de Nederlanders moesten weten waaraan zij zich te houden hadden. Wij waren degenen die hun dat hebben getoond, de illegale pers was eerder een verwarrend element (lees hier: Het Dagblad 21-07-1945).
_ rkd artists • Drukkerij Lankhout: Lijst van namen, geboortejaren en functies van personeelsleden anno 1892 • Wij kwamen terug uit de oorlog en waren al onze bezittingen kwijt • Haagsebedrijventoenennu.nl Historisch overzicht drukkerij Lankhout •
In de beroepengids van Den Haag (met Rijswijk en Voorburg) 1951-1966 treffen we Frans Lem in de sectie Kopieerinrichting op de Vondelstraat 49 te Den Haag. In De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad 03-11-1956 wordt Frans Lem genoemd als lid van de KVP fractie in de Haagse gemeenteraad. In het artikel Babylon aan het strand in de De Telegraaf 20-07-1955 komen zijn initialen tevoorschijn, te weten F.H.M. Lem, dit in tegenspraak met de veronderstelde intialen in DOP als zijnde F.J. Lem. Langs de lijn van de initalen F.H.M. Lem vinden we hem op een lijst van Eremedaille Oranje-Nassau, geplaatst in Trouw 30-04-1957 waar hij wordt omschreven als voorz. Ned. Organisatie van Handelaren in Kantoormachinebranche.
N.a.v. citaat DOP nr 483 'Het Nieuws' p 165/166:
Lem jr. sprong tijdens zijn arrestatie door de ruiten naar beneden. Zwaar gewond werd hij naar de gevangenis gevoerd en op 12 maart 1945 op een vuilnisbelt te Rotterdam met 20 anderen als represaille voor de aanslag op Rauter gefusilleerd
Deze executiedatum en plaats met aantal gefussilleerden komt overeen met de gevens van het Monument Executies 12-03-1945 Pleinweg. Onder hen is de kantoorbediende ene Franciscus Henricus Maria Lem.
Daarmee gesteld wordt Franciscus Henricus Maria Lem jr. gefussileerd. Zijn vader, handelaar in schrijfmachines, Franciscus Henricus Marie Lem sr. zet het bedrijf na de oorlog voort. In DOP wordt tevens mej. M. Lem vermeld als medewerkster die zich inzette voor de verspreiding van het illegale blad 'Het Nieuws'. Dit zou kunnen gaan om de zuster van junior, Maria Margaretha Theresa of Anna Catharina Maria Lem.
_ WwW overlijden Franciscus Henricus Maria Lem • WwW huwelijk ouders • gezinskaart Den Haag •
Loodzetterij en lettergieterij 'Liberty' NV | Amsterdam | Trouw | 857
De lettergieterij Liberty NV heeft bestaan vanaf ca 1936 tot ca 1963 en was gevestigd op de Laurierstraat 72-74 (zie woningkaarten Laurierstr 74 huis en Laurierstr. 72 bergplaats)
De samenstellers Gerardus Adrianus Johannes (Gradus) Bijvoets (22-05-1895 Amsterdam - 4-04-1955 Amsterdam) en Petrus Mol jr. (31-10-1914 Amsterdam 04-07-1981 Amsterdam), richtten in oktober 1930 het Amsterdamse NV Machinale Zetterij Liberty op. Bijvoets kwam uit een gezin waarvan beiden grootvaders, Arjen Jans Bijvoets en Gerardus Broeders koperslager waren van beroep, zijn vader Johannes Bijvoets koopman.
Rond 1936 begon Liberty met het verkopen van lettertypes van (Monotype) machine-cast-type voor handsetgebruik. Hun prijzen waren natuurlijk erg laag in vergelijking met de traditionele gieterijen.
In een circulaire van februari 1938 bij een exemplaar van de (Monotype) gieterij (cat. 1849) staat: 'Het is nu ongeveer twee jaar geleden dat we onze lettertype-divisie openden en het steeds groter aantal drukkers dat onze producten koopt, evenals de veel aanvullende bestellingen, overtuigt ons ervan dat we de situatie op dat moment duidelijk hebben gezien en dat onze nieuwe divisie echt een behoefte vervult. Hun exemplaar uit 1958 (cat. 1851) bevat een advertentie voor het uitdelen van materiaal. De typen in dit exemplaar laten zien dat het zetwerk voornamelijk werkte met slugsettingmachines, tenminste rond deze tijd.
Voor zowel het letterzetten van het hete metaal als het lettertype, verschijnt Liberty voor het laatst in het adresboek van Sijthoff voor de boekhandel. Het beheer van het bedrijf ging over in andere handen ca 1959 en in latere jaren worden de heren H.J. Bosschert en W. Klaassen vermeld (vertaling van ISUU).
citaat uit DOP blz 255:
Hoeveel problemen het drukken ook opleverde, nog gecompliceerder was het met het zetten gesteld. Aanvankelijk geschiedde dit landelijk in machinale loonzetterijen. Zetterijen, speciale relaties van Veldhuis, waren n.l. zeer schaars en de beschikbare adressen werden afwisselend ingeschakeld, op de groepsvergaderingen werden alle mogelijkheden zorgvuldig nagegaan. Daar het zetsel van één nummer ongeveer 100 kg woog en per keer minstens twee of drie zetsels benodigd waren om een gehele oplage te vervaardigen, kan men nagaan hoeveel moeilijkheden alleen al het transport van deze zware vrachten, die bij de geringste tegenspoed geheel uiteenvielen, opleverde.
Trouw beschikte hiertoe over de 'lood ploeg', acht Indonesische studenten uit Leiden, die voortdurend met de zetsels heen en weer sleepten. Zij hadden zich zo getraind in gewichtheffen dat uiterlijk aan hen niet meer te zien was dat zij zulke zware vrachten torsten. Toen later de mogelijkheid gevonden werd om stypes te vervaardigen (de loodzetterij en lettergieterij N. V. 'Liberty' te Amsterdam heeft hierin een groot aandeel gehad) werd hun werk uit de aard der zaak aanzienlijk vereenvoudigd. Schlosser zag bovendien kans het zetsel met een politieauto van Amsterdam naar Blaricum te vervoeren.
Dochter Ank schreef over haar vader het volgende:
Mijn vader, Gradus Bijvoets, had een lettergieterij/zetterij in de Jordaan, waar hij in de Tweede Wereldoorlog zetsels maakte voor verzetskrantjes en -pamfletten. Dat letterzetten ging toen nog met de hand: blokjes waarop een metalen letter een voor een in gleufjes in een groot blok schuiven. Wij vonden het leuk om daarbij te helpen, maar bij bovengenoemd werk mocht dat niet vanwege het gevaar van een inval door de bezetter. Een zekere 'Bart', ironisch genoeg een vriend van mijn zussen die in Haarlem woonden, werkte zogenaamd als letterzetter in het bedrijf, maar in werkelijkheid leverde hij de teksten en was verbindingsman tussen mijn vader en het verzet. Op een dag laadden beide heren zetsels in fietstassen en togen op weg om ze af te leveren. Op de Prinsengracht zagen ze een Duitse patrouille die voorbijgangers, ook fietsers, aanhielden en controleerden. Haastig zetten ze hun fietsen tegen de gevel en probeerden zo, als onschuldige wandelaars die niets compromitterends bij zich hadden, langs de patrouille te komen. Helaas waren de Duitsers al te dichtbij en vermoedden verband met de fietsen. Ze werden in ieder geval, met fietsen, meegenomen naar de dichtstbijzijnde gevangenis, die waar nu Paradiso is. Op een dag werd mijn vader voor verhoor uit zijn cel gehaald. De verhoorkamer lag beneden aan de straatkant en hij vertelde later hoe hij zich voelde toen hij de vrijheid buiten zag, en daarvan alleen gescheiden was door een stuk glas. Plotseling werd de deur opengegooid, en een soldaat schreeuwde iets in paniek naar binnen, waarop de hele meute opsprong en naar buiten rende. Mijn vader, slechts heel even verdwaasd, zag een lege kamer en openstaande deuren, holde achter de uniformen aan en kwam terecht in een volksoploop waar hij niets van snapte. Omstanders die gezien hadden dat hij achter de Duitsers aan uit de gevangenis kwam rennen en in paniek om zich heen keek, hebben hem toen doorgeschoven en in veiligheid gebracht. Sinds die tijd is hij ondergedoken geweest. Achteraf heeft hij gehoord wat er was gebeurd. Op enkele meters van de gevangenis was, op klaarlichte dag en onder de ogen van de Duitsers een hoge officier door iemand van het verzet doodgeschoten, vandaar hun ren erheen in de hoop de dader te kunnen grijpen, maar het volk dromde zo onmiddellijk samen dat het ze niet lukte. 'Bart' zat helaas op dat moment opgeloten in zijn cel. We weten niet of hij via de Duitsers zelf of via medegevangen geweten heeft dat mijn vader veilig was. Arend Cornelis Hijner - zo heette 'Bart' eigenlijk - ligt nu begraven op de erebegraafplaats Bloemendaal.
bron: http://www.bijvoet.org/genealogy/getperson.php?personID=I4369&tree=...
Chris Bosschert schreef in 2004:
Gerardus Bijvoets was mede-eigenaar van Loonzetterij en Lettergieterij Liberty N.V. in de Laurierstraat te Amsterdam. Hij was een persoonlijke vriend en werkgever van mijn vader. Inderdaad deden ze aan illegaal zetwerk leveren aan Parool. Bij een razzia van de Duitsers is hij en de zoon van zijn compagnon opgepakt. Bijvoets wist zich vrij te praten. Hij sprak vloeiend Duits, omdat hij getrouwd was met een Duitse vrouw. De zoon van zijn compagnon (Mol) is gefusilleerd door de Duitsers. Op een gedenksteen in Amstelveen staat dat te lezen
bron: http://www.bijvoet.org/genealogy/getperson.php?personID=I4369&tree=...
Notitie bij getuigenis Chris Bosschert: De gefusilleerde zoon zou zijn te vinden op een oorlogsmonument te Amstelveen. Een gruwelijk detail zou zijn dat het zoontje, Jacobus Petrus Mol was geboren slechts twee jaar voordat de oorlog uitbrak, op 18-11-1938 te Amsterdam. Op de archiefkaart van Petrus Mol wordt aangegeven dat Jacobus Petrus Mol slechts drie dagen oud is geworden.
Na de oorlog is Bijvoets gedecoreerd met het Verzetsherdenkingskruis.
Op 04-03-1949 is er een vermelding in de Staatscourant voor de NV Lettergieterij en Machinale Zetterij te Amsterdam. In het NRC van 26-07-1977 wordt het faillissement aangekondigd van de Lettergieterij en machinale Zetterij Liberty BV - Laurierstraat 72-74.
_ ISUU • archiefkaart G.A.J. Bijvoets • archiefkaart P. Mol jr. •
Drukkerij P. van der Linden
Korte Lombardstraat 8 (links)/Lange Lombardstraat 6-8, te slopen pand van drukkerij Van der Linden te Den HaagPer 1 mei 1886 droeg de Tielse boekbinder Adrianus van der Linden (1826-1914) zijn boekhandel over aan zijn zoon Peter Jan van der Linden (1860-1945) in Oudshoorn. Per 13 april 1888 verhuisde de boekhandel van Oudshoorn naar Alphen aan den Rijn. Zijn zoon, letterzetter, boekdrukker Peter Jan van der Linden (1888-1952) nam de zaak van hem over. Het bedrijf bevatte op een gegeven moment een kantoorboekhandel en een drukkerij. In 1959 is de zaak opgeheven. Ook werden er vanaf 1901 prentbriefkaarten van Alphen a./d. Rijn en Oudshoorn gedrukt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog leverde drukkerij van der Linden te 's-Gravenhage meerdere malen 50 à 60.000 exemplaren van een nummer van het verzetsblad Het Invasie-nieuws.
_ Prentbriefkaarten.info; Uitgever P.J. van der Linden, Alphen aan den Rijn • Het nieuws van den dag : kleine courant 20-03-1885; advertentie • De standaard 14-06-1894; advertentie • Trouw : speciale uitgave voor 's-Gravenhage en omstreken 08-05-1945; advertentie • Trouw 28-09-1953; Zaterdagsport wordt opgeheven • Trouw; 31-03-1982; Herinneringen uit een oud vissersdorp • foto; Korte Lombardstraat 8 (links)/Lange Lombardstraat 6-8, te slopen pand van drukkerij Van der Linden •
| M |
| N |
Drukkerij N. Nooij
Purmerend | De vrije katheder; bulletin ter verdediging van de Universiteiten | 1013
Purmerend | De strijd in ons vaderland | 786
Nicolaas (Niek) Nooij (28-01-1894 Wijdewormer - 09-01-1964 ??) Bron: Biografie; Boekhandelaar en Kaasknecht. Vertrok samen met zijn broer Cornelis op 9 april 1898 naar Purmerend. Heeft in 1931 "drukkerij Nooij" opgericht, drukte oa het RK blad "Sursum Corda". Samen met zijn zoon Bernardus Hermanus (Ben) Nooij (04-12-1918 Purmerend - 1984) was hij betrokken bij de vervaardiging van het verzetsblad De strijd in ons vaderland.
_ Drukkerij-Uitgeverij Nooij, familiebedrijf in Purmerend • Illegale drukpers in Drukkerij Nooij; tekening • Onder een sluier der geheimzinnigheid: illegale pers in Purmerend • Tentoonstelling september 1946 met een stand van boekhandel N. Nooy • huwelijk • bevolkingsregister Purmerend •
| O |
Uitgeverij A.J. Osinga
Bolsward | Frysk en frij | 188
Drukker en uitgever Anne Joukes Osinga (08-05-1885 Ypecolsga - 13-06-1967 Bolsward) die zich in 1918 in Bolsward had gevestigd, zag zijn kans schoon om door overname van de uitgeverij van Mulder de ver-
schillende kranten in Bolsward samen te voegen. “De Jong’s Adverten-
tieblad” werd omgedoopt tot “De Jongs Nieuwsblad” en gecombineerd met de Bolswardsche Courant en Wonseradeel betekende dat de bundeling tot één uitgave voor Bolsward en geheel West- en Zuidwest-Friesland.
De tweede wereldoorlog gooide roet in het eten. De Duitse bezetter verbood de uitgave van De Jong’s Nieuws-
blad en Osinga zag zich vanaf 1942 genoodzaakt samen te werken met het Sneeker Nieuwsblad. Onder de titel Westergoo werd een nieuwsblad uitgegeven voor het westen van Friesland. Bolsward had daarbij zijn eigen editie. Na de oorlog startte Osinga met nieuw elan het eerder verboden De Jongs Nieuwsblad. Vol goede moed werd de uitgave verzorgd alhoewel het door gebrek aan grondstoffen, gas en stroom even duurde voordat men weer de kwaliteit kon leveren die men van vóór de oorlog gewend was. Na enige weken onder de oude naam te zijn verschenen, onderstreepte Osinga de wens een nieuwe start te maken door de krant om te dopen tot Bols-
wards Nieuwsblad.
_ Bolswards Historie Magazine • Overlijdensadvertentie • graftombe.nl • stamboom •
| P |
Zetterij G.W. Ploeger en Zonen
Appingedam | Friesche courant | 181
Geert Westert Ploeger (1877) was boekhandelaar en boekdrukker, eigenaar van fa. Ploeger en Zonen te Appingedam. De oudste zoon, Hendrik Ploeger (12-12-1901 Tjamsweer - 29-07-1954 Groningen) was drukker en typograaf. De tweede zoon Reint Ploeger (14-08-1903 Tjamsweer) typograaf.
| Q |
| R |
Drukkerij Remmelink Zelhem 1924-1975
In 1919 vestigde de in Terborg geboren Hendrik Jan Remmelink (24-03-1893 Zelhem - 09-09-1955 Terborg) zich met zijn vrouw Hendrica Weggelaar aan de Halseweg in Zelhem om er een drukkerij te beginnen. Het bedrijfje groeide snel uit tot een zaak met vijftien werknemers. De eerste jaren werd de voorkamer gebruikt als drukkerij, maar al in 1924 werd de eerste steen gelegd voor een nieuwe drukkerij met kantoor. Behalve zijn bezigheden met de drukkerij bekleedde Remmelink ook bestuursfuncties bij voetbalvereniging Zelhem en muziekvereniging Union en had hij zitting in comités, zoals bij de LAMILO. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij actief betrokken bij de uitgave van het verzetsblad Radio-Surrogaat te Hengelo. Hendrik Jan Remmelink overleed in 1955 op 62-jarige leeftijd. De jongste zoon Herman (geb. 1924) zette de drukkerij van zijn vader voort. Herman Remmelink overleed op 56-jarige leeftijd na een auto-ongeval op 2 februari 1981.
_ Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers: Drukkerij Remmelink te Zelhem, 1924-1975 • Oud Zelhem: Drukkerij Remmelink • Radiosurrogaat 08-05-1945 • Lydia Winkel: De Ondergrondse Pers 1940-1945 p.217 nr.705 •
fa. Hendrik Adriaan Marius Roelants ‧ 11-07-1896 Schiedam (ZH) ‧
( m | 983 | Vrij Nederland| Rotterdam)
VN behoorde tot de initiatoren van DE VRIJE PERS te Rotterdam. Het landelijke nummer werd op onregelmatige tijdstippen herdrukt bij de drukkerij Roelants te Schiedam.
_ WwW huwelijksakte • WwW geboorteakte •
| S |
Drukkerij J.W.D. Schmitz jr.
Velsen | Vrij Nederland; nieuwsbulletin voor Kennemerland | 969
Op 17 mei 1927 starten de broers Jan Wiggert Daniel en Karel Schmitz de drukkerij aan de Wijkerstraatweg 133 te Velsen. In 1929 verhuisde de drukkerij naar de Wijkerstraatweg 79 om uitbreiding mogelijk te maken en meer personeel in dienst te kunnen ne-
men. Alreeds vanaf het begin van de bezetting raakten de broers betrok-
ken bij de illegaliteit. Samen met L. Christophersen en Th. Reynders jr. uit Beverwijk, die voor de kopij zorgden, werd er tussen de gewone orders illegaal drukwerk verricht waaronder een dagelijkse oplage van 3000 exemplaren van 'Vrij Nederland'. Dank aan Van Gelder Zonen NV Koninklijke Papierfabrieken die geheel gratis het papier aanleverde.
_ IJmuider Courant 30-07-1937 • IJmuider Courant 16-04-1952 •
Drukkerij D. Siertsema
Oldehove | De vonk | 938A
Dirk/Derk Siertsema. Gedurende de vijf bezettingsjaren heeft een groep jonge werkers, georganiseerd in de Internationale Socialistische Bewe-
ging, door de uitgave van het illegale blad „DE VONK", getracht de so-
cialistische idee brandende te houden in hoofd en hart. Ondanks de grote gevaren en moeilijkheden, waarbij slachtoffers vielen voor het vuurpeloton en in gevangenschap, is het hun steeds gelukt het socialistisch woord te verspreiden, eerst door middel van de cyclostile en later, toen een paar Groninger drukkers *) het aandurfden, door de drukpers, waarbij in de laatste periode, toen de verbindingen verbroken waren, in het Westen en het Noorden een aparte editie verscheen. Na de bevrijding is het gelukt het betrekkelijk kleine groepje werkers rond „De Vonk" uit te breiden tot een flinke enthousiaste ‘beweging voor het socialistisch weekblad „DE VLAM", dat in het Westen van ons land in grote oplaag verschijnt, met in de redactie bekende figuren uit verschillende socialis-
tische groepen en bewegingen, nl. Wim Storm (hoofdred), Henriëtte Roland Holst, Richard Jokel, Jef Last, Tom Rot, P.J. Meertens, H. Bovenkerk, H.J. Mispelblom Beijer, W. Romein.
_ Systeemkaart van verzetsbetrokkenen (OVCG); Date Mollema • De Vonk 15-06-1945 •
Fa. H.L. Smit & Zn
Hengelo | Radio Oranje; orgaan voor strijdend Nederland: dagelijksche editie | 701
Hengelo | Strijdend Nederland | 788
Jan Justinus Smit (20-04-1879 Hengelo) - Eigenaar der drukkerij H.L. Smit & Zn. en van de „Nieuwe Hengeloscche Courant". Vader: Hendrik Lofvers Smit (05-03-1851 - 17-05-1931), oprichter der zaak; Moeder: Jan Justinus Smit bezocht de school voor M.U.L.0. te Hengelo. - Na grondige vakstudie elders kwam hij in 1902 i.d. zaak v. zijn vader, waarin hij in 1906 werd opgenomen - In 1902 werd de door den eigenaar uitgegeven courant: welke een uitgesproken liberaal karakter had, een neutraal blad, van welk oogenblik af een sterke groei zich demonstreerde. De oplage van de „Nieuwe Hengelosche Courant”, die thans bijna 10.000 abonnees telt, is in die jaren ongeveer vertienvoudigd. — Het aantal machines onderging een viervoudige vermeerdering, het vaste personeel werd verzesvoudigd. - Eind 1938 heeft Smit een maat-
schappij opgericht, die het recht heeft verworven, reproducties in circa 50-voudige vergrooting te vervaardigen naar foto’s, teekeningen, schilderijen etc., volgens een heel nieuw Engelsch principe. - Als bijzonderheid kan dienen‚ dat‚ ofschoon het door Smit uitgegeven bl. 3 maal p.w. verschijnt, hij, waar de inhoud van het bl. geheel het karakter van een blad heeft, door het bestuur van de Nederlandsche Dagblad Pers uitgenoodigd werd, als lid tot deze organisatie toe te treden. - Hij was bovendien tot voor kort bestuurslid van de Vereen. Ned. Periodieke Pers en is bestuurslid van versch. gewestelijke en plaatselijke corporaties. - Smit is verder mede-oprichter en mede-eigenaar van eenige andere bedrijven, aan het boekdrukkersvak verwant. - Daar hij enthousiast lucht-
reiniger is, hij vl in 1934 meer dan 10.000 K.M.‚ heeft zijn blad van 1920 af geregeld propaganda gemaakt voor aansluiting van Twente aan het int. luchtverkeer. - Dit ideaal werd, vooral dank zij de krachtige actie van Edo Bergsma, in 1930 verwezenlijkt. - De „N.H.C.” heeft verder sterk geijverd voor de totstandkoming van het Twente-Rijnkanaal, een verkeersweg, die ook voor Hengelo van veel belang is, ook vooral door de vestiging van diverse nieuwe industrieën, o.m. de Kon. Ned. Zoutindustrie. Ook aan dit kanaal is de naam Edo Bergsma on-
verbrekelijk verbonden. - Smit's drukkerij heeft een reputatie, die zich tot in Engeland en België heeft uitgebreid. - Eigenares van een 3-tal eigen zeer bijzondere illustratie- procédé's, telt deze inrichting thans verschillende groo-
te Nederl. en Ned.-Indische industrieele, handels-, scheepvaart- en cultuurmaatschappijen tot haar afnemers. - momenteel wordt gewerkt aan de voorbereiding van een belangrijke uitbreiding. - In het begin van 1939 hoopt S. nl. een nieuw gebouw van 3 verdiepingen voor zijn bedrijf in gebruik te kunnen nemen.
- Nijverlaan 9, Hengelo.
_ ISSG ondernemers •
Drukkerij Jacq. de Smit
Souburg | Trouw | 868
Drukker Jacques de Smit (12-04-1912 Souburg - 14-07-1974 Leusden)
_ Trouw; ’Haben Sie vielleicht Handgranaten?’ • Huwelijk • online-begraafplaatsen •
drukkerij Het Stichtse Pepertje
(581 | Ons volk; den vaderlant ghetrouwe | Utrecht-Amsterdam-Den Haag)
Mosquito-kalender 1945Om aan geld te komen stichtten Frederik Adolf (Bob) Ameling (03-03-1920 Amsterdam - 03-05-2009 Amsterdam), Frederik Hendrik (Frits) Sobels (22-02-1922 Lunteren - 06-07-1993 Vlissingen) en Jan Philip Marius Muus (05-04-1919 Utrecht - 08-05-1945 Utrecht) later de uitgeverij Het Stichtse Pepertje. Ze gebruikten een studentenkamer aan de Oudegracht en drukten op een pers die de technisch vaardige Ameling in elkaar had gezet uit ergens aangetroffen onderdelen. Het Stichtse Pepertje bracht humoristische publicaties uit zoals de Mosquito-boekjes van februari en maart 1945. De uitgeverij legde zich voornamelijk toe op het uitgeven van humoristische boekjes met spotprenten en cartoons. Er was namelijk steeds meer behoefte aan geld om illegale activiteiten te bekostigen en boekjes met cartoons konden veel geld opleveren. Tekenaar Andries Frederiks (pseudoniem: Tyl Uilenspiegel) van de Nederlandse Spoorwegen werd benaderd en bedacht het concept voor het Stichtse Pepertje. De teksten voor de uitgaven werden door Frederiks aangeleverd en hij maakte hier naar eigen inzicht illustraties bij die hij rechtstreeks met een ganzenveer tekende op de aluminium drukplaten van de kleine Rotaprint van de uitgeverij. Ook Hein Robbert (Rob) Korpershoek (26-01-1926 Hilversum) werd hierbij als illustrator betrokken. Andries Frederiks is al vanaf het begin van de Duitse bezetting actief. Na mei 1940 tekent hij karikaturen om de Duitse bezetter te hekelen. De prentjes plakt hij op stations en lantaarnpalen in Utrecht. Vanaf 1943 begint Frederiks tekeningen te maken voor de illegale bladen Geïllustreerd Vrij Nederland, Ons Volk en het Oranje-Bulletin. Verder maakt hij enkele boekjes en een kalender voor de illegale drukkerij 't Stichtse Pepertje.
Voor het zelf drukken gebruikten de Utrechters van 'Ons Volk' en het 'Oranje-Bulletin' een Heidelberger-drukpers, die in een schuur bij het voormalige restaurant Den Hommel stond. De benodigde 360 voltkrachtstroom betrokken zij van het Homeopathisch Ziekenhuis. Voor de Rotaprintmachine gebruikten zij tenslotte zelfs fietsaandrijving.
_ Utrechtse studenten in de illegale pers • Wikipedia • Mosquito-kalender 1945 • World War 2 in propaganda cartoons and caricatures • Tentoonstelling oorlogstekenwerk Frederiks • Frederik hendrik (Frits) Sobels •
Fa. W. Somer & Zn
Brummen | Trouw | 869
Willem Zomer (13-12-1874 Lochem) was letterzetter en boekdrukker. Zijn zoon Jan Egbertus Willem Hendrik Somer (04-01-1905 Hoorn - 13-04-1945 Brummen) was typograaf van beroep. Drukte lange tijd Het Parool voor Gelderland. Bij de nadering van de geallieerden, werd hij door Kommando Pieters doodgeschoten. Zijn naam is een van de 7 mannen die door de bezetter zijn geëxecuteerd en worden geëerd op het oorlogsmonument te Brummen.
Op de Grote Engelenburg had een troep SS—lieden zijn intrek genomen. ‚‚Nederlandse" SS nog wel. Deze verraders van hun vaderland hebben hier gedurende enige dagen de in hen gegroeide dierlijke instincten uitgeleefd. Successievelijk vielen een aantal inwoners dezer Gemeente in hun handen. Onder gelach en gezang werden ze somtijds naar de kerkers van de Grote Engelenburg gevoerd.
Weinig kon ons rustige dorp bevroeden, welk drama in gang was gezet. In de ochtend van Vrijdag 13 April jongstleden werd het echter wreed in zijn betrekkelijke rust verstoord. Een aantal gevangenen kwamen uit de Grote Engelenburg terug, en als een lopend vuurtje verspreidde zich het bericht, dat velen daar waren gemarteld, terwijl anderen er vermoord waren. Vol angstige spanning werd ln het gehele dorp afgewacht, wie als slachtoffers dezer moordpartij waren gevallen. Spoedig bleek, dat een 8-tal inwoners onzer Gemeente waren omgebracht. Aanvankelijk deden de namen van nog andere slachtoffers de ronde. Met een zucht van gedeeltelijke opluchting werd later vernomen, dat enige personen nog uit een kelder te voorschijn waren gehaald.
De slachtoffers bleken tenslotte te zijn:
L.R. Beijnen, oud 48 j.
J.W. Detmar, pud 28 j.
M. Munnink, oud 25 j.
A.J.J. Otter, oud 25 j.
M. Put, oud 47 j.
J.E.W.H. Somer, oud 40 j.
J.G.W.H. baron van Sytzama, oud 44 j.
A.J.J. van Vuuren, oud 49 j.
Brummensche Courant 24-04-1945
_ oorlogsmonument Brummen • DOP • Brummensche courant 24-04-1945 • In memoriam •
Fa. J. Steegstra
Bergum | De moderne staat; orgaan voor de wederopbouw in groot verband van volk en staat | 429
Bergum | Vrij Nederland | 970
Jan Steegstra (21-07-1907 Tietjerksteradeel - 28-01-1992 Bergum) typograaf.
| T |
Drukkerij P. Terveer
Leeuwarden | Friesche courant | 181
Leeuwarden | Trouw | 855
Petrus Andreas Terveer (25-06-1884 Wymbritseradeel - 10-10-1955 Leeuwarden), drukker en eigenaar van de drukkerij Mercurius, Firma P. Terveer.
Citaat uit De koerier : berichtenblad van Je maintiendrai 16-04-1945 Leeuwarden:
Lest best: de familie Terveer. Wij doen niemand in Friesland tekort wanneer wij constateeren, dat het meeste en het gevaarlijkste werk in de afgeloopen jaren door hen is verricht. De drukkerij Mercurius heeft niet alleen Je maintiendrai gedrukt en vele andere drukwerken voor ons verzorgd, maar ook op andere wijze duizenden Friezen aan zich verplicht. Bij Terveer zijn de geele Bescheinigungen gedrukt en tallooze andere vervalschte papieren; Terveer heeft armbanden gemaakt, proclamaties gedrukt, zoowel voor Trouw (de beroemde Friesche Courant!!) als voor Vrij Nederland en Fryslân Oerein gewerkt enz.enz. Zonder overdrijving kan worden gezegd, dat de familie Terveer werk van waarlijk historische beteekenis heeft verricht. Ik weet uit naam van duizenden Friezen te spreken wanneer ik hen ook op deze plaats daarvoor hulde breng. Wij zullen hen niet vergeten!
Anne Vondeling
Jan Albertus van der Wal, eigenaar machinale letterzetterij, heeft ondergedoken gezeten bij de familie Terveer (zie bron)
_ overlijdensadvertentie • De koerier : berichtenblad van Je maintiendrai 16-04-1945 Leeuwarden • Je maintiendrai 05-05-1945 Leeuwarden •
Uitgever L.C. Theunis
Haarlem | In den storm | 251
Ludovicus Cornelis Theunis 01-10-1889 Roosendaal, Leraar, verhuisde naar Overveen op- 30 april 1923, trouwde op 18-07-1923 te Bergen op Zoom, wonende te Bloemendaal. In 1942 begon L.C. Theunis, leraar aan het Triniteitslyceum te Haarlem, met de verspreiding van BC Nieuws (later Je maintiendrai. Maandelijks kocht enige enige honderden exemplaren en liet deze door leerlingen, met wie hij eer de lessen begonnen, uitvoerig het radionieuws besprak, gratis in Haarlem verspreiden. Deze jongens vormden de kern van de latere verzetsgroep 'Brabant'. Toen de elektriciteitsvoorziening werd gestaakt, begon Theunis zelf met de uitgave van een blad, dat hij 'ln den storm' noemde. Ondanks vele aanbiedingen wilde hij hiervoor geen enkele financiële bijdrage aannemen. Zijn zoon J.H.L. Theunis en Th.M. Baanstra stencilden. Ook vervaardigden zij aanplakbiljetten, die door een werkster in de Duitse kazernes werden aangebracht. Vanzelfsprekend waren de verspreiders van het blad weer leerlingen. Toen Theunis omstreeks Kerstmis 1944 een medewerker ontsloeg wegens diefstal en deze hem met verraad dreigde, ging hij op kleinere schaal voort met de uitgave van de krant, terwijl bij de titel veiligheidshalve veranderde in 'Naar de overwinning'. Ook toen Baanstra en enige anderen gearresteerd werden, ging hij voort met het uitgeven van het blad; de vervaardiging geschiedde nu echter ten huize van de fam. Braakman. Kort voor de bevrijding kreeg het blad zijn oude titel weer terug.
_ adresboek Haarlem 01-07-1953 • gezinskaart ouders • Huwelijksakte • DOP • Haarlem's Dagblad 29-03-1940 • Haarlemsche Courant 23-05-1942 •
firma H.Tulp, drukkerij en papierwarenfabriek te Zwolle
Oprichter van de firma was Herm (of Harm) Tulp (1843-1902). Zijn vader heette Gerrit Tulp (1815-1871); van beroep metselaar. Bij zijn eerste huwelijk met Hermina Johanna Runhaar in 1869 werd zijn beroep omschreven als boekbinder. Zijn vrouw stierf al snel na het huwelijk, waarop Herm Tulp haar oudere zus Klasina Geertrui Runhaar huwde in 1871.
Herm Tulp kocht een huis aan de Blijmarkt te Zwolle (huisnr.4). In 1882 betrok de familie dit pand als opvolger van de boek- en papierhandelaar J.Vlaanderen - Oldenzeel. Later -vanaf 1920- werden ook de percelen Blijmarkt 6, 8 en 10 gekocht. Op een briefhoofd van de firma van rond 1900 noemde men zich ' Stoom-, Boek-, en Handelsdrukkerij; Boek- en Papierhandel; Machinale Boekbinderij; Liniëer-, Brocheer- en Perforeerinrichting en Advertentie-Bureau'. Uit een taxatierapport (1933) valt op te maken dat de firma uit vijf onderdelen bestond: een drukkerij, een binderij, een zetterij, een stijperij en een winkel. In de statuten (1960) werd de taak van de firma H.Tulp N.V. als volgt omschreven (citaat):'het exploiteren van een drukkerij en papierwarenfabriek, het drijven van een boek - en kantoorboekhandel'.
Het gezin H.Tulp kreeg vier kinderen: Gerrit (1874-1924), boekhandelaar, Johanna Geertrui Elisabeth (1876-1946), Johannes (1878-1924), boekdrukker en Derk Willem (1881-1953), firmant ener handelsdrukkerij. De drie zoons werden ook boekdrukker en/of boekhandelaar binnen de firma. Dat valt althans op te maken uit de oprichtingsakte van de vennootschap onder firma H.Tulp uit 1919.
Gerrit en Johannes stierven op relatief jonge leeftijd in 1924. Hun broer Derk Willem zette de firma daarna voort met Herm Tulp (Gerritszoon), geboren in 1902 en Herman Tulp Herman Tulp (Derk Willemszoon), geboren in 1921. De 'vennootschap onder firma' wordt in 1951 een 'naamloos vennootschap'.
De uitgaven van drukkerij Tulp waren zeer divers. Er werden romans gedrukt (bijvoorbeeld van Willem Frederik Hermans en Louis Paul Boon), maar ook stripboeken ('Kapitein Rob'), pockets uit de Zwarte Beertjes reeks (32% gedrukt door de firma Tulp!), ansichtkaarten, boterdistributie-zegels en voorbedrukt verpakkingspapier voor vleesproducten.
In de jaren '70 van de 20e eeuw verhuisde de firma naar het industrieterrein Voorst te Zwolle. De firma Tulp (inmiddels B.V.) is in het begin van de 21e eeuw failliet gegaan en uitgeschreven uit het handelsregister van de Kamer van Koophandel.
Vanuit de failliete boedel is een doorstart gerealiseerd onder de nieuwe naam Euroflex B.V., die verpakkingen vervaardigen voor de internationale zuivel- en zoetwarenindustrie. Dit bedrijf is gevestigd op het industrieterrein De Marslanden te Zwolle en zij delen mee op hun website dat het bedrijf al in 1869 gesticht is.
Het oudste document in dit archief is een uittreksel uit het register van huwelijksakten van de Burgerlijke Stand te Zwolle uit 1869. Herm Tulp huwt dan en tevens start hij zijn (boek)drukkerij. Het jongste document is uit 1992. Het archief bevat veel notariële akten die een goed beeld geven van de structuur van de firma. Er zijn geen archiefbescheiden vernietigd. De omvang van het archief is 0,24 meter. Er is geen overeenkomst van schenking of inbewaargeving opgemaakt. De archiefbescheiden zijn openbaar.
Gerrit Tulp (Hermanszoon) werd in 1926 geboren in Zwolle en volgde de middelbare opleiding aldaar. Van mei 1943 tot 14 april 1945 was hij redacteur/oprichter van het illegale nieuwsblad “De stem van Londen”. Na het bevel tot inlevering van de radiotoestellen in mei 1943 ging Gerrit ertoe over een getypt nieuwsbulletin te vervaardigen. Eind 1943 kreeg het de titel De Stem van Londen. Begin 1944 werd het blad door O. Meek gestencild; na zijn arrestatie op 1 juli 1944 werden D. Dokter en Herman Tulp (Hermanszoon, broer van Gerrit, medewerkers. Eind 1944 vond de redactie, na verschillende invallen van de Duitse politie te hebben doorstaan, onderdak bij de familie Schulte Nordholt, waar reeds Het Vrije Woord werd vervaardigd. Dit bulletin werd nu opgenomen in De Stem van Londen. Na de bevrijding van Zwolle werd de uitgave opgenomen in Het vrije Dagblad, overkoepelend orgaan van de oud-illegale bladen te Zwolle.
Van mei 1946 tot juli 1949 verbleef Gerrit Tulp in Indië en maakte beide politionele acties mee. Terug in Nederland volgde hij een journalistieke carrière, sinds 1963 in NDU-verband. Laatste functies: hoofdredacteur de Courant “Het Vaderland”, Den Haag (1977-1982) en Hoofd dienst Geestelijk Leven NAP, Den Haag (1983-1987).
_ Archieven.nl • DOP •
| U |
| V |
Drukkerij A.T. Verschoor en Zn.
Culemborg | Trouw 869
Adrianus Teunis Verschoor (31-12-1886 Leerdam - 05-01-1971 Culemborg), letterzetter, boekdrukker en uitgever.
_ Stadsgids Culemborg 1948 • overlijdensadvertentie • online-begraafplaatsen •
Drukkerij B.A. Verzijl
Gouda | Vrij Nederland | 972
Bernardus Antonius Verzijl (05-08-1848 Gouda - 23-06-1917 Gouda) nam een zaak in kramerijen over van de familie vd. Geest, die gevestigd was in het pand op Korte Tiendedeweg 1, anno 1876. Na eerst enige ja-
ren bij verschillende drukkerspatroons vakmanschap, kennis en ervaring te hebben opgedaan, meende Bernardus dat de tijd gekomen was om voor zichzelf te beginnen. Hij startte met een handpersje en een paar letterkasten. Daarnaast hield hij de winkel aan, waarin hij griffels, spons-
dozen, lijm, scharen, messen, tassen en pornefeuilles verkocht. Tot 1983 was de winkel in bedrijf.
Wanneer zijn zoon Hermann Gerhardt Joseph Verzijl (05-02-1882 Gouda - 02-11-1938), twintig jaar na de oprichting in het bedrijf komt werken, is er al veel veranderd. De moderne drukkerijen van die tijd noemden zich ‘stoomdrukkerijen: wat niet wil zeggen dat de aandrijf-
kracht daadwerkelijk door een stoommachine werd geleverd, want dat deed een benzinemotor. Al heel gauw deed bij Verzijl de elektromotor zijn intrede. Daardoor kon Verzijl jarenlang de 'Nieuwe Zuidhollander' en tal van andere periodieken drukken. Ook het assortiment van de winkel breidde hij uit en richtte zich meer op kantoorboeken, lederwaren en eet-
garnituren. In 1933 verhuisde een deel van de winkel naar Markt 20. Hier vestigde Verzijl zijn speciaalzaak in leder- en staalwaren.
Inmiddels werd met Bernardus Antonius Hendricus Hubertus (Bernard) Verzijl (03-07-1913 Gouda - 29-11-1988 Gouda) het roer overgenomen door de derde generatie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het ondergrondse krantje de Vrije Gedachte verschenen Bernard Verzijl en Lau van den Steenhoven vatten het idee op met een eigen verzetskrant te komen, De Vrije Pers. De redactie, onder leiding van Lau, schreef de artikelen vanuit een lege grafkelder tegen de achterzijde van de kapel op de begraafplaats aan de Graaf Florisweg. Dit schuiladres is nooit ontdekt In 1944 verscheen het eerste nummer van De Vrije Pers. Deze krant was een samenvoeging van De Vrije Gedachte. Vrij Nederland en andere plaatselijke krantjes.
_ Het leven in Gouda • Gouda in oude ansichten •
Drukkerij Victoria van T. van der Weij
(m | 855 | Trouw | Leeuwarden)
(m | 857 | Trouw | Meppel-Amsterdam)
Tiede van der Weij (1884-1945) startte op jeugdige leeftijd in de Schrans met de drukkerij“Victoria”, met daarnaast in het voorste gedeelte een winkel voor papier en schrijfbenodigdheden. Rond 1910 is de zaak ge-
vestigd op nummer D6, tegenover het gemeentehuis. Volgens het adresboek van 1919 is hij inmiddels verhuisd naar een groter pand in de Schrans, D48, later nummer 91. Tiede van der Weij bleef tijdens de Duitse bezetting niet aan de kantlijn staan. Hij wilde daadwerkelijk verzet bieden en samen met zijn vier zonen drukten ze illegale bladen en vlug- schriften zoals 'Vrij Nederland' en 'Trouw'. Tiede 53 30 december 1943 De burgemeester van Leeuwarden, dhr. J.W. Schönhard, een NSB-er die zijn naam Schunhart had veranderd in Schönhard , schreef een brief aan oud-burgemeester J.M. van Beijma: Hoogwelgeboren Heer, de Nederlandse Staatscourant van 29 dezer bevat het besluit van den Secretaris-generaal v/h Dept. van B.Z. tot wijziging met ingang van 1 januari 1944 van de grenzen der Gemeente Leeuwarden, waardoor haar grondgebied en inwonertal zeer aanzienlijk zal worden vermeerderd. De totstandkoming van deze grenswijziging is voor het gemeentebestuur een reden om tegenover U uiting te geven aan zijn gevoelens van dank en erkentelijkheid voor het vele, dat U als Burgemeester van deze gemeente heeft gedaan om de zolang gewenste uitbreiding der gemeente haar beslag te doen krijgen. De Burgemeester van Leeuwarden, Schönhard. en de oudste drie zonen hielpen ook mee met de hulp aan onderduikers. Hieraan kwam een eind toen in Amsterdam een Trouw-medewerker werd opgepakt en na verhoor doorsloeg. Op 20 maart 1944 viel de SD binnen op de Schrans 91. Een kant en klaar zetsel werd door arts Bangma, hun buurman, weggewerkt. Er werden door de SD geen bezwarende zaken aangetroffen, maar Van der Weij en drie van zijn zonen, Piet, Sjouke en Teun, werden toch meegenomen en op transport naar Vught gesteld. De vierde zoon, Klaas, was ziek en mocht thuis blijven.
_ De Schrans - Een historische beschrijving p.50-51 • Trouw 05-09-2015 • Geschiedenis de Schrans • ’t Kleine Krantsje 26-05-1984 •
N.V. Drukkerij en Uitgeversmaatschappij Vlaardingen
Trouw | Meppel-Amsterdam | 857
Bedrijfsleider Abraham (Bram) Maat werkte bij de drukkerij en uitgeversmaatschappij Vlaardingen. Nadat het bedrijf een oplage van het illegale Trouw had gedrukt, arresteerde de bezetter in 1944 Maat en zijn directeur Adrianus (Ad) Noordermeer. Tussen september 1943 en de zomer van 1944 werden zo'n veertig medewerkers van Trouw opgepakt. In augustus van dat jaar werden 23 van hen ter dood veroordeeld. Abraham Maat werd, samen met veertien andere drukkers, zonder proces op transport gesteld naar Duitse concentratiekampen. Maat kwam eerst terecht in Oranienburg en later in concentratiekamp Neuengamme. Hij overleed op 2 maart 1945 in Versen.
Noordermeer was de enige van de groep drukkers die na de oorlog terugkeerde.
Interieurfoto van de 'N.V. Drukkerij en Uitgeversmaatschappij Vlaardingen'. Op de voorgrond links: M.A. Struijs op ongeveer 17-jarige leeftijd. Datering ca 1957
_ straten vernoemd naar verzetshelden • De vergeten drukkers van Trouw • geschiedenis van Vlaardingen • Erelijst: Abraham Maat •
Fa. de Volharding
Groningen | De vonk | 938A
Drukkerij Volharding te Groningen is opgericht in 1917 als productieve associatie door de typografen Willem Ploeger (12-12-1877 Veendam), oom van Derk Ploeger, betrokken bij de uitgave van de Vonk te Groningen, en anarchistisch propagandist Jan Bijlstra (tevens redacteur van De Arbeider); werd in 1958 als associatie opgeheven, maar bleef als drukkerij bestaan.
_ dbnl • archives portal europe • De oude Socialistische Partij van Harm Kolthek •
Illegale drukkerij van de Typhoon werd bestiert door drukkers familie Vos
Oostzijde 15 ZaandamAdrianus Cornelis (Ad) Vos kon vanaf ca 1918 met behulp van geld van zijn echtgenote een drukkerij aan de Oostzijde 15 in Zaandam gaan beginnen. Hier werd 3 december 1944 de eerste verzetskrant de "de Typhoon" illegaal gedrukt waar zoon, parlementair redacteur Johannes Gijsbertus Anthonius (Jan) Vos direct bij betrokken was. Een oudere broer Hendricus Anthonius Maria (Henk) Vos droeg zijn steentje hier aan bij waarvan hij later het Verzetsherdenkingskruis voor heeft mogen ontvangen. Theodorus Petrus Maria Theodorus Petrus Maria (Dick) Vos was typograaf, Cornelia Hermine Maria (Jessie) Vos was correctrice en typografe. Zeer waarschijnlijk waren zij allen betrokken bij de vervaardiging van het verzetsblad.
De drukpers bevond zich in de drukkerij van Jan Vos aan de Oostzijde, vrijwel tegenover het rooms-katholieke verenigingsgebouw. Op 3 december 1944 rolde de eerste gedrukte krant van de pers. Om het risico op ontdekking van de illegale drukkerij te spreiden, werd de zetterij verplaatst naar een ’geheime kamer’ in de katholieke bibliotheek aan de Zuiddijk. Die voorzichtigheid bleek geen overbodige luxe. Tijdens een inval van de Duitsers in de drukkerij van Vos werd veel materiaal in beslag genomen. Toch was De Typhoon daarmee niet ter ziele. Uit Amsterdam werd met paard en wagen een gedemonteerde vlakpers naar Zaandam vervoerd die een plek kreeg in de boekbinderij van Gerrit Fiddelaar aan de Oostzijde. De benodigde stroom werd afgetapt van bedrijven in de omgeving. Bij stroomuitval, geen zeldzaamheid in die tijd, werd een beroep gedaan op mankracht waarbij de pers met touwen heen en weer werd getrokken. (bron)
Enkele foto's van de illegale drukkerij: foto 01 • foto 02 • foto 03 • genealogie-online •
_ Zaanwiki • Canon van de Zaanstreek; De Typhoon •
| W |
Drukkerij Fa. Waltman
Delft | Paraat; weekblad voor de vakbeweging voor Delft en omstreken | 641
Boekhandelaar Wijnandus Waltman (6-14-1865 Delft) blijft de naam voeren van Firma J. Waltman jr., zijn vader, eveneens boekhandelaar, na diens overlijden eind 1900.
_ ondertrouw aankondiging • berichtgeving notaris •
Technische Boekhandel Waltman is al bijna 150 jaar een begrip in Delft. Bij deze specialistische boekhandel kun je terecht voor technische en wetenschappelijke boeken. Deze boekhandel is begonnen in het centrum van Delft, en in 2010 is een nieuwe vestiging geopend in de faculteit Industrieel Ontwerpen. Boekhandel Waltman is direct naast de hoofdingang van de faculteit gevestigd bron.
_ Delft op Zondag 19-09-2010; Dubbel Delft •
Fa. Karel Eduard Cornelis Want & Zn
Tilburg | Geallieerde Persdienst | 194
Karel Eduard Cornelis Want (05-09-1886 Aardenbrug - 13-07-1949 Tilburg)
Fa. A.H. de Wild
Diemen | Vrij Nederland; Nederland-Oranje | 965
In 1941 polste een gemeenteambtenaar de weduwe of ze een verzets-
blad wilde drukken. Zij en haar neef Andries IJsendijk, de drukker, ging-
en akkoord. Vrij Nederland werd er aanvankelijk gestencild (een voorlo-
per van het huidige kopiëren). Maar begin 1942 verhoogde IJsendijk de oplage door het blad op zijn drukpers te drukken. Daarnaast vervalste IJsendijk persoonsbewijzen. Adriana van Dijk, de weduwe van boek-
drukker Aart Hendrik de Wild (1884 Hoevelaken - 07-12-1937 Hoevelaken), 'tante Jeanne' voor verzetsstrijders, regelde de verspreiding van Vrij Nederland in Diemen. Samen met een onderwijzer uit de buurt. 'Tante Jeanne' kreeg regelmatig bezoek van Hebe Kohlbrugge. Die zat in een geheime organisatie die informatie via Zwitser-
land doorspeelde naar de regering in Engeland. Hebe hield bovendien het archief van de (geheime) Ordedienst in Diemen bij. Dat archief lag verstopt in het raadhuis. De archiefstukken gingen onopvallend, per kruiwagen, naar Hebe in de drukkerij. Hebe werd gepakt door de Duitsers. Ze overleefde het concentratiekamp voor vrouw-
en Ravensbrück.
Ook verzetsstrijder Henk Hos die drukker IJsendijk vaak hielp, werd gepakt. Vlak voor zijn dood schreef hij 'tante Jeanne' een afscheidsbrief. De drukkerij zelf was tot dusverre niet ontdekt. Maar in september 1942 deed de Sicherheitspolizei hier een inval. Andries IJsendijk kreeg de doodstraf. Dat werd later een tuchthuisstraf. In au-
gustus 1945 keerde hij na een verschrikkelijke tijd uit Duitsland terug. En 'tante Jeanne'? Zij stond na de bevrij-
ding gewoon weer in haar winkeltje. Het buurtje rond de Ouderkerkerlaan is vernieuwd. Waar de drukkerij stond, staat nu een speeltuintje. Aan de Anne Frankstraat.
_ Historische kring Driemond • Oneindig Noord-Holland •
| X |
| IJ |
Fa. E. IJdo
Leiden | Kroniek van de week; vriheyt en is om gheen gelt te coop | 326
De Boek-, kantoor- en handelsdrukkerij Eduard IJdo was in bedrijf van 1889 tot 1962. Eduard Hendrik IJdo (10-08-1856 Den Haag - 21-01-1927 Leiden), Letterzetter, boek en steendrukker, begon in 1889 de Boek-, kantoor- en handelsdrukkerij Eduard IJdo, die rond 1900 gere-
kend werd tot de belangrijkste drukkerijen van Leiden, waaronder ook Brill en Sijthoff. Zijn oudste zoon Hendrik Bernard IJdo (18-04-1881 Leiden - 14-12-1946 Dordrecht) was boekdrukker, zoon Eduard Hendrik IJdo was letterzetter (20-05-1887 Leiden).
De familie IJdo betrok de woning boven de winkel annex kantoor aan de Hooglandse Kerkgracht en aan de Kop-
penhinksteeg bevonden zich op de begane grond de drukkerij en papieropslag, op de eerste etage de zetterij, en op de tweede verdieping zat de binderij. De deuren aan de Oude Rijn getuigen er nog van dat de aan- en afvoer van papier en boeken in die tijd veelal per trekschuit of beurtschip ging, maar ook werd gebruik gemaakt van de bodedienst met paard en wagen. Het kaaspakhuisje aan de Koppenhinksteeg 4 werd pas later aan het bedrijf toegevoegd en diende als papieropslag en er stond een oven, waarin - na de overgang van het zetten met de hand naar machinaal zetten - het loden zetwerk werd gesmolten om opnieuw in de zetmachine te kunnen wor-
den gebruikt. De actieve bedrijfsvoering van de drukkerij werd in 1962 door de derde generatie van de familie IJdo gestaakt; in 1966 volgde liquidatie van de onderneming.
_ Erfgoed Leiden • Wikipedia • overlijdensadvertentie Hendrik Bernard Ydo •
Fa. P.Th. Ypma
Alkmaar | De vrije pers | 1024
Er woonde ten tijde van de oorlog ene Petrus Theodorus IJpma, een pianohandelaar (1841 Bolsward), wonende te Alkmaar die mogelijke betrokken kan zijn geweest bij het produceren van de Vrije Pers. Zijn dochter Geertruida Maria IJpma trouwde op 13-02-1912 te Alkmaar met Simon Johannes Anthonius Keesom, redacteur courant.
| Z |
Fa. Ph. Zalsman
Kampen | Strijdend Nederland; het contact met de vrije wereld | 789
In 1857 stichtte Gerhardus Philippus Zalsman (24-07-1834 Geesteren - 13-04-1910 Kampen) te Kampen een boekhandel. Nu was er al wel concurrentie binnen Kampen: Simon van Velzen jr. was reeds begonnen met uitgeven en het houden van boekveilingen. Veel later, in de jaren tachtig, zou schoonzoon Jan Huibert Bos dezelfde ambities koesteren en één van de mannen die het vak bij Zalsman had geleerd, zou de oude patroon als uitgever gaan overvleugelen: Jan Hendrikus Kok. Maar dat was pas in novem-
ber 1894. Destijds was boekhandelaar een weids begrip: naast de verkoop van oude en nieuwe boeken, viel ook het uitgeversvak, al dan niet met inbegrip van het zetten, drukken en binden, of het houden van boekveilingen, tot het pakket van werkzaamheden. Zalsman begon als uitgever, gedrukt werd er elders, zoals bij Thieme & Cie te Arnhem. De zaak - een boekhandel annex boekbinderij - was aanvankelijk gevestigd aan de Slagjesmarkt (Botermarkt) aan de zijde van de Broederstraat. Maar al spoedig kocht Zalsman zelf een drukpers (later een snelpers) en werd er gedrukt: theologische brochures, stichtelijke werken, schoolboeken, kinderprenten, alma-
nakjes in alle soorten en maten.
Zoon Philippus Zalsman (15-11-1870 Kampen - 12-02-1954 Kampen) zou, op geheel eigen wijze, het bedrijf voortzetten. Philippus Zalsman (1870-1954) leerde het vak spelenderwijs. Zijn vader liet hem zijn ambitie volgen en zo heeft hij enkele jaren de nieuwste druktechnieken kunnen bestuderen in Duitsland (Keulen en Leipzig). Wel was de lithografie altijd in beperkte mate een onderdeel van de firma geweest, maar na zijn terugkeer in 1893 bouwde Philip de steendrukkerij onder eigen verantwoordelijkheid verder uit, wat geheel strookte met zijn aangeboren artisticiteit. Toen de vader in 1910 overleed, werd de naam van de firma definitief de Kamper Boek-
handel en Steendrukkerij Ph. Zalsman. De boekhandel bleef gehandhaafd, de uitgeverij werd beperkt, de nadruk kwam nu te liggen op fraai verzorgd drukwerk; zo rolden er studentenalmanakken en jaarboekjes van de mili-
tairen - de twee vlottende bevolkingsgroepen die leven in de Kamper brouwerij brachten - van zijn persen.
_ De firma Zalsman te Kampen •
Externe bronnen:
- De Ondergrondse Pers
- Wikipedia: Wikiproject/Verzetskranten/Personen
- Wikipedia: Lijst van drukkerijen/uitgeverijen van verzetsbladen gedurende de Tweede Wereldoorlog
- De Ondergrondse Pers
algemeen:
Project status:
update:19-07-2023
Start project: 23-07-2017
Profielen toegevoegd: 122
Maker project: Dimitri Gazan
contact: info@neerlandschverzetsmonument.nl